KSENOFONT HISTORIA GRECKA KSI�GA PIERWSZA 1. W par� dni p�niej 1 przyby� z Aten z niewielk� flot� Tymochares2. I natychmiast Lacedemo�czycy i Ate�czycy stoczyli now� bitw� morsk�. Zwyci�yli Lacedemo�czycy pod wodz� Agesandridasa 3. Wkr�tce potem na pocz�tku zimy4 usi�owa� Dorieus5, syn Diagorasa, (przybywaj�cy) z Rodos6, wp�yn�� o brzasku dnia do Hellespontu na czternastu okr�tach. Spostrzeg�szy to, wywiadowca ate�ski zawiadomi� o tym strateg�w7, a ci pop�yn�li na� na dwudziestu okr�tach. Dorieus, zbieg�szy przed nimi, j�� � jak m�g� � wyci�ga� swoje tr�jrz�dowce8 na brzeg ko�o Roiteion9. Gdy si� zbli�yli Ate�czycy, 1 Tzn. po bitwie pod Kynos Sema (po�o�onym na po�udnie od Sestos na europejskim wybrze�u Hellespontu), na opisie kt�rej urywa si� opowiadanie Tucy-dydesa (VIII 107, 1), doprowadzone do pa�dziernika 411 r. p.n.e. 2Tymochares, jeden z dziesi�ciu strateg�w ate�skich, dowodzi� flot� pobit� u brzeg�w Eubei przez Spartanina Agesandridasa (Tucyd. VIII 95, 2). Okoliczno�ci jako te� miejsce powt�rnej bitwy, o kt�rej m�wi Ksenofont, nie s� pewne. Niekt�rzy badacze uwa�aj�, �e zosta�a ona stoczona w Hellesponcie. 3 Agesandridas, dow�dca floty sparta�skiej, odwo�any z Eubei po kl�sce pod Kynos Sema do g��wnych si� stoj�cych w Hellesponcie (Tucyd. VIII 107, 2). 4 Tzn. z ko�cem jesieni 411 r. 5Dorieus, z pochodzenia Rodyjczyk, przeni�s� si� do panhelle�skiej kolonii Turioi w po�udniowej Italii, za�o�onej na miejscu zniszczonej przez Kroto�-czyk�w Sybaris, i dowodzi� okr�tami pos�anymi przez to miasto na pomoc Sparcie. 6 Wed�ug Tucyd. VIII 35 i 84 dow�dca floty sparta�skiej wys�a� Dorieusa na Rodos z 13 okr�tami, by zapobiec tam�e wybuchowi powstania antysparta�skiego. Po wykonaniu zlecenia Dorieus powr�ci� do g��wnych si� do Hellespontu. 7 Kolegium dziesi�ciu strateg�w, czyli komendant�w oddzia��w dostarczonych przez dziesi�� fyl ate�skich, zosta�o stworzone w r. 508/7 przez Kleistenesa. W tym wypadku chodzi o Trasylla i Trasybula, zwyci�zc�w spod Kynos Sema. 8 Tr�jrz�dowiec (triera) � wed�ug dawniejszych pogl�d�w statek o trzech rz�dach wiose�. Dzi� natomiast s�dzi si�, �e nazwa ta pochodzi od trzech wio�larzy zatrudnionych przy jednym wio�le, co pozwala�o statkom rozwin�� wi�ksz� szybko�� i zwrotno��, 9 Roiteion, miejscowo�� i przyl�dek na azjatyckim wybrze�u Hellespontu niedaleko od jego po��czenia z Morzem Egejskim. walczono z nimi i z okr�t�w, i z l�du tak d�ugo, a� niczego nie dokonawszy odp�yn�li do Madytos 1�, ku zostawionym tam si�om morskim. Bitw� t� zauwa�y� Mindaros11 sk�adaj�cy w Ilionie12 ofiar� Atenie; pospieszy� wi�c z pomoc� ku morzu i spu�ciwszy swoje okr�ty odp�yn��, aby odzyska� okr�ty Dorieusa. Ate�czycy za�, kt�rzy wyp�yn�li mu na spotkanie, zacz�li toczy� z nim ko�o Abydos13 niedaleko wybrze�a bitw� trwaj�c� a� do popo�udnia, i gdy ju� to zwyci�ali, ju� to ulegali 14, przyp�yn�� im z pomoc� Alkibiades 15 na osiemnastu okr�tach. Od tej chwili pocz�a si� ucieczka wojska peloponeskiego w kierunku Abydos. Z pomoc� pospieszy� mu Farnabazos 16 i wje�d�aj�c na koniu, dok�d to by�o mo�liwe, do morza, i sam walczy�, i wzywa� do walki swych je�d�c�w i piechur�w. Peloponezyjczycy, ustawiwszy swoje okr�ty w jednym rz�dzie jeden przy drugim, stan�li do boju i walczyli z l�du, Ate�czycy za�, zagarn�wszy trzyna�cie pustych okr�t�w nieprzyjacielskich oraz te w�asne, kt�re stracili poprzednio, odp�yn�li do Sestos. St�d wszystkie ich okr�ty, z wyj�tkiem czterdziestu, skierowa�y si� w r�ne strony poza Hellespont w celu �ci�gania pieni�dzy 17, natomiast Trasyllos, jeden ze strateg�w, pop�yn�� do Aten, aby zawie�� 10 Madytos, miejscowo�� na europejskim wybrze�u Hellespontu na po�udnie od Sestos. 