LUDWIK BAZYLOW HISTORIA ROSJI WYDANIE DRUGIE UZUPE｣NIONE I WROCｳ.AW. WARSZAWA. KRAKﾆlW GDAﾑSK ' ZAK｣AD NARODOWY lMIENIA OSSOLIﾑSKICH WYDAWNICTWO , 1975 Okｳadk・ obwolut・i wyklejk・projcktowaｳ JACEK SIKORSK1 ; L I : !,. \ :.i . . ,rj 1 'ar 'on;ego ... 3, Redaktorzy Wydawnictwa EWA RACZKOWIAKOWA I STEfANIA S｣OWIKOWA Redaktor techniczny HELENAREPA Printed tn Polarul OD AUTORA Ksi･ｿka niniejsza, kolejna w wy- dawanym przez Ossolineum cyklu historii narodowych, stawia sobie analogiczne cele jak i opublikowane juｿ dotｹd opracowania. Chodｿi wi鹹 przede wszystkim o przed徼awienie najwaｿniejszych element tego procesu dziejowego, kty od czas bardzo dawnych rozwijaｳ si・nieprzerwanie na terytorium Europy Wschodniej i ktego nosi- cielami byli gｳnie - cho・moｿe nie caｳkiem wyｳｹcznie - przed- stawiciele wschodniosｳowiakiego pnia j黝ykowego i etnicznego. W ten spos ksztaｳtowaｳy si・stosunki w starej Rusi Kijowskiej i potem, w okresie rozdrobnienia feudalnego; juｿ od XIV w. zacz・y dochodzi・do gｳosu tendencje zjednoczeniowe,. poczｹtkowo sｳabe, pniej coraz bardziej intensywne i na przeｳomie XV i XVI stulecia doszｳo rzeczywi彡ie do zjednoczenia ziem Rusi pnocno- -wschodniej - kolebki narodu rosyjskiego. Dalsze dzieje sｹ zatem dziejami Rosji i w ksztaｳtowaniu si・ich nar rosyjski odegraｳ oczywi彡ie rol・najwi麑szｹ. Jego teｿrozwojowi politycznemu i kul- turalnemu, jego instytucjom gospodarczym i stosunkom spoｳecznym po忤i鹹ona jest 忤iadomie ta praca. Mimo ｿe Rosja rozwijaｳa si・ jako patwo wielonarodowo彡iowe, caｳy szereg czynnik, m. in. takｿe wzglｹd na rozmiary pracy, uprawniaｳ autora do ze徨odko- wania uwagi na narodzie rosyjskim. Kompendia historyczne wyda- wane w Zwiｹzku Radzieckim sｳusznie noszｹ nazw・"Historia ZSRR", poniewaｿ dotyczｹ caｳoksztaｳtu zjawisk historycznych poprzedzajｹcych powstanie ZSRR i zajmujｹ si・dziejami wszystkich (w sensie do- sｳownym nie jest to oczywi彡ie moｿliwe) narod ZSRR, co zresztｹ jest sprawｹ bardzo skomplikowanｹ, cho訝y ze wｿgl鹽u na trudno彡i konstrukcyjne. Opracowanie tak szeroko poj黎ej historii ZSRR nie wydaje si・u nas chyba jeszcze moｿliwe. S W gr・wchodzi ponadto jeden bardzo istotny aspekt - sto- sunki polso-rosyjskie. Zajmujｹc si・historiｹ Rosji mamy do czy- nienia z dziejami naszego odwiecznego sｹsiada, z ktym ｳｹczyｳy nas w toku stuleci bardzo rne stosunki. Znajdｹ si・w徨 nich za- snajdｹz・・r・eｿnw・as k estwowe i dｳugotrwaｳe konflikty polityczne, y rudno彡i wynikajｹce ze stosunku caratu z do narodu polskiego, kty po rozbiorach utraciｳ swｹ niezawisｳo懈. Ale nie tylko konfliktami charakteryzowaｳy si・procesy rozwojowe obu narod, nie brakowaｳo bowiem teｿ ani kontakt handlo- wych, ani wzajemnego przenikania wpｳyw kulturalnych, ani nawct pr zawarcia jakiego・trwalszego sojuszu. W XIX w., wtedy gdy Polska utraciｳa niepodlegｳo懈, pojawiｳa si・ideawnowae zrodzona z najistotniejszych potrzeb narodowych i spoｳecznych- idea sojuszu rewolucyjnego, i wspnej walki przeciw caratowi jusz ten przebyｳ dｳugｹ drog・historycznｹ, . So- racyjnych kontakt mi鹽zy poczｹwszy od pierwszych