CUKRZYCA  (DIABETES  MELLITUS)

Definicja

              Cukrzyca – jest przewlekłą chorobą przemiany materii, która pierwotnie dotyczy przemiany węglowodanów, a wtórnie także przemian białek i tłuszczów.

Etiopatogeneza

              Przyczyną choroby jest niedobór lub brak aktywności insuliny (hormonu wytwarzanego przez komórki beta wysp trzustkowych Langerhansa)

1.     zmniejszona produkcja insuliny,

2.     wytwarzanie insuliny o zmienionej strukturze i biologicznie nieczynnej,

3.     blokowanie działania insuliny na poziomie komórkowym.

W warunkach fizjologicznych wydzielanie insuliny pobudzane jest głównie przez wzrost stężenia glukozy we krwi występujący po posiłku.

Działanie insuliny polega na :

·        ułatwia przenikanie glukozy przez błonę komórkową do wnętrza komórek,

·        aktywuje fosforylację glukozy w wątrobie i syntezę glikogenu,

·        współdziała przy syntezie białek,

·        hamuje lipolizę.

Niedobór insuliny powoduje :

·        przechodzenie glukozy z krwi do komórek ulega zwolnieniu,

·        zwiększa się rozpad glikogenu w wątrobie,

·        poziom glukozy we krwi wzrasta, gdyż nie może być ona właściwie wykorzystana ani zmagazynowana.

Glukoza jest podstawowym i łatwo dostępnym źródłem energii.

Jej metabolizm wiąże się bezpośrednio lub pośrednio z przemianami wszystkich związków w ustroju.

Niezbędny jest więc jej stały poziom we krwi i ciągły dopływ do tkanek.

Przy braku insuliny dochodzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi, przy jednoczesnym jej braku w komórkach.

Gdy glukoza z krwią przepływa przez nerki następuje jej przesączanie, a następnie całkowite wchłanianie zwrotne w kanalikach.

Jeżeli jednak jej poziom we krwi przekroczy 180 mg%, to nadmiar nie zostanie już wchłonięty lecz będzie wydalony z moczem (cukromocz – glikozuria).

Stężenie to nazywa się progiem nerkowym.

Aby wydalić nadmiar glukozy organizm musi zwiększyć ilość wydalanego moczu (wielomocz – polyuria), a co za tym idzie, zwiększa się pragnienie – polydypsja.

Zaburzenie przemiany węglowodanów w pierwszym rzędzie zaburza metabolizm lipidów.

Dochodzi do nadmiernego rozkładu tłuszczów, wzrasta ilość wolnych kwasów tłuszczowych uwalnianych z tkanek.

W wątrobie zostają one utlenione i zmieniają się w ciała ketonowe (kwas beta – hydroksymasłowy  i aceton).

W cukrzycy są one tworzone bardzo szybko i nie mogą być zużytkowane przez tkanki.

Wzrasta ich poziom we krwi (ketonemia), co prowadzi do zakwaszenia ustroju (kwasica cukrzycowa) i zatrucia OUN.

Nadmiar ciał ketonowych częściowo jest zobojętniany przez jon sodowy.

Powoduje to zmniejszenie się ilości sodu i dalsze zakwaszenie.

Organizm  chcąc wyrównać te zaburzenia wzmaga czynność oddechową, aby zwiększyć wydalanie dwutlenku węgla przez płuca.

Podział cukrzycy

1.     Cukrzyca typu 1 (typ młodzieńczy, insulinozależna)

występuje całkowity lub prawie całkowity brak insuliny wywołany zniszczeniem komórek produkujących insulinę;

podawanie insuliny z zewnątrz jest konieczne do przeżycia;

bezpośrednia przyczyna nie jest znana, ale pod uwagę bierze się następujące czynniki :

uszkodzenie przez infekcje wirusowe lub inne

oraz reakcję autoimmunologiczną;

wykrywana jest głównie u ludzi młodych, przed 30 rokiem życia;

2.     Cukrzyca typu 2 (typ dorosłych, insulinoniezależna)

insulina jest nadal wytwarzana lecz jej ilość jest niewystarczająca wobec zapotrzebowania organizmu lub nie działa w sposób właściwy;

przyjmowanie preparatów insuliny z reguły nie jest konieczne, często wystarczy przestrzeganie diety cukrzycowej i przyjmowanie doustnych leków przeciwcukrzycowych;

chorują na nią najczęściej ludzie w średnim i podeszłym wieku;

występuje związek z nadwaga i tendencja do występowania rodzinnego;

Objawy cukrzycy

Na początku pojawiają się :

·        wzmożone pragnienie (polydypsja),

·        suchość w ustach,

·        oddawanie dużej ilości moczu (polyuria),

·        cukier w moczu (glikozuria),

·        utrata masy ciała,

·        zmęczenie i osłabienie,

·        świąd skóry, głównie w okolicy narządów płciowych,

·        zaburzenia widzenia,

W cukrzycy typu 2 objawy pojawiają się stopniowo i są mniej nasilone.        

