etos i autorytet; dyskusja.doc

Mówca: etos i autorytet

Według Arystotelesa środki przekonywania uzyskane za pośrednictwem mowy dzielą się na zależące od:

- charakteru (etos) mówcy ( jego wiarygodność)

- nastawienia słuchaczy (ich emocjonalne pobudzenie)

- dowodzenia (rzeczywistego lub pozornego)

Przykłady

[ K.Piesiewicz jako oskarżyciel posiłkowy w procesie o zabójstwo ks. J.Popiełuszki]

Chcę tu, jako adwokat, służyć prawu. Może to będzie czasami nużące, specjalistyczne, ale cóż: taki jest mój obowiązek.Tak więc, należy zająć się kolejno współsprawstwem, winą, kwalifikacją prawną, a wszystko to przedstawiał będę w aspekcie materialnej istoty przestępstwa, jaką jest społeczne niebezpieczeństwo czynu.[...] Problem kary! No cóż, my, adwokaci, którzy mogliśmy znaleźć się zrządzeniem losu po przeciwnej stronie, mamy obyczaj, tradycję: nie ferować wyroków, nie oceniać, nie podnosić tych kwestii. Lecz w tej sprawie, Sąd pozwoli, na pozornie bez związku dygresję, dotyczącą wczorajszych wypowiedzi na temat kary w tej sprawie. Otóż norma - której rola społeczna nie budzi żadnej wątpliwości służy ona bowiem potrzebie bezpieczeństwa, chroniąc dobro tak szczególnej wartości, jakim jest życie ludzkie - to norma „nie zabijaj”. Normę tę wypowiedzieć można w postaci zwyczajowej „nie zabijaj”. To postać zakazu, lecz można ją także sformułować w postaci nakazu zalecającego szacunek dla ludzkiego istnienia. Pod względem logicznym jest bowiem raczej rzeczą obojętną, czy operujemy zakazami czy nakazami. Uważam to ciągle za obowiązujące mnie. Nawet w tej sprawie, nawet wtedy, kiedy oskarżam, a nie tylko bronię.

   To prawie wszystko. Jeszcze tylko, pro domo sua, jedno pragnienie. Nigdy więcej! Nigdy więcej! Niech polscy kapłani nie muszą wchodzić w historię Kościoła jako męczennicy!

[ Z. Bujak podczas debaty nad referendum w sprawie aborcji]

Panie Marszałku, Wysoka Izbo. Uczestniczyłem wiele lat w ruchu walczącym o wolność i godność człowieka. Dlatego dla mnie równie barbarzyński jest administracyjny nakaz przerywania ciąży w Chinach, jak i administracyjny zakaz, jaki był w Rumunii, czy w stalinowskiej Rosji. Jedno i drugie prowadziło do ludzkich nieszczęść.

Jako katolik i członek Kościoła nie czuję się zagrożony, by żyć w zgodnie z wymogami mojego katechizmu, nikt nie narzuca mi innej obyczajowości, nie przeszkadza żyć zgodnie z religią, w jej ramach przestrzegać nawet radykalnego stanowiska papieża. Dlatego jest moim obowiązkiem sprzeciwić się wszystkim próbom narzucenia przemocą religijnych nakazów. Za szczególnie groźne uważam narzucenie ich tym, którzy do mojego Kościoła nie prznależą.

[T.Mazowiecki jako premer 12 IX 1989 r.]

Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pragnę przedstawić ramowy program i skład proponowanego rządu. Zwracam się do wszystkich moich Rodaków!Jestem przekonany, że zdecydowana większość Polaków w podobny sposób pojmuje cele, do których powinniśmy dążyć, nosi w sercu ten sam ideał ojczyany. Pragniemy godnie żyć w suwerennym, demokratycznym i praworządnym państwie,  które wszyscy - bez względu na światopogląd, ideowe i polityczne zróżnicowanie - migliby uważać za państwo własne. Chcemy  żyć w kraju o zdrowej gospodarce, gdzie opłaca się pracować i oszczedzać, a zaspokajanie podstawowych potrzeb materialnych nie jest związane z udręką i upokorzeniem. Chcemy Polski otwartej na Europę i świat; Polski - która bez kompleksu niższości - daje wkład w tworzenie materialnych  i kulturalnych dóbr; Polski - której obywatele będą się czuć w innych krajach Europy i świata mile widzianymi gośćmi, a nie sprawiającymi kłopot intruzami.

