Piękno i zdrowie ze słonecznych kwiatów

Autor:Dr n. farm. Przemysław Rokicki


 

Olej ze słonecznika obniża poziom cholesterolu i cukru we krwi. Zapobiega również powstawaniu kamieni żółciowych, poprawia przemianę materii, a także wzmacnia system nerwowy.

 

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus L.) to gatunek jednorocznej rośliny z rodziny compositae. Nazwa rodzajowa Helianthus pochodzi z języka greckiego (helios –słońce i athos – kwiat) i nawiązuje do wyglądu rośliny, która w ciągu dnia "podąża" za słońcem - zwrócona jest zawsze w jego stronę. Pochodzi z Północnej Ameryki.

Płatki słonecznika gotowane lub smażone z solą i pieprzem, używane były przez Majów jako afrodyzjak. W Europie uprawiany od XVI w. początkowo jako roślina ozdobna. Słonecznik jest rośliną jednoroczną tworzącą dużą bryłę korzeniową. Ma wzniesioną, zdrewniałą łodygę prostą, sztywną, grubą, pojedynczą, lub słabo rozgałęziającą się. Osiąga 2-3 m wysokości. Jednak istnieje wiele odmian ozdobnych o wysokości 50 cm do 1m.

Kwiaty zebrane są w bardzo duże kwiatostany typu koszyczek, o średnicy do 30 cm. Koszyczki zwisają po przekwitnięciu. Brzeżne kwiaty języczkowe są duże i żółte, a środkowe kwiaty rurkowe są brunatne i drobne. Kwitnie od lipca do października. Przedprątne kwiaty zapylane są przez błonkówki. Ulistnienie słonecznika jest skrętoległe, wszystkie liście sercowate, duże, ogonkowe, szorstkie, o piłkowanych brzegach. Owocem jest jadalna niełupka zawierająca dużo tłuszczu. Roślina potrzebuje stanowiska słonecznego, osłoniętego od wiatru oraz żyznej, średnio wilgotnej gleby o dużej zawartości próchnicy i wapnia.

Związki aktywne słonecznika

Słonecznik zwyczajny jest uprawiany w wielu krajach dla jadalnych nasion zawierających około 40% tłuszczu zawierającego aż 88% wielonienasyconych kwasów tłuszczowych - NNKT, (62% kwasu linolowego i 26% kwasu oleinowego). Odgrywają one bardzo ważną rolę hormonów tkankowych o wielorakim działaniu. Kwas linolowy w chodzi w skład błon komórkowych, jest niezbędny do syntezy eikosanoidów czyli, prostaglandyn, tromboksanów i prostacyklin.

Związki te regulują stan naczyń krwionośnych, procesy zapalne, skurcze mięśni gładkich i zapobiegają agregacji płytek krwi. Najwartościowszy odżywczo jest olej słonecznikowy nie poddany podgrzewaniu (smażenie) gdyż podczas przegrzania kwasy NNKT ulegają rozkładowi. Ponadto nasiona zawierają 24% białka, prowitaminę A, witaminy B i E oraz sole mineralne (cynku, potasu, wapnia, żelaza). W kwiatach znajdują się pochodne diterpenów, alkohole triterpenowe, karotenoidy, trójterpeny, flawonoidy oraz pektyny.

Zastosowanie w kuchni

Kwiat słonecznika nadaje się do konsumpcji, jest namiastką karczochów. Kwiaty wykorzystuje się również jako dodatek do herbat. Olej z nasion dodaje się do sałatek, majonezu i sosów. Z dodatkiem nasion przyrządza  się śniadaniowe mieszanki zbożowe, piecze chleb i bułki. Nasiona służą też do wyrobu chałwy. Kiełki wyhodowane z nasion są bogate w witaminy i sole mineralne. Stanowią cenny dodatek do sałatek.

Zastosowanie w medycynie

Do celów leczniczych wyrywa się i suszy kwiaty języczkowe (Flos Helianthi) oraz olej uzyskiwany z nasion (Oleum Helianthi). Suszone kwiaty i olej słonecznikowy przechowujemy w suchym, chłodnym, ciemnym miejscu, w szczelnych opakowaniach. Kwiaty zawierają alkohole i saponiny trójterpenowe, flawonoidy, karotenoidy, cholinę, gorycze, węglowodany i sole mineralne.

