Gilman Żółta tapeta.txt

CHARLOTTE PERKINS GILMAN

��ta tapeta

Rzadko udaje si� przeci�tnym ludziom, takim jak John i ja, wynaj�� na lato
rodowy dw�r.
Budynek z czas�w kolonialnych w dziedzicznej posiad�o�ci; chcia�oby si�
powiedzie�: nawiedzony dom, co by�oby szczytem romantycznej szcz�liwo�ci,
ale nie wymagajmy od losu zbyt wiele.
Mimo wszystko b�d� si� upiera�, �e to osobliwe miejsce. W przeciwnym razie
nie wynaj�to by go za takie ma�e pieni�dze. Poza tym czemu tak d�ugo sta�
pusty?
John mnie wy�mia�, co by�o do przewidzenia. Jest praktyczny do przesady.
Brak mu cierpliwo�ci do wiary, przes�dy budz� groz�, z jawn� pogard�
traktuje rozmowy dotycz�ce wszystkiego, czego nie mo�na dotkn��, zobaczy�
i uj�� w liczby.
John jest lekarzem i by� mo�e (nikomu si� nie zdradz�, ale to dla mego
umys�u �r�d�o otuchy i wielkiej ulgi)... by� mo�e z tego powodu tak wolno
mi si� polepsza.
Zrozumcie, on nie wierzy w moj� chorob�! I jaka na to rada?
Skoro znakomity lekarz, a na dodatek �lubny ma��onek zapewnia krewnych i
znajomych, �e poza chwilow� depresj� nerwow�, czyli lekk� sk�onno�ci� do
histerii, brak powa�niejszych dolegliwo�ci, jak mo�na reagowa� na tak�
diagnoz�?
M�j brat r�wnie� jest lekarzem i wyg�asza podobne opinie.
A zatem bior� fosforany albo fosforyty - mniejsza o nazw� - pij� nalewki,
przebywam na �wie�ym powietrzu, wykonuj� �wiczenia, podr�uj�. Wszelka
praca jest surowo zabroniona, p�ki nie wr�c� do zdrowia.
Szczerze m�wi�c, nie zgadzam si� z ich zaleceniami. Sama wierz� g��boko,
�e ciekawa praca, stanowi�ca wyzwanie i pozbawiona monotonii, dobrze by mi
zrobi�a.
Ale c� mog� poradzi�?
Wbrew nim pisa�am przez jaki� czas, lecz istotnie by�am mocno znu�ona,
poniewa� musia�am si� z tym kry� albo stawia� czo�o surowej dezaprobacie.
Czasami s�dz�, �e gdyby rzadziej mnie krytykowano, daj�c w zamian wi�cej
towarzystwa i zach�ty... ale zdaniem Johna najgorsze s� dla mnie
rozmy�lania o dolegliwo�ciach i, przyznaj�, �e istotnie jest gorzej, kiedy
si� nad tym zastanawiam.
W takim razie zmie�my temat i porozmawiajmy o dworze.
Jest przepi�kny! Stoi na uboczu, z dala od drogi, prawie trzy mile za
wsi�. Przypomina opisywane w powie�ciach angielskie rezydencje, bo s�
tutaj �ywop�oty, mur i zamykane bramy, a tak�e par� domk�w dla ogrodnik�w
i s�u�by.
Park jest uroczy! Nie widzia�am dot�d pi�kniejszego: obszerny i cienisty,
z mn�stwem wytyczonych alejek wysadzonych drzewami oplecionymi dzikim
winem, pod kt�rymi stoj� �aweczki. By�y te� oran�erie, ale posz�y w ruin�.
Przypuszczam, �e posiad�o�� od lat �wieci pustkami ze wzgl�du na kwestie
prawne dotycz�ce dziedziczenia i spory mi�dzy spadkobiercami.
Obawiam si� zatem, �e moja teoria, i� tutaj straszy, jest nie do
utrzymania, lecz ma�o dbam o te sprawy. Przeczucie mi podpowiada, �e dom
jest troch� dziwny.
Pewnego wieczoru przy �wietle ksi�yca wspomnia�am o tym Johnowi, ale
stwierdzi�, �e nie chodzi o �adne przeczucia, tylko o szkodliwe przeci�gi,
i zamkn�� okno.
Czasami bez powodu z�oszcz� si� na Johna. Dawniej nie by�am taka
przewra�liwiona. My�l�, �e dzieje si� tak z powodu mojej nerwowo�ci.
John twierdzi, �e je�li mam ochot�, powinnam zapomnie� o wszelkich
obowi�zkach i ograniczeniach. Dlatego bardzo si� pilnuj� - w ka�dym razie
przy nim, ale to mnie bardzo m�czy.