Nie występuje tendencja do śpiączki ketonowej.

W cukrzycy typu 1 objawy rozwijają się w krótkim okresie czasu, tygodni lub nawet dni.

Stan chorego szybko ulega pogorszeniu, dochodzi do znacznej utraty masy ciała, wymiotów, odwodnienia, senności i śpiączki ketonowej.

Badania stosowane w cukrzycy :

1.     oznaczanie poziomu glukozy we krwi na czczo :

·        norma 70 – 90 mg% (3,9 – 5 mmol/l) , poniżej 110 mg% (6 mmol.l),

·        między 110 a 126 mg% (6,1 – 6,9 mmol/l) – nieprawidłowa glikemia na czczo,

·        powyżej 126 mg% (7 mmol/l) – w dwukrotnym badaniu na czczo – cukrzyca,

2.     krzywa cukrowa – po obciążeniu 75 g glukozy rozpuszczonej w 300 ml wody :

·        oznacza się poziom glukozy po 30, 60 i 120 minutach,

·        po 120 minutach :

-         poniżej 140 mg% (7,8 mmol/l) – prawidłowa tolerancja glukozy,

-         między 140 a 200 mg% (11.1 mmol/l) – upośledzona tolerancja glukozy,

-         powyżej 200 mg% - wstępne rozpoznanie cukrzycy,

·        u zdrowego człowieka po 30 minutach poziom glukozy jest najwyższy, następnie spada do wartości pierwotnych po                   120 minutach,

·        u chorego rośnie bardzo wysoko i powoli spada, nie osiągając normy po 120 minutach,

3.     badanie ogólne moczu – ciężar właściwy moczu jest podwyższony, obecna jest glukoza w moczu oraz mogą pojawić się ciała ketonowe – aceton + + +,

4.     dobowy profil glikemii – oznaczanie glikemii 4 – 6 razy na dobę.

Późne (przewlekłe) powikłania cukrzycy :

1.     Mikroangiopatia cukrzycowa

Jest chorobą drobnych naczyń włosowatych, powstającą na skutek zaburzeń metabolicznych w ścianie naczyniowej  spowodowanych niedoborem insuliny :

-       retinopatia cukrzycowa – polega na:

- zwyrodnieniu błony podstawnej włośniczek siatkówki,

- tworzeniu się mikrotętniaków,

mikrozakrzepów

i zawałów siatkówki oraz jej bliznowacenia;           

- na dnie oka widać rozszerzone naczynia oraz tworzące się wybroczyny i ogniska wysięku;

zmiany te powodują niszczenie siatkówki oka;

-       nefropatia cukrzycowa – polega na:

- stwardnieniu kłębuszków i tętnic nerkowych,

- martwicy brodawek nerkowych,

- powstawaniu zmian zapalnych;

- powoduje to pogorszenie filtracji kłębuszkowej i czynnościową niewydolność nerek;

-       neuropatia cukrzycowa

różnorodne zespoły kliniczne będące następstwem cukrzycy, np.:

-       uszkodzenia mózgu

o       niedokrwienie, zawał, zaburzenia metaboliczne

-       uszkodzenia nerwów obwodowych

o       zaburzenia czucia, nerwobóle

-       uszkodzenia układu autonomicznego

o       zaburzenia wegetatywne – tachykardia, niedociśnienie ortostatyczne, impotencja, biegunki

2.     Makroangiopatia cukrzycowa

dotyczy naczyń krwionośnych, w których dochodzi do rozwoju zmian miażdżycowych;

-       efektem mogą być :

o       choroba wieńcowa,

o       zawał mięśnia sercowego,

o       udary mózgu,

o       niedokrwienie kończyn dolnych,

o       zgorzel stopy (stopa cukrzycowa);

3.     Zmiany w obrębie skóry i błon śluzowych :

-       bakteryjne zakażenia skóry (czyraki),

-       grzybice skóry (drożdżyca jamy ustnej i sromu),

-       troficzne owrzodzenia skóry podudzi i stóp;

4.     Skłonność do infekcji i trudnego gojenia się ran :

-       nawracające zakażenia dróg moczowych, gruźlica;

Zasady leczenia cukrzycy

1.     edukacja pacjenta i jego rodziny,

2.     samokontrola cukrzycy,

3.     leczenie dietetyczne,

4.     aktywność fizyczna,

5.     farmakoterapia – doustne leki przeciwcukrzycowe, insulina.

Cele leczenia cukrzycy :

1.     ustąpienie objawów,

2.     poprawa jakości życia z chorobą,

3.     zapobieganie ostrym i przewlekłym powikłaniom cukrzycy,

4.     zmniejszenie umieralności,

5.     leczenie chorób współistniejących.