2004r - Pamięci Ofiar Getta w Łodzi.pdf - Opisy monet okolicznościowych w PDF - rybaza

Moneta kolekcjonerska

Narodowy Bank Polski

kierownika centralnego biura resortw pracy i Marka Kligiera,

komendanta specjalnego oddzia¸u policji ýydowskiej, grupa lekarzy,

inýynierowie, rzemieælnicy i pracownicy z Rynku Ba¸uckiego. Wys¸ano

ich do obozw pracy w Drenie i Knigswrstenhausen ko¸o Berlina,

gdzie doczekali si« wyzwolenia. Og¸em Oæwi«cim i etapowe obozy

przeýy¸o od 12 do 15 tys. mieszkaÄcw getta ¸dzkiego.

Moneta

kolekcjonerska

Julian Baranowski

starszy kustosz Archiwum PaÄstwowego wüodzi

Wszystkie monety kolekcjonerskie s prawnym ærodkiem

p¸atniczym w Polsce.

nomina¸

20 z¸

metal

925/1000 Ag oksydowane

W dniu 27 sierpnia 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza

do obiegu monet« kolekcjonersk o nominale 20 z¸, upami«tniajc

ofiary getta w üodzi, wykonan stemplem zwyk¸ym w srebrze.

stempel

zwyk¸y

ærednica

38,61 mm

masa

28,28 g

Getto ¸dzkie utworzone zosta¸o w dniu 8 lutego 1940 r. na mocy

rozporzdzenia prezydenta niemieckiej policji Johannesa Schfera.

By¸o to pierwsze getto na ziemiach wcielonych do Rzeszy i jako ostat-

nie zosta¸o zlikwidowane. Obejmowa¸o ono najbiedniejsz i najbardziej

zaniedban p¸nocn cz«æ üodzi Ð Ba¸uty i Stare Miasto. Pocztkowo

powierzchnia getta wynosi¸a 4,13 km kw., a w maju 1941 r. zmniej-

szono j do 3,8 km kw. Z obszaru getta zosta¸y wy¸czone arterie

komunikacyjne biegnce ulicami: Nowomiejska, Zgierska i Boles¸awa

Limanowskiego. W ten sposb getto rozci«to na trzy cz«æci. W celu

umoýliwienia ruchu ludnoæci mi«dzy nimi zbudowano nad tymi arteriami

trzy drewniane k¸adki.

Od 12 lutego 1940 r. rozpocz«to akcj« przymusowego przemieszczania

ludnoæci ýydowskiej do getta. Towarzyszy¸y jej terror i grabieý mienia.

Przesiedlani mieli prawo zabra tylko jedn walizk« z odzieý i bielizn

oraz drobne pamitki rodzinne. Ostateczne zamkni«cie getta i jego

æcis¸e odizolowanie od reszty miasta nastpi¸o 30 kwietnia 1940 r.

Wok¸ getta oraz wzd¸uý jego wydzielonych arterii przelotowych

ustawiono zapory i zasieki z drutu kolczastego. Granic zamkni«tej

dzielnicy strzeg¸y rozmieszczone co 50-100 m posterunki niemieckiej

policji porzdkowej (Schupo).

Getto ¸dzkie by¸o bardzo hermetyczne i lepiej strzeýone niý pozosta¸e

getta utworzone przez III Rzesz«. Jego teren nie by¸ skanalizowany,

co uniemoýliwia¸o nawizywanie ¸cznoæci przez mieszkaÄcw tej

wielkoæ emisji (nak¸ad)

64.000 szt.

Awers: U gry z prawej strony wizerunek or¸a ustalony dla god¸a

Rzeczypospolitej Polskiej. W ærodkowej cz«æci na tle pionowego

pasa muru z cegie¸ cieÄ modlcej si« postaci. U do¸u z prawej

strony oznaczenie roku emisji: 2004 oraz poniýej napis: 20 Zü.