11 Mindaros, sparta�ski nauarchos. czyli dow�dca naczelny floty, obj�� komend� z ko�cem lata 411 r. i opanowa� wesp� z podkomendnymi kilka wa�nych pozycji ate�skich w Hellesponcie, w Propontydzie (dzisiejsze Morze Marmara) oraz w Bosforze, zagra�aj�c tym samym po��czeniom Aten z ich g��wnym spichlerzem zbo�owym, obszarem czarnomorskim (Tucyd. VIII 99�101). 12 Tzw. Nowe Ilion, zbudowane na miejscu homerowej Troi. 13 Abydos, miasto na azjatyckim wybrze�u Hellespontu naprzeciw Sestos. 14 Przebieg bitwy pod Abydos podany przez Ksenofonta r�ni si� od relacji innego �r�d�a, a to Diodora (XIII 45). Wed�ug niego Ate�czycy nie odp�yn�li do Madytos, ale bez przerwy wiedli b�j z nadp�ywaj�cym Mindarem. 15 Alkibiades, krewny Periklesa, wywiera� przemo�ny wp�yw na polityk� ate�sk� od r. 421. Za jego spraw� podj�li Ate�czycy wypraw� przeciw Syrakuzom, nad kt�r� te� obj�� dow�dztwo. Oskar�ony o na�ladowanie misteri�w eleuzy�skich zbieg� do Sparty i nak�oni� j� do obsadzenia Dekelei, miejscowo�ci po�o�onej w �rodkowej Attyce. Por�niwszy si� ze Spartanami zbieg� do satrapy (namiestnika) Lidii, Tissafernesa, i stara� si� go pozyska� dla Aten. Wojska ate�skie stoj�ce na wyspie Samos wybra�y go w lecie 411 r. strategiem (Tucyd. VIII 82, 2), po czym operowa� u po�ud.-zach. wybrze�y Azji Mniejszej; w ko�cu pop�yn�� za flot� Mindara do Hellespontu i swoim pojawieniem si� rozstrzygn�� bitw� pod Abydos. 16 Farnabazos, satrapa Frygii Nadmorskiej, po�o�onej nad Propontyd�, popiera� bez zastrze�e� Spart�, daj�c pieni�dze na utrzymanie floty. 17 Rysem znamiennym tej fazy wojny peloponeskiej s� trudno�ci finansowe Aten, wywo�ane odpadni�ciem wielu miast zwi�zkowych, a przez to zmniejszeniem si� wp�yw�w z danin (foros). St�d wyp�ywa�a konieczno�� zdobywania pieni�dzy drog� �upienia sojusznik�w, by w ten spos�b znale�� �rodki na prowadzenie kosztownej wojny morskiej. wie�� o tych wypadkach i prosi� o wojsko i dalsze okr�ty. Potem18 przyby� do Hellespontu Tissafernes 19. Gdy Alkibiades z darami przyja�ni i innymi prezentami przyp�yn�� do� na jednej trierze, kaza� go schwyta� i uwi�zi�20 w Sardes21, powtarzaj�c, �e kr�l nakazuje mu wojowa� z Ate�czykami, Alkibiades jednak razem ze schwytanym w Karii Mantiteosem 22, po trzydziestu dniach dostawszy konie, w nocy zdo�a� zbiec do Klazomenai 23. Tymczasem Ate�czycy pozostali w Sestos, us�yszawszy, �e Mindaros z sze��dziesi�ciu okr�tami zamierza przeciw nim wyp�yn��, uciekli w nocy do Kardii24. Przyby� tam te� i Alkibiades z Klazomeiiai z pi�ciu okr�tami bojowymi i jednym transportowym; dowiedziawszy si� za�, �e okr�ty peloponeskie z Abydos pop�yn�y do Kyzikos23, sam drog� l�dow� powr�ci� do Sestos, okr�tom za� swym kaza� lam p�yn�� doko�a. Kiedy te przyby�y do celu i Alkibiades szykowa� si� ju� do bitwy morskiej, do��czyli