Przychodzę jako człowiek „Solidarności”, wierny sierpniowemu dziedzictwu. Pojmuję je przede wszystkim jako wielkie zbiorowe wołanie społeczeństwa o podmiotowość, prawo decydowania o losach kraju oraz jako gotowość do solidarnego i zdecydowanego działania, aby cele te osiągnąć.

Platon: Obrona Sokratesa

Tylko serio, na Zeusa, obywatele: nie takie mowy przystrojone, jak te  ze zwrotami i wyrazami, ani ozdobione, ale  usłyszycie proste słowa, wyrazy takie, jakie się nawiną. Bo ja wierzę, że to sprawiedliwe, co mówię, i niech się nikt z was czegoś innego nie spodziewa.

Przecież nawet nie wypadało, obiwatele, żebym ja, w tym wieku, jak młodzik mówki układać przed was przychodził. Ale naprawdę ja bardzo was, obywatele, o to proszę i błagam: jeżeli usłyszycie, że ja się bronię takimi samymi słowami, jakimi zwykle mówię i na rynku koło straganów, gdzie mnie niejeden z was słyszał, i gdzie bądź indziej, nie dziwcie się i nie róbcie hałasów dlatego. Bo to tak jest: teraz ja pierwszy raz stoję przed sądem, a lat mam siedemdziesiąt, po prostu więc obcy mi jest tutejszy język. Więc tak samo jak gdybym naprawdę był z obcych stron, to wybaczylibyście mi przecież, gdybym tam językiem i sposobem mówił, w jakim bym wyrósł, otóż tak samo i teraz o tę was proszę sprawiedliwość, tak się to przynajmniej mnie przedstawia, żebyście mi darowali sposób mówienia - on ta, będzie może gorszy, może lepszy - a na to tylko patrzyli i na to tylko zważali, czy ja słusznie mówię, czy nie; bo to jest zaleta sędziego, a mówcy: mówić prawdę.

Jan Paweł II [homilia podczas mszy świętej na Pl. Zwyciestwa 2 VI 1979 r.]

Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus! Umiłowani Rodacy, Drodzy Bracia i siostry, Uczestnicy Eucharystycznej Ofiary, która sprawuje się dziś w warszawie na placu Zwycięstwa!

Razem z wami pragnę wyśpiewać dziękczynienia dla Opatrzności, która pozwoliła mi dziś jako pielgrzymowi stanąć na tym miejscu.

Pragnął - wiemy, że bardzo gorąco pragnął - stanąć na ziemi polskiej, przede wszystkim na Jasnej Górze, zmarły niedawno papież Paweł VI. Pierwszy po wielu stuleciach Papież-Pielgrzym. Do końca życia nosił to pragnienie w swoim sercu i z nim zszedł do grobu. I oto czujemy, że pragnienie to było tak potężne i tak głęboko uzasadnione, że przerosło ramy jednego pontyfikatu i - w sposób po ludzku trudny do przewidzenia - realizuje się dzisiaj. Dziękujemy więć Bożej Opatrzności za to, że dałoa Pawłowi VI tak potężne pragnienie. Dziękujemy za cały ten styl Papieża-Pielgrzyma, jako zapoczątkował wraz z Soborem Watykańskim II. Gdy bowiem Kościół cały uświadomił sobie na nowo, iż jest Ludem Bożym - Ludem, który uczestniczy w posłannictwie Chrystusa, Ludem, który z tym posłannictwem idzie przez dzieje, który „pielgrzymuje”, papież nie mógł dłużej pozostać „więźniem Watykanu”. Musiał stac się na nowo Piotrem pielgrzymującym, tak jak ten pierwszy, który z Jerozolimy przywędrował poprzez Antiochię do Rzymu, aby tam dać świadectwo Chrystusowi i przypieczętować je swoją krwią.

Dzisiaj dane mi jest wypełnić to pragnienie zmarłego papieża Pawła VI wśród was, umiłowani synowie i Córki mojej Ojczyzny.[...]

Czyż moja pielgrzymka do Ojczyzny w roku, w którym Kościół w Polsce obchodzi 900 rocznicę śmierci św. Stanisława, nie jest zarazem jakimś szczególnym znakiem naszego polskiego pielgrzymowania poprzez dzieje Kościoła - nie tylko po szlakach naszej Ojczyzny, ale zarazem Europy i świata? Odsuwam tutaj na bok moją własna osobę - niemniej muszę wraz z wami wszystkimi stawiać sobie pytanie o motyw, dla którego właśnie w roku 1978 (po tylu stuleciach ustalonej w tej dziedzinie tradycji)został na rzymską Stolice św. Piotra wezwany syn polskiego Narodu, polskiej ziemi. Od Piotra, jak i od wszystkich Apostołów Chrystus żądał, aby byli Jego „świadkami w Jerozolimie i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziemi” (Dz 1,8). Czyż przeto nawiązując do tych Chrystusowych słów nie wolno nam wnosić zarazem, że Polska stała się w naszych czasach ziemią szczególnie odpowiedzialnego świadectwa? Że właśnie stąd - z Warszawy, a także z Gniezna, z Jasnej Góry, z Krakowa, z całego tego historycznego szlaku, który tyle razy nawiedzałem m moim zyciu i który w tych dniach znów będę miał szczęście nawiedzić, że właśnie stąd ze szczególną pokorą, ale i ze szczególnym przekonaniem trzeba głosić Chrystusa? Że właśnie tu, na tej ziemi, na tym szlaku trzeba stanąć, aby odczytać świadectwo Jego Krzyża i Jego Zmartwychwstania? Ale, moi umiłowani Rodacy - jeśli przyjąć to wszystko, co w tej chwili ośmieliłem się wypowiedzieć - jakżeż ogromne z tego rodzą się zadania i zobowiązania. Czy do nich naprawdę dorastamy?

[ J. Ossoliński w  wotum w  izbie poselskiej 1625 r.]

Baczę ja moi M. PP., że według niedawnego wieku zwyczaju nie do rady ani żadnej konsultacyjej, ale raczej do obwieszczenia pewnych podatkow na to nas miejsce zgromadzono; bo te, o ktorych W.M. moi MM.PP. słyszeć raczycie wojny dojdąli albo nie, nie rozumiejcie, aby beło in nostra potestate, już to trzej, czterej in thalamo konkludowali, minę i one szczęśliwe czasy, kiedy belli pacisque rationes w rękach przodkow naszych bywały. Dlatego podobno, że już nie stało onych cnych Polakow, ktorzy z Władysławami pod Płowcami, pod Grunwaldem Niemce bijali, a takich się narodziło, ktorzy pewnemi trybutami zaciągać knechty i rajtary muszą, jako onych parę janczarow Żydzi do obrony Ojczyzny swojej. I stąd już ona praerogativa stanu naszego upadła, że się nas o wojnie i pokoju nie pytają, dosyć że rozkażą jako przy gromadzie: trzeba żebyście dali, trzeba żebyście uczynieli. Ukontentowawszy nas tą  per ludibria złożoną konsultacyją. Co by nas w takowe lekkie podało rozumienie a wolność naszą w oczywiste pośmiewisko, raczcie W.M. moi Mci Panowie uważać.

[J. Zamoyski w  wotum senatorskim 1605 r.]

Najaśniejszy Miłościwy Królu! Niech to W. K. Miłości nie obraża, że insolito more [niezwykłym sposobem] z stołka swego senatorskiego wstawszy, napośród izby votum me odprawiam; nie czynię tego z lekkomyślności, ale żebym był lepiej od W.K.M. i ojców zebranych słyszanym. Straciłem bowiem zdrowie, słuch i zęby, nie w miękkich rozkoszach, ale twardych obozach, na usługach miłej Ojczyzny.

[A.Olechowski jako kandydat  na prezydenta]

     Jestem dumny z osiągnięć naszych rodaków. Z naszej odwagi, niezłomności i przywiązania do zasad, które doprowadziły do upadku komunizmu. Z naszej rozumności, dzięki któ®ej szczerze i rzetelnie zawierzyliśmy demokratycznym zasadom organizacji państwa. Z naszej przedsiębiorczości, pracowitości i dyscypliny, które przyniosły tak bardzo w świecie chwalony postęp gospodarczy. Z naszej pokory, dzięki której na przekór historii i jej złym podpowiedziom tak przyjaźnie ułożyliśmy stosunki z sąsiadami. Z naszej zgodności, która doprowadziła nas do NATO, a niedługo doprowadzi di Unii Europejskiej i pomoże zjednoczyć Europę. Historia dobrze zapamięta i oceni osiągnięcia Polaków lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku. Naszym obowiązkiem jest osiągnięcia te utrwalać i rozwijać. Dziś niestety tego obowiązku nie wykonujemy. Lekkomyślnie narażamy je na niebezpieczeństwo. [...]

     Jak wyjaśnię te zaniechania Polkom i Polakom? Jak miałbym wyjaśniać mojej babci, gorącej patriotce i założycielce wiejskiej szkoły, że w wolnej Polsce tak mało wysiłku poświęcamy nauce naszych dzieci? Co mam powiedzieć matce wiejskiego chłopca, który mimo talentu i szczerych chęci, skazany będzie na gorszą niż w mieście szkołę, a na studia jak większość jego rówieśników, prawie na pewno nie będzie mógł pójść? Jak mam wytłumaczyć mojej żonie, która tak wiele wysiłku poświęciła wykształceniu synów, wykorzystała wszystkie po temu możliwości, że jeśli chcieliby pracować dla państwa, to o ich karierze zadecydują nie umiejętności i pracowitość, ale trafnie dobrana przynależność partyjna? Jak wyjaśnię synowej wychowanej w ufności do ludzi i zasad, że na ulicach, w gospodarce i zwykłych ludzkich sprawach obowiązuje siła, a nie  racja i dobry obyczaj? Co mam odpowiedzieć młodemu człowiekowi, gdy pyta jak ma się ścigać z Anglikami czy Amerykanami, skoro dostęp do internetu jest trudny i kosztowny? Jak miałbym wyjaśnić swoim rodzicom, ciężko doświadczonym przez pobyt w obozie koncentracyjnym i oflagu, że polscy przywódcy rozgrywają partyjne potyczki na polu polityki zagranicznej?

Nie można tych niebezpieczeństw nie dostrzegać. Trzeba im zapobiec. chcę to zrobić.

     Jestem beneficjentem III Rzeczypospolitej, która hojnie obdarzyła mnie możliwościami. Urodziłem się i wychowałem w PRL, uczyłem w domu i po całym świecie. Starałem się wykorzystać swoją wiedzę tak, aby uczynić państwo lepszym. To państwo, które było, innego przecież nie miałem, innemu też nie mogłem życzyć dobrze. Dopiero jednak w III Rzeczypospolitej mogłem sam o sobie decydować. Samodzielnie stawiać sobie cele i starać się je osiągnąć. Dlatego jestem dłużnikiem Trzeciej Rzeczypospolitej. To jej zawdzięczam swoje osiągnięcia, przekonanie, że czegoś dokonałem, że moje życie jest pożyteczne. Dziś, gdy jest tak wiele do zrobienia, gdy moja wiedza i doświadczenie magą być przydatne, powinienem Rzeczypospolitej swój dług spłacić. Dlatego nie tylko chcę, ale też czuję się w obowiązku - powinienem - zmieniać obecną sytuację. Dlatego odpowiedziałem „tak” na apel 25 wybitnych Polaków i ubiegam się o urząd Prezydenta

Co się dzieje podczas dyskusji?

...