Podstawowe zagadnienia gramatyczne w języku japońskim
1. Szyk części zdania
Japoński szyk części zdania wygląda nastepująco: Podmiot-Dopełnienie-Orzeczenie. Zwróćcie uwagę, że różni się od szyku polskiego (Podmiot-Orzeczenie-Dopełnienie) - orzeczenie w języku japońskim zawsze stoi na końcu zdania.
a. Watashi wa Nihon-jin desu.
To przetłumaczymy na polski „Ja jestem japończykiem”, jednak dosłowny jego zapis to „Ja japończykiem jestem.”
b. Kore wa hon desu.
To zdanie natomiast oznacza „To jest książka”, jednak dosłownie napisane jest „To książka jest.”
Najlepiej jest zapamiętać już na początku – podmiot zawsze rozpoczyna zdanie, orzeczenie kończy, a cała reszta ląduje w środku.
Często w rozmowie możemy pominąć niektóre słowa np. Watashi (ja), by nie powielać niepotrzebnie znanych już wyrazów. Wtedy zdanie może na przykład mieć wygląd Dopełnienie-Orzeczenie (z Podmiotem znanym już w kontekście wypowiedzi).
A: Watashi wa nihonjin desu. Anata wa? (Ja jestem japończykiem, a Ty?)
B: Pōrandojin desu. (Polakiem.)
W języku polskim jest podobnie. Założmy, że rozmawiamy o naszym planie na cały tydzień, nie będziemy zaczynali każdego zdania od Ja zrobię... Ja obejrzę... itp.
2. Pytania
W języku japońskim nie ma znaku zapytania... hmm, więc jak zadać pytanie? Otóż nic prostszego, wystarczy na końcu zdania dodać partykułę „ka”.
a. Anata wa Nihonjin desu. (Jesteś japończykiem.)
b. Anata wa Nihonjin desu ka. (Jesteś japończykiem?)
Możemy użyć także sylaby „ne”, gdy chcemy się zapytać czy odbiorca zgadza się z poglądem mówcy; coś jak polskie „no nie?”.
a. Kore wa sugoi desu. (To jest świetne.)
b. Kore wa sugoi desu ne. (To jest świetne, no nie?)
Są jeszcze słowa, które pomagają tworzyć pytania rozszerzone (zaimki pytanje) np.:
a. Dare – kto?
b. Doko – gdzie?
c. Dono – który?
d. Donani / ikutsu – ile?
e. Donna – jakiego rodzaju?
f. Dou – jak?
g. Doushite – dlaczego?
h. Dochira – który/który (z dwóch możliwości)
i. Itsu – kiedy?
j. Ikura – jak dużo (rzeczowniki niepoliczalne)
k. Ikutsu – jak dużo (rzeczowniki policzalne)
l. Nani (używane, gdy stoi jako pojedynczy znak lub znak na końcu zdania), Nan (używane, gdy jest połączone ze zdaniem) – co?
Wyrazy te wplatamy w zdanie przed orzeczeniem i na końcu zdania dostawiamy „ka”, np.:
a. Yamada-san wa dare desu ka. (Kim jest Pan Yamada? / Kto to Yamada?)
b. Anata no heya wa doko ni arimasu ka. (Gdzie jest Twój pokój?)
c. Watashi no paatii anata ga doushite ikimasen ka. (Dlaczego nie idziesz na moją imprezę?)
d. Anata wa tegami ga itsu kakimasu ka. (Kiedy napiszesz list?)
e. Kore wa nan desu ka. (Co to jest?)
Znaku zapytania nie powinniśmy pisać, jedynie możemy dostawić go w systemie pisania rōmaji. Dostawiony w rōmaji nie zmienia w żaden sposób wyrazów z zdaniu (nie usuwa „ka” lub „ne”), pełni jedynie pomoc dla obcokrajowców w intonacji zdań. Jest jednak jeden wyjątek: gdy zdanie pytające, kończy się na partykułę ‘no’ (jest to skrócona forma ‘no desu ka’), wtedy znak zapytania jest dopuszczalny.
3. Rzeczownik
Japońskie rzeczowniki nie posiadają ani liczby, ani rodzaju. Wyraz usagi równie dobrze oznacza królik (samiec) królik (samica) lub króliki. Może się to wydawać problematyczne, jednak wcale być nie musi – odmianę rzeczownika zazwczaj ustalamy z kontekstu wypowiedzi (z tego co zostało już powiedziane).