W medycynie ludowej słonecznik był niegdyś stosowany do leczenia malarii. Obecnie stosowany jest dosyć rzadko jako lek przeciwgorączkowy, przy przeziębieniach, grypie, anginie i stanach zapalnych górnych dróg oddechowych. Olej tłoczony na zimno z pestek obniża poziom cholesterolu i cukru we krwi, zapobiega powstawaniu kamieni żółciowych, poprawia przemianę materii, wzmacnia system nerwowy, działa przeciwzapalnie, przeciwzakrzepowo, pobudza system odpornościowy.

Odwar z kwiatów pobudza apetyt, ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów. Zewnętrznie odwar z kwiatów może być używany do przemywania i okładów do leczenia uszkodzeń skóry wywołanych stłuczeniami, obrzękami spowodowanymi urazami, przy zwichnięciach, wybroczynach lub innymi urazami, jak również przy trądziku. Olej słonecznikowy używa się w schorzeniach skóry, łojotoku, łuszczycy, atopowym zapaleniu skóry, przy wypadaniu i łamliwości włosów, leczniczo i zapobiegawczo w schorzeniach gruczołu krokowego, zaburzeniach miesiączkowania, chorobach reumatycznych, alergicznych, stanach zapalnych wątroby i przewodu pokarmowego, nadpobudliwości oraz przy podwyższonym poziomie cholesterolu.

Zastosowanie w kosmetyce

Ze względu na dużą zawartość olejów roślinnych słonecznik zwyczajny znalazł szerokie zastosowanie w produkcji kosmetyków. Olejów używa się do produkcji preparatów kosmetycznych o działaniu nawilżającym, regenerującym, uelastyczniającym i ochronnym. Olej słonecznikowy zawiera duże ilości kwasu linolowego. Deficyt tego kwasu nienasyconego jako składnika błon biologicznych, powodowanego procesami wolnorodnikowymi stanowi częstą przyczynę zakłóceń w funkcjonowaniu membran jako barier chroniących komórkę przed nadmierną utratą wody. 

Kąpiele z dodatkiem odwaru słonecznikowego stosowane są w stanach zapalnych skóry, owrzodzeniach oraz wybroczynach podskórnych. Witaminy zawarte w wyciągu słonecznikowym wykazują działanie przeciwutleniające poprzez hamowanie procesów wolnorodnikowych, co w następstwie wzmacnia ochronną warstwę naskórka, zapobiega utracie wody oraz uelastycznia skórę. Wyciągi z kwiatów słonecznika dodawane są do kremów i toników przeznaczonych dla cery dojrzałej.

Specjalnej ochrony wymaga cera z rozszerzonymi naczynkami krwionośnymi. Najlepsze efekty lecznicze daje tu stosowanie kosmetyków ze składnikami zmniejszającymi kruchość i przepuszczalność naczyń krwionośnych. Najczęściej w tego typu kosmetykach, jako składnik czynny występują wyciągi czynne zawierające związki flawonoidowe. Flawonoidy poprawiają elastyczność skóry, wygładzają ją i nawilżają. Wpływają również na rozjaśnienie cery.

Żel z ekstraktem ze słonecznika

Składniki:

Ekstrakt słonecznikowy     0,5

Glikol propylenowy           0,025

Baza zapachowa                0,025

Nipagina M+P (2:1)           0,025

Baza żelowa                       0,025

Do wytarowanego moździerza należy dodać pierwsze cztery składniki i dokładnie rozetrzeć. Następnie roztarte wcześniej składniki należy dodać do gotowej bazy żelowej. Przygotowany żel należy nanosić na skórę kilka razy dziennie lub stosować podczas zabiegu jonoforezy.

Odwar z kwiatów słonecznika do kąpieli

Składniki:

Kwiaty słonecznika                    50,0

Woda                                          300,0

Surowiec zalewamy ciepłą wodą. Całość gotujemy nie dopuszczając do wrzenia ok. 10 min. Następnie przecedzamy. Tak przygotowany odwar przelewamy do wanny lub stosujemy w postaci okładów kilka razy dziennie.