si� do� po dokonaniu zbi�rki pieni�dzy Teramenes z dwudziestoma okr�tami z Macedonii 26 i Trasybulos z dalszymi dwudziestoma z wyspy Tasos27. Alkibiades i im rozkaza� zwin�� wielkie �agle28 i spieszy� za sob�, a sam pop�yn�� do Parion29. Okaza�o si�, �e wszystkiego razem zebra�o si� w Parion okr�t�w bojowych osiemdziesi�t sze��. Nast�pnej nocy wysz�y one na 18 Zdaniem K. J. Belocha (Griechische Geschichte, Bd. II, Teil 2, Strass-burg 1916, s. 242) w tym miejscu zaczyna si� opis wypadk�w, kt�re rozegra�y si� w r. 410, czego nie zaznaczy� Ksenofont w tek�cie. 19 Tissafernes, satrapa Lidii, Karii i Jonii, zachodnich prowincji Azji Mniejszej, popiera� pocz�tkowo Spartan, dostarczaj�c �rodk�w na op�acenie wio�larzy. Pod wp�ywem jednak Alkibiadesa pomoc t� ograniczy�, d���c zgodnie z racj� stanu Persji do wzajemnego wyczerpania si� Aten i Sparty. Przeniesienie si� jednak operacji wojennych do Hellespontu i aktywne wmieszanie si� do walki jego konkurenta Farnabaza spowodowa�o jego podr� w te strony. 20 Wed�ug relacji Plutarcha (Alkib. 27) stara� si� Tissafernes w ten spos�b oczy�ci� z zarzutu popierania Ate�czyk�w. 21 Sardes, dawna stolica kr�lestwa, a potem satrapii lidyjskiej. 22 Ate�czyk Mantiteos, o kt�rego uj�ciu w Karii nic bli�szego nie wiadomo, wyst�puje p�niej (I 3, 13) jako pose� ate�ski do Persji. 23 Klazomenai, kolonia grecka na wybrze�u Azji Mniejszej. 24 K a r d i a, kolonia grecka na zachodnim wybrze�u Chersonezu Trackiego nad Propontyd�. 25 Kyzikos, kolonia grecka na azjatyckim wybrze�u Propontydy, zdobyta przez Mindara (Diodor XIII 49), o czym nie wspomina Ksenofont. 26 Tzn. z kolonii greckich, jak Pydna czy Metona, po�o�onych na wybrze�u Macedonii i nale��cych do Zwi�zku Ate�skiego. 27 Tasos, wyspa u wybrze�y Tracji, znana z bogatych �y� z�ota. 28 Zdj�cie wielkich �agli z wi�kszego masztu by�o oznak� zbli�aj�cej si� bitwy, w czasie kt�rej celem pewniejszego manewrowania pos�ugiwano si� wy��cznie wios�ami. 29 Parion, kolonia grecka na azjatyckim wybrze�u Propontydy. morze i w dniu nast�pnym w porze mniej wi�cej posi�ku rannego przyby�y do Prokonnesos30. Tutaj Ate�czycy dowiedzieli si�, �e Mindaros oraz Farnabazos znajduj� si� w Kyzikos z wojskiem l�dowym. Ten wi�c dzie� sp�dzili tutaj, w dniu za� nast�pnym Alkibiades, zwo�awszy zgromadzenie �o�nierzy, wyst�pi� z zach�t� bojow�, zapowiadaj�c, �e zachodzi konieczno�� walki na morzu, na l�dzie i u mur�w twierdzy. �Nie mamy � m�wi� on � pieni�dzy, wrogowie za� nasi maj� je w obfito�ci z �aski kr�la" 31. Ju� w dniu poprzednim, skoro tylko zarzucili tam kotwic�, Alkibiades zatrzyma� u siebie wszystkie okr�ty, nie wy��czaj�c nawet ma�ych statk�w, aby nikt ilo�ci okr�- t�w wojennych wrogom nie zdradzi�, i przez herold�w zagrozi� kar� �mierci ka�demu, kto przychwycony zostanie na przeprawianiu si� na drugi brzeg. Po rozwi�zaniu zgromadzenia, przygotowawszy si� jak do bitwy morskiej, pop�yn�� w�r�d ulewnego deszczu w kierunku Kyzikos 32. Ju� by� od niego niedaleko, gdy niebo si� oczy�ci�o, s�o�ce zab�ys�o � i nagle spostrzeg� okr�ty Mindara w liczbie sze��dziesi�ciu, manewruj�ce z dala od portu i od niego odci�te. Wtedy Peloponezyjczycy, spostrzeg�szy, �e tr�jrz�dowc�w ate�skich jest znacznie wi�cej ni� pop...
maciejle1