Nasz pok�j w og�le mi si� nie podoba. Wola�am ten na parterze, sk�d widok
jest na dziedziniec, a okno z perkalowymi zas�onami przes�aniaj� r�e! Ale
John nie chcia� o tym s�ysze�.
Powiedzia�, �e jedno okno to za ma�o i �e brak miejsca na podw�jne ��ko.
Nie ma te� obok drugiego pokoju na gabinet dla niego.
Dosta�am szczeg�owe wskaz�wki na ka�d� godzin� dnia. M�� bardzo si� o
mnie troszczy, wi�c czuj� si� niewdzi�cznic�, poniewa� go nie doceniam.
Oznajmi�, �e tylko ze wzgl�du na mnie postanowi� tu przyjecha�, �ebym
mog�a wypocz�� i odetchn�� �wie�ym powietrzem.
- �wiczenia wymagaj� si�y - powiedzia�. - Lepsze od�ywianie wymaga dobrego
apetytu, natomiast wiejskim powietrzem mo�esz tu oddycha� bez przerwy.
Zamieszkali�my w dawnym pokoju dziecinnym na g�rze.
To przestronne, widne pomieszczenie zajmuje prawie ca�e pi�tro, a okna
wychodz� na wszystkie strony; mn�stwo tam powietrza i �wiat�a. Najpierw
urz�dzono w nim pok�j dziecinny, potem miejsce do zabawy i nauki. Tak
przypuszczam, bo dla bezpiecze�stwa maluch�w w oknach umieszczono kraty, a
�ciany s� mocno zniszczone.
Patrz�c na barwn� tapet� mo�na by pomy�le�, �e rezydowa�a tutaj ca�a
klasa. Spore kawa�ki oderwanego papieru zwisaj� w strz�pach wok�
wezg�owia mego ��ka tak wysoko, jak mog� si�gn��, a tak�e w wielu
miejscach nad pod�og�. W �yciu nie widzia�am brzydszej tapety. To jeden z
tych zawi�ych, kwiatowych wzor�w, �ami�cych wszelkie zasady estetyki.
Dese� jest tak nudny, �e szybko nu�y �ledz�ce go oczy, a zarazem na tyle
powtarzalny, �e dzia�a na nerwy i zmusza do obserwacji, lecz je�li w
pewnym wycinku �ledzi si� chaotyczne i zmienne linie, niespodziewanie gin�
one �mierci� samob�jcz� - uwik�ane w p�tle, dokonuj� samozniszczenia w�r�d
nies�ychanych sprzeczno�ci.
Kolor jest okropny, wr�cz odra�aj�cy: przydymiony, brudny odcie� ��tego,
dziwnie sp�owia�y od w�druj�cego powoli s�o�ca. Miejscami widzi si� ponury
oran�, to zn�w przyprawiaj�c� o md�o�ci barw� siarki.
Nic dziwnego, �e dzieci nie cierpia�y tego widoku! Sama znienawidz� ten
pok�j, je�li przyjdzie mi tu mieszka� przez d�u�szy czas.
Nadchodzi John, wi�c musz� przerwa�. W�cieka si�, gdy napisz� cho� s�owo.
Od dw�ch tygodni mieszkamy we dworze, lecz od pierwszego dnia nie chcia�o
mi si� pisa�.
Siedz� teraz przy oknie, w okropnym pokoju dziecinnym na pi�trze i poza
os�abieniem nie mam �adnego powodu, by odk�ada� notowanie.
John znika na ca�e dnie, a je�li ma trudne przypadki, wychodzi tak�e w
nocy.
Ciesz� si�, �e m�j przypadek nie nale�y do ci�kich!
Objawy nerwowo�ci s� jednak okropne i przygn�biaj�ce.
John nie zdaje sobie sprawy, jak bardzo cierpi�. Wie, �e nie ma powodu do
obaw i to mu wystarcza.
Rzecz jasna, chodzi wy��cznie o nerwy. Okropnie ci��y mi �wiadomo��, �e
jestem ca�kowicie niezdolna do wykonywania swoich powinno�ci!
Mia�am by� dla Johna prawdziw� pomoc� i wytchnieniem, a tymczasem sta�am
mu si� ci�arem!
Nikt by nie uwierzy�, ile wysi�ku kosztuj� mnie elementarne czynno�ci,
kt�re staram si� wykonywa�: poranna toaleta, obowi�zki pani domu i
wydawanie dyspozycji.
Na szcz�cie Mary doskonale radzi sobie z dzieckiem. Jakie to kochane
male�stwo!
Mimo wszystko nie mog� z nim przebywa�, bo zaraz si� denerwuj�.
Moim zdaniem John nigdy w �yciu nie by� wytr�cony z r�wnowagi. �mieje si�
ze mnie, gdy wspominam o tapecie!