Jest jednak sposób na powiedzenie liczby mnogiej, a mianowicie dublowanie wyrazów; przykładami mogą być słowa:
a. ware (ja) -- wareware (my),
b. hito (osoba) -- hitobito (ludzie)
Sposób ten nie działa jednak we wszystkich rzeczownikach. Używać można go zazwyczaj do tych bardzo starych japońskich.
Innym sposobem jest dodawanie przyrostka –tachi na końcu wyrazu, np:
a. kodomotachi (dzieci)
b. hitotachi (ludzie)
Znowu, zasada nie obowiązuje każdego rzeczownika, jedynie te odnoszące się do ludzi.
Każdy rzeczownik może być określony liczebnikiem np. Asoko de usagi wa san-hiki ga imasu. (Tam [w oddali] są trzy króliki.) Wygląd rzeczownika wtedy się nie zmienia, jedynie dostawiamy do niego liczebnik.
Zazwyczaj kluczową rolę w interpretowaniu rzeczwoników stanowią partykuły. Pomyślcie sobie, można postawić dwa rzeczowniki obok siebie, ale jak sprawić, żeby one siebie określały? Posłużmy się przykładem. Uchi Pōrandojin (Dom Polak) to dwa wolno stojące rzeczowniki. Chcąc powiedzieć Dom Polaka, musimy pomiędzy nimi wstawić partykułę ‘no’ – Poorandojin no Uchi (Dom Polaka).
4. Czasownik
W języku japońskim występują tylko dwa czasy – przeszły i teraźniejszy (nazywany też nieprzeszłym, z racji tego, że język japoński nie ma czasu przyszłego). Czasowniki dzielą się na trzy grupy (zależnie jaką mają końcowkę) i mogą występować w dwóch formach (słownikowej i formalnej).
Czasownik zawsze znajduje się na końcu zdania i często to właśnie on odgrywa kluczową rolę w jego zrozumieniu.
Grupa I – czasowniki kończące się na „-u”
a. Hanasu – mówić
b. Iku – iść
c. Kau – kupować
Grupa II – czasowniki kończące się na „-iru” bądź „-eru”
a. Miru – widzieć
b. Okiru – wstawać
c. Shinjiru – wierzyć
a. Neru – spać
b. Oshiteru – nauczać
c. Taberu – jeść
UWAGA! Grupa II ma kilka wyjątków w czasownikach – mimo to, że kończą się na „–iru” lub „–eru” należą do Grupy I! Oto one: hairu, hashiru, iru, kaeru, kagiru, kiru, shaberu, shiru.
Grupa III – czasowniki nieregularne
a. Kuru – przyjść
b. Suru – robić
(Tylko te dwa należą do grupy trzeciej)
Czasownik suru jest jednym z najczęściej używanych czasowników japońskich. Bardzo często łączy się z rzeczownikiem, tworząc czynność powiązaną z nim. Np.:
Ryokou – podróż - - - - Ryokousuru – podróżować
Dansu – taniec - - - - Dansusuru – tańczyć
------ Czas nieprzeszły ------
Forma czasownika jaką spotykamy w słownikach jest formą nieprzeszłą, używaną w bardzo nieformalnych okolicznościach, gdy rozmawiają ze sobą koledzy itp. Aby nadać czasownikowi formalną, bardziej poprawną barwę, zamieniamy jego ostatnią sylabę bądź literę na przyrostek „–masu”.
a. Hanasu – Hanashimasu
b. Iku – Ikimasu
c. Miru – Mimasu
d. Kuru – Kimasu
e. Suru - Shimasu
Zasada jest taka (pozwolę sobie zacytować Dataza – autora lutowego referatu): „W czasownikach zakończonych na –u, zmieniamy je na ‘-i’ oraz dokładamy –masu, np. oyogu - > oyogi -> oyogimasu. W czasownikach zakończonych na –tsu zmieniamy je na –chimasu, np. ‘matsu’ -> machimasu.”
Formy nieprzeszłe przeczące tworzymy:
a. Formalnie:
• zamieniamy -masu na -masen np. Ikimasu - > Ikimasen.
b. Nieformalnie:
• Dla grupy I: zamieniamy -u na -anai (gdy kończy się na samogłoskę+u, zamieniamy -u na -wanai) np. Hanasu - > Hanasanai, Kau - > Kawanai
• Dla grupy II: zamieniamy -ru na -nai np. Miru - > Minai
• Dla grupy III: formy nieprzeszłe przeczące wyglądają tak:
a. Kuru -> Konai,
b. Suru -> Shinai.