konspi rewolucjonistami polskimi i ro- syjskimi w okresie dekabryst aｿ do masowego udziaｳu Polak w walce p utrwalenie zdobyczy rewolucji socjali徼ycznej w Rosji. Niekte s o徨 wyszczegnion c ｹ y h tu problem musiaｳy znale滓 w ksi ｿce jakie・odbicie, chociaｿ w ramach nie nazbyt szerokich; mamy w literaturze p j ・j p sunkach p olskie coraz wi ce rac traktujｹcych o sto- olsko-rosyjskich i ch黎ny czytelnik nie b鹽;e miaｳ kｳo- potu z dotarciem do bardziej szczegowych informacji. Rosj je b ba d ni wi lkiesie opracowa・dotyczｹcych caｳej historii , a niekte publikacje pochodzｹ sprzed kilkudziesi ciu lat i ani nie sｹ dost麪ne, ani nie nadajｹ si・dzi・do rozpowszechniania. W tym rozumieniu praca niniejsza est edn z pierwszych w oge. Oparto p jｹ na wynikach najnowszych bada・ rowadzonych oczywi彡ie przede wszystkim w Zwiｹzku Radzieckim chociaｿ starano si・nie pomija・ zaｳy si・trwaｳ rnieｿ tych osiｹgni・, kte oka- e, mimo ｿe zawdzi鹹zamy je dawniejszym generacjom historyk. Praca traktuje o dziejach Rusi i Rosji od czas moｿli- wie najdawniejszych do zwyci黌twa Rewoluc i Pa歸ziernikowe nie. Najwaｿniejsze wydarzeni j wｳｹcz- nym zestawieniu chron 1 a okresu radzieckiego uj黎o w odr鹵- o ogicznym, si麋ajｹcym do czas nam wsp- czesnych. Trudno彡i nomenklaturowe starano si・rozwiｹza・na podstawie istniejｹcych u nas tradycji, przynajmniej tarn, gdzie to byｳo moｿliwe. Podaje si・wi鹹 w brzmieniu polskim - zgodnie zresztｹ z naszym nazewnictwem geograficznym - wi麑szo懈 nazw miejscowych (nie zawsze dysponujemy odpowiednikami polskimi) oraz imion poszcze- nielk hmi ulsto彡i. Trzeba przytym zaznaczy・ ｿe granice m y j鹹iami bywajｹ pｳynne i n i鹽zy z tym rad iejednokrotnie trudno sobie przynamniz・ Tak wi鹹 nie polszczy si・nigdy imienia "Iwa " j ej je徑i chodzi o imiona wｳadc. n, imio・w polskim brzmieniu ch , takｿe nie uｿywa si・ , o・istniejｹ, gdy zasto徙wanie ich moｿe juｿ stwarza・wraｿenie pewnej sztuczno彡i, np. gdyby徇y pisali kon- sekwentnie "Eliasz zamiast "Ilja ', czy "Hermolaus" zam. W ksiｹｿce nie uｿywa si・ob "Jermoｳaj". zykowemu form patronimicznych auWeｳnie polskiemu poczuciu j・ ｳowicz", lecz , i鹹 nie "car ' czy o ro "Aleksy Michaj- "car Aleksy p p stu "Aleksy giusz Juliewicz Witte" , nie np. "Ser- , lecz "Sergiusz Witte" itd. Bez wzgl鹽u na ・・z ewa・zde sd・鹹u caｳkowitej precyzji na tym polu s tarano P y y apolskim pod lwyWe ｳo彡iami, kte znalazｳy si・w gi徇iennictwie m niedbaｳego lub nieu- miej黎ne achczy ・諂ym nie uwzor rosyjskich. Nie stosuje si・ zatem s gaczew", "Murawiew" lec prawiedliwionych form typu " " , z zgodnie ze stanem faktyczn m: czow, "Murawiow" y "Puga- , i wcale nie przeszkadza tu fakt, ｿe Pola sy abie ; pnieydobrzea akcentowa・te formy na drugiej od koa moｿna wymi・po polsku "Mrawiew. Odrzucone musiaｳy zo ,.Murawiow" jak uｿywane form k, E sta・takie dziwaczne, lecz czasem "y, ja , katerynosｳaw ' cz p katerynosｳaw i,P d" (ros y, etrograd ', zarniast "Je- , iotrogr・. Pietrograd). Osiｹgn dalej idｹcej jednolito彡i w i鹹ie jak naj- - powinno perce c tnazewnictwie - cho・nie za wszelkｹ cen・p j・ekstu powaｿnie uｳatwi・ Daty dzienne p y zaznaczano rodza dlu ano zasadniczo zawsze w obu st lach bｹd・ j y - z wyjｹtkiem wypadk, gdy kwestia ta nie moｿe budzi・ｿadnych wｹtpliwo彡i na tle kontekstu. g , gdy p j y W szcze- no彡i zawsze stary styldW est t lko edna data dzienna, oznacza ona w odniesieniu do w dar esieniu do wydarze・w Rosji, a nowy- - y z・w Krestwie Polskim i na Zachodzie. 