Z lewej strony p¸kolem napis: RZECZPOSPOLITA, z prawej:

POLSKA. Pod lew ¸ap or¸a znak mennicy: .

Ð w

Rewers: W centralnej cz«æci, na tle stylizowanego fragmentu

pomostu ¸czcego dwie cz«æci getta, wizerunek ch¸opca

z Gwiazd Dawida na piersi, trzymajcego garnuszek i ksiýk«.

U gry nad pomostem napis: 1940 / 1944. Wok¸ napis: PAMI¢CI

OFIAR GETTA W üODZI.

Projektant monety: Ewa Tyc-KarpiÄska

Moneta zosta¸a wyprodukowana w Mennicy PaÄstwowej SA

w Warszawie.

Sk¸ad i druk: Drukarnia NBP

Ð Pami«ci ofiar getta w üodzi Ð

Moneta kolekcjonerska

dzielnicy z otaczajcym æwiatem. Kontakty te utrudnia¸ dodatkowo

fakt, ýe üd by¸a zamieszkiwana przez ponad 120-tysi«czn mniejszoæ

niemieck, ktrej indoktrynacja przenika¸a g¸«boko w spo¸eczeÄstwo

¸dzkie. Wszystkie te czynniki wp¸yn«¸y na ca¸kowit izolacj« getta

¸dzkiego, co tragicznie odbi¸o si« na ýyciu jego mieszkaÄcw.

W getcie ¸dzkim, wg urz«dowych danych z 12 czerwca 1940 r.,

zamkni«to 160.320 ûydw. P¸tora roku pniej, tj. w okresie od

16 padziernika do 4 listopada 1941 r., na rozkaz Heinricha Himmlera

deportowano do üodzi 19.945 ûydw z Niemiec, Austrii, Czech i Luk-

semburga. W okresie od 7 grudnia 1941 r. do 28 sierpnia 1942 r.

w getcie umieszczono takýe 17.826 ûydw ze zlikwidowanych gett

prowincjonalnych z obszarw Kraju Warty, m. in.: z W¸oc¸awka, Brze-

zin, üasku, Ozorkowa, Pabianic, Sieradza, Wielunia i ZduÄskiej Woli.

ücznie przez getto ¸dzkie przesz¸o ponad 200 tys. ûydw.

Getto pod wzgl«dem administracyjnym podlega¸o nadburmistrzowi

miasta üodzi. Bezpoæredni w¸adz« nad ýydowsk dzielnic sprawowa¸

Hans Biebow (kupiec z Bremy) jako kierownik samodzielnego Wydzia¸u

Getta (Gettoverwaltung). Uczyni¸ z niej oparte na wyzysku mieszkaÄcw,

nadzwyczaj wydajne przedsi«biorstwo, ktrego produkcja w 80% by¸a

ukierunkowana na potrzeby gospodarki wojennej III Rzeszy (mundury,

p¸aszcze, kurtki, obuwie, kalosze s¸omiane, plecaki itp.). Podlega¸ mu

tzw. samorzd ýydowski, na ktrego czele sta¸ Prze¸oýony StarszeÄstwa

ûydw (Der Aelteste der Juden in Litzmannstadt Getto) Ð Chaim

Mordechaj Rumkowski. Mia¸ on duý w¸adz« i samodzielnoæ w roz-

strzyganiu spraw wewntrz getta. Podleg¸ mu dzielnic« przekszta¸ci¸

w marionetkowe paÄstewko z ogromnie rozbudowanym, pos¸usznym

i sprawnie funkcjonujcym aparatem administracyjnym (oko¸o 13 tys.

urz«dnikw i funkcjonariuszy). Getto mia¸o w¸asny wymiar sprawiedli-

woæci, wi«zienie, s¸uýb« zdrowia, opiek« spo¸eczn, szkolnictwo oraz

pienidze, policj« i poczt«. Mimo niezwyk¸ej energii i niewtpliwych

osigni« w organizacji ýycia codziennego w getcie, Ch. M. Rumkowski

nie zdo¸a¸ zapobiec zag¸adzie jego mieszkaÄcw. O tym bowiem

decydowa¸y centralne w¸adze III Rzeszy.