------ Czas przeszly ------
Czas przeszły od czasowników uzyskujemy dodając odpowiednie końcowki do wyżej wspomnianego fundamentu czasownika. Reguły dodawania końcówek dla formy twierdzącej czasu przeszłego:
a. Dla Grupy I:
• Formalnie:
o zamieniamy -u ze słownikowej formy na -imashita np. Iku - Ikimashita
• Nieformalnie:
o Gdy czasownik kończy się na -ku zamieniamy -ku na -ita np. Kaku – Kaita
o Gdy czasownik kończy się na -gu zamieniamy -gu na -ida np. Oyogu – Oyoida
o Gdy czasownik kończy się na -u, -tsu bądź -ru zamieniamy końcówkę na -tta np. Kaeru – Kaetta
o Gdy czasownik kończy się na -nu, -bu bądź -mu zamieniamy końcówkę na -nda np. Shinu – Shinda
o Gdy czasownik kończy sie na -su zamieniamy -su na -shita np. Hanasu – Hanashita
b. Dla Grupy II:
o zamieniamu -ru na -mashita np. Taberu – Tabemashita
o gdy czasownik kończy się na –ru zamieniamy –ru na –ta - - - -> Miru – Mita
c. Dla Grupy III:
• Formalnie: Kuru – Kimashita, Suru – Shimashita
• Nieformalnie: Kuru – Kita, Suru – Shita
Forma przecząca czasu przeszłego:
a. Formalnie: Po czasowniku w formie nieprzeszłej przeczącej, dodajemy ~deshita (Ikimasen - > Ikimasen deshita)
b. Nieformalnie: zamieniamy -nai na -nakatta (Kawanai - > Kawanakatta)
5. Przymiotnik
Przymiotniki japońskie dzielą się na dwie grupy:
1. Przymiotniki typu “–i”
2. Przymiotniki typu „-na”
1. Przyklady “-i” przymiotników:
a. ookii – duży - > Ookii kuruma – Duży pojazd
b. ii – dobry - > Ii hakushi – Dobry doktor
c. atsui – gorący - > Atsui meshi – Gorąca potrawa
d. akai – czerwony - > Akai tatemono – Czerwony budynek
e. aoi – niebieski - > Aoi penki – Niebieska farba
Przymiotniki typu „-i” potrafią zmienić sens zdania na formę przeszłą niekoniecznie zmieniając czasownik w zdaniu (Czasownik może pozostać nieprzeszły, ale sens zdania będzie przeszły za sprawą przymiotnika).
Formę twierdząca nieprzeszła od “-i” przymiotników tworzymy jak każde inne zdanie twierdzące, dodając jedynie przymiotnik przed rzeczownikiem lub, jeśli go nie ma, przed czasownikiem.
a. Kore wa ookii tokai desu. (To jest duże miasto.)
b. Kore wa ookii desu. (To jest duże.)
Formę przeczącą nieprzeszłą od “-i” przymiotników tworzymy zamieniajac ich koncowe -i na –kunai
a. Atsui – gorący - > Atsukunai – Niegorący
b. Furui – stary - > Furukunai – Niestary
Zauważcie, że zamiast mówić ‘niestary’ lepiej powiedzieć ‘nowy’ – atarashii. Tak samo zamiast ‘niegorący’ powiemy ‘zimny’ – samui.
Formę przeszłą od tych przymiotników tworzymy zamieniając ostatnie -i przyrostkiem –katta
a. Atsui – gorący - > Atsukatta – Był gorący
b. Furui – stary - > Furukatta – Był stary
Formę przeczącą przeszłą tworzymy poprzez połączenie dwóch powyższych metod – opuszczamy -i i dodajemy -kunakatta
a. Shiken wa muzukashikunakatta desu. (Egzamin nie był trudny.)
UWAGA! Przymiotnik ii (dobry) jest wyjątkiem! Jego odmiana wygląda następująco:
Forma twierdząca nieprzeszła: ii
Forma przecząca nieprzeszła: yokunai
Forma przeszła: yokatta
Forma przecząca przeszla: yokunakatta
2. Z “-na” przymiotnikami jest trochę inaczej. Mogą kończyć się na “-i”, jednak gdy stoją przed rzeczownikiem dostawiamy do nich “-na”. Na przykład:
a. kirei – ładny - > Kirei na hana – Ładny kwiat
b. teinei – grzeczny - > Teinei na teishi – Grzeczny uczeń
c. jouzu – zręczny - > Jouzu na koufu – Zręczny pracownik
Przymiotniki typu „-na” nie mogą zmienić czasu w zdaniu podobnie jak „-i” przymiotniki. Żeby zdanie miało negatywny, twierdzący przeszły lub nieprzeszły czas operujemy czasownikiem, zmieniając go adekwatnie do intencji.