6 I. OKRES PRZEDHISTORYCZNY I PIERWSZE ZWI･ZKI PLEMIENNE TERYTORIUM CzEOGR AFICZNE ISTORIA Rosji w sensie etnicz- nym, kulturotwczym i politycznym to przede wszystkim historia narod wywodzｹcych si・z dawnych plemion wschodniosｳowiakich. Nie znamy i nie moｿemy zna・dokｳadnie caｳego procesu ksztaｳ- towania si・ tych plemion, kte pojawiajｹ si・na widowni dziejo- wej w I tysiｹcleciu p.n.e., wiadomo nam jednak, ｿe reprezentowaｳy one wzgl鹽nie wysoki poziom rozwoju kultury materialnej i ｿe ｳｹcz- nie z szeregiem innych jeszcze czynnik 忤iadczy・to moｿe nie- mal ponad wszelkｹ wｹtpliwo懈 o ich autochtoniczno彡i W gr・ wchodzi・tu musi jednocze從ie problem terytorium, szczeg・nie w da- nym wypadku charakterystyczny i szczegnie waｿny. Terytorium, na ktym w drugiej poｳowie IX w. powsta・miaｳo patwo staroruskie, a w par・stuleci potem rosyjskie, obejmuje w sensie moｿliwie najdokｳadniejszym caｳｹ Europ・Wschodniｹ, a wi鹹 rninne gｳnie obszary ograniczone pnocnym wybrzeｿem Morza l:zarnego 徨odkiein dorzecza Dniestru i Prutu, liniｹ Bugu i cz・ 彡iowo Niemna, nast麪nie pionowｹ niemal liniｹ dzielｹcｹ Sｳowian Wschodnich od plemion baｳtyckich i Est aｿ do Zatoki Fi・ skiej i wielkich jezior pnocnych - ｣adogi i Onegi. Granica wsohoiinia jest raczej znacznie trudniejsza do schematycznego okre徑e- nia; biegｳa ona od dolnego Dniepru na pnocny wsch, mniej wi鹹ej,do uj彡ia Oki do Woｳgi, a potem na pnocny zach znowu ku jezioru Onega. Na tych bardzo rozlegｳych terenach miaｳy teｿ od niepami黎nych czas swoje siedziby niekte plemiona nie- sｳowiakie, gｳe ugrofikie. Jeszcze dalej na wsch, w dorzeczu 徨odkowej i dolnej Woｳgi, na zach od G Uralskich i na p- nocy, w dorzeczu Dwiny i Peczory, dominowaｳy juｿ tylko rne plemiona turakie, ugrofikie i inne. Wszystkie te obszary znale滓 si・miaｳy w XVI w. w obr鹵ie patwa rosyjskiego, a od koa tego stulecia zwierzchnictwo polityczne Rosji zacz・o si・rozciｹga・ takｿe na tereny azjatyckie. Nie ma to jednak znaczenia, gdy chodzi o rozpatrywanie spraw zwiｹzanych z genezｹ poczｹtk patwowo彡i w Europie Wschodniej. Zanim doszｳo d・takiego stadium, mieszkay wielkiej Niziny Wschodnioeuropejskiej przebyli bardzo dｳugｹ drog・rozwojowｹ, gｳ- nie w ramach wielu kolejnych etap wspnoty pierwotnej, od pierw- szych form najprymitywniejszego bytowania aｿ do wysoko zorgani- zowanych siｳ wytwczych, do pierwszych powaｿniejszych rnic ma- jｹtkowych i spoｳecznych - do poczｹtk feudalizmu. Niewolnictwo odegra・miaｳo w historii rozwoju tych spoｳeczetw tylko rol・mar- ginalnｹ, chociaｿ na pewnych terenach rozwin・o si・teｿ przej彡iowo do rz鹽u formacji ekonomiczno-spoｳecznej : na wybrzeｿu czarnomor- skim, w Transkaukazji, w Azji 罫odkowej ...
ptomaszew1966