Pocz�tkowo zamierza� j� zmieni�, ale potem stwierdzi�, �e za bardzo si�
ni� przejmuj�, a nic tak nie szkodzi pacjentom chorym na nerwy, jak
uleganie chorobliwym wyobra�eniom.
Uzna�, �e je�li wytapetujemy sypialni�, przyjdzie kolej na masywne ��ko,
zakratowane okna, drzwi u szczytu schod�w i tak dalej.
- Dobrze wiesz, �e to miejsce ci s�u�y - powiedzia�. - Zreszt�, moja
droga, nie zamierzam remontowa� domu wynaj�tego tylko na trzy miesi�ce.
- W takim razie przenie�my si� na parter - zaproponowa�am. - Tam s�
�liczne pokoje.
Obj�� mnie, nazywaj�c rozkoszn� ma�� g�sk�, i zapewni�, �e je�li zechc�,
got�w jest mieszka� nawet w piwnicy, tylko ka�e j� pobieli�.
Z drugiej strony jednak ma racj� co do ��ka i okien.
Pok�j jest przestronny i ka�dy ma tu do�� miejsca, a poza tym nie jestem
na tyle g�upia, aby dla kaprysu skazywa� Johna na niewygod�.
Szczerze m�wi�c, pomimo straszliwej tapety zaczynam lubi� du�� sypialni�.
Z jednego okna mo�na zobaczy� ogr�d: cieniste zagajniki, bujnie rosn�ce,
staromodne kwiaty i krzewy oraz s�kate drzewa. Z drugiego okna roztacza
si� cudowny widok na zatok� i niewielk� przysta� nale��c� do posiad�o�ci.
Przed domem zaczyna si� ocieniona aleja. Lubi� sobie wyobra�a� ludzi
spaceruj�cych w�r�d niezliczonych �cie�ek i zagajnik�w, ale John ostrzega
mnie, �ebym nie ulega�a takim zachciankom. Jego zdaniem moja bogata
wyobra�nia przyzwyczajona do uk�adania opowie�ci oraz swego rodzaju
wyczerpanie nerwowe z pewno�ci� wywo�aj� niepokoj�ce wizje, mam wi�c si�
pos�u�y� si�� woli oraz zdrowym rozs�dkiem, aby zapanowa� nad t�
sk�onno�ci�. Oczywi�cie pr�buj�.
Spostrzeg�am jednak, �e m�cz� mnie bardzo te wysi�ki.
Wielka szkoda, �e brak mi towarzystwa i dobrej rady co do mojej pracy. Gdy
czuj� si� dobrze, John zapowiada, �e zaprosimy kuzyna Henry'ego i Juli�,
aby przyjechali na d�u�ej, lecz dodaje, �e teraz nie pozwoli mi przebywa�
w�r�d ludzi absorbuj�cych tak jak oni, bo r�wnie dobrze m�g�by wsun�� pod
moj� poduszk� p�k fajerwerk�w.
Tak bym chcia�a szybciej wraca� do zdrowia.
Nie powinnam o tym my�le�. Tapeta patrzy na mnie, jakby wiedzia�a, �e
potrafi cz�owieka doprowadzi� do ob��du.
W jej wzorze powtarza si� dese� podobny do skr�conego karku i dwojga
odwr�conych, wy�upiastych oczu, patrz�cych na widza.
Z�o�ci mnie okropnie ich natr�ctwo i sta�a obecno��. Pe�zn� w g�r�, w d�
i na boki. Zewsz�d spogl�daj� na mnie te idiotyczne �lepia bez powiek. W
jednym miejscu pasy tapety do siebie nie pasuj� i wzd�u� linii, gdzie si�
stykaj�, oczy s� na r�nej wysoko�ci, jedno nad drugim.
Po raz pierwszy mam do czynienia z... martw� natur� o tak pora�aj�cej
wyrazisto�ci, a przecie� wiadomo, ile energii kryj� w sobie rzeczy! Jako
ma�a dziewczynka cz�sto le�a�am bezsennie, bo g�adkie �ciany i zwyk�e
meble by�y dla mnie �r�d�em lepszej zabawy i wi�kszego przestrachu, ni�
dla wi�kszo�ci dzieci ca�y sklep z zabawkami.
Pami�tam, �e ga�ki naszej wielkiej sekretery mruga�y dobrotliwie, a jedno
z krzese� wydawa�o si� zawsze niezawodnym przyjacielem.
By�am przekonana, �e gdyby inne rzeczy krzywo na mnie patrzy�y, mog�abym
wskoczy� na krzes�o i znale�� tam bezpieczne schronienie.
Meble w tej sypialni do siebie nie pasuj�, bo wszystkie musieli�my
przynie�� z do�u. Moim zdaniem, kiedy pok�j dziecinny zmieni� funkcj� i
s�u�y� tylko do zabawy, dawne wyposa�enie zosta�o...