UWAGA! Gdy mówimy zdanie, którego podmiotem jest jakiś kolor, wtedy odejmujemy od tego koloru ostatnie -i np.
a. Kuroi – czarny
b. Kuro wa migurushii desu. (Czarny jest brzydki.)
6. Liczebnik
Jak powstały liczebniki japońskie?
Kiedy Chińczycy pojawili się w Japonii, Japończycy nie znali pisma. Przejmując chińskie pismo, (które później ewoluowało w Kanji), Japończycy przejęli również sposób zapisu liczebników i ich wymowę. Jednak istniejące wcześniej jedynie w mowie rdzennie japońskie liczebniki przetrwały - stąd dwa opisane sposoby liczenia.
Liczebniki w układzie japońskim stosuje się w postaci przedrostka, stąd znak „tsu” ujęty jest w nawiasy.
Co ciekawe, Japończycy licząc często zastępują „shi” liczebnikiem „yo” (ttsu), ponieważ w japońskim słowo „shi” oznacza również śmierć i jest uważany za pechowy. Prawdopodobnie z tego samego powodu zamiast „soi-chi” stosuje się często „nana”.
W liczebnikach dotyczących różnego rodzaju przedmiotów używa się różnych przyrostków - inaczej powiemy "dwie butelki", a inaczej "dwie żaby". Żeby rzecz uczynić jeszcze bardziej interesującą, w połączeniu odpowiedniego liczebnika z właściwym przyrostkiem często występują oboczności (np. ichi + hon = ippon, hachi + ko = hakko).
Znak O (rei, zero) stosuje się często analogicznie do cyfry arabskiej „0”, stawiając razem z cyframi japońskimi.
Liczby arabskie zapisuje się obecnie rozdzielając je przecinkiem, co trzy cyfry (np. sto tysięcy zapisuje się 100,000), pomimo tego odczytuje je się w stylu japońskim (co 10000).
Liczebniki główne
ichi – jeden
ni – dwa
san – trzy
yon (czasami shi)– cztery
go – pięć
roku – sześć
nana (czasami shichi) – siedem
hachi – osiem
kyuu (czasami ku) – dziewięć
juu – dziesięć
hyaku – sto
sen – tysiąc
man – dziesięć tysięcy
Liczby wyższe tworzymy w następujący sposób:
11 – juu ichi (czyli dziesięć i jeden)
13 – juu san (czyli dziesięć i trzy)
20 – nijuu (czyli dwie dziesiątki)
24 – nijuu yon (czyli dwie dziesiątki i cztery)
102 – hyaku ni (czyli sto i dwa)
145 – hyaku yonjuu go (czyli sto, cztery dziesiątki i pięć)
582 – gohyaku hachijuu ni (pięć setek, osiem dziesiątek i dwa)
Trzeba tylko zapamiętać, że z setkami jest kilka wyjątków:
300 to sanbyaku,
600 to roppyaku,
800 to happyaku.
Setki np.
226 – hyaku nijuu roku.
345 – sanbyaku yonyuu go.
666 – roppyaku rokuyuu roku.
W tysiącach również jest kilka wyjątków –
3000 to sanzen
8000 to hassen.
Tysiące np.
1200 – sen nihyaku
3023 – sansen nijuu san
7117 - nanasen hyaku juu nana.
Trzeba też zapamiętać jedną rzecz – w języku japońskim mamy dodatkową jednostkę – man – czyli dziesięć tysięcy. Dlatego:
15000 – ichiman gosen – (czyli jeden man i pięć tysięcy)
tak samo:
52 200 - goman nisen nihyaku.
Dodatkowo man różni się od innych jednostek tym, że nawet, jeśli jest jeden man, musimy zawsze powiedzieć ichi man (kiedy przy 100 czy 1000 wystarczy powiedzieć hyaku bądź sen (bez ichi) .
Liczebniki porządkowe
1. Ichibanme
2. Nibanme
3. sanbanme
4. yonbanme
5. gobanme
6. rokubanme
7. nanabanme
8. hachibanme
9. kyubanme
10. juubanme
Klasyfikatory
płaskie przedmioty (np. papier, talerze itp.)
1 ichi-mai
2 ni-mai
3 san-mai
4 yon-mai
5 go-mai
6 roku-mai
7 nana-mai
8 hachi-mai
9 kyu-mai
10 juu-mai
pojazdy, maszyny
1 ichi-dai
2 ni-dai
3 san-dai
4 yon-dai
5 go-dai ...
Mi_sza