Z chwil zamkni«cia getta hitlerowskie w¸adze skupi¸y uwag«

na ograbieniu jego mieszkaÄcw z resztek mienia. Akcj t obj«to ca¸

ýydowsk ludnoæ, zmuszajc j do oddania wszelkich zasobw pie-

ni«ýnych, kosztownoæci, towarw i ubraÄ. Prowadzi¸y j Zarzd Getta

(Gettoverwaltung), a w mniejszym stopniu policja kryminalna (Kripo)

i tajna policja (gestapo). Akcja by¸a realizowana g¸wnie drog skupu

za poærednictwem utworzonego specjalnego banku skupu bd poprzez

konfiskaty. Skup mienia ýydowskiego odbywa¸ si« po bardzo zaniýonych

cenach z ogromnym zyskiem dla okupanta. W okresie od listopada

1940 r. do sierpnia 1942 r. wp¸ywy z grabieýy mienia ýydowskiego

wynios¸y 18.781.600 marek, w tym 8.589.300 marek z poæredniego

przej«cia przekazw pieni«ýnych nades¸anych z zagranicy, 8.957.900

marek z grabieýy dewiz i naleýnoæci podatkowych, 835.000 marek

z konfiskaty i skupu towarw, futer i ubraÄ oraz 399.100 marek

z konfiskaty z¸ota i precjozw. W wyniku tej grabieýy juý w sierpniu

1942 r. oko¸o 70% og¸u mieszkaÄcw getta prawie doszcz«tnie

pozbawiono pieni«dzy, dewiz, kosztownoæci, a takýe ýywnoæci i ciep¸ych

ubraÄ. Ta pauperyzacja spowodowa¸a gwa¸towny wzrost liczby

zachorowaÄ i zgonw.

Na systematyczne fizyczne wyniszczanie mieszkaÄcw getta duýy

wp¸yw mia¸ takýe przymus pracy. Jej obowizek stopniowo nak¸ada-

no na niemal ca¸ ludnoæ getta w wieku od 10 do 65 lat. O ile

w 1940 r. w 18 zak¸adach pracowa¸o blisko 7 000 robotnikw, o tyle

w 1943 r. w 93 resortach pracy zatrudnionych by¸o ponad 70.000

osb, tj. 85% mieszkaÄcw getta. Praca odbywa¸a si« w ci«ýkich

warunkach lokalowych, przy zaostrzonym rygorze i dyscyplinie, a jej

czas (10 godzin dziennie) cz«sto przed¸uýano do 12, a nawet 14 godzin.

Za t« niewolnicz prac«, przynoszc okupantowi ogromne zyski

(na koniec 1943 r. Ð 27 mln marek miesi«cznie), robotnik otrzymywa¸

znikome wr«cz wynagrodzenie, ktre wynosi¸o 70 fenigw dziennie,

podczas gdy kilogram ziemniakw na wolnym rynku kosztowa¸ od 2

do 7 marek. P¸aca ta nie pozwala¸a nawet na regeneracj« si¸.

Wærd form eksterminacji poæredniej najdotkliwsza by¸a jednak

narastajca kl«ska g¸odu. W 1940 r. dzienna stawka ýywnoæciowa

mieszkaÄca getta rwna¸a si« racji wi«ziennej i wynosi¸a oko¸o 1.800

kilokalorii, to w po¸owie 1942 r. by¸a aý trzykrotnie mniejsza.

G¸d, nadmierne zag«szczenie, brak lekarstw i ærodkw czystoæci

oraz ci«ýka, wyniszczajca praca spowodowa¸y gwa¸towny wzrostu

liczby zachorowaÄ na grulic«, zawa¸y serca i niewydolnoæ uk¸adu

krýenia, oraz wybuchy epidemii: tyfusu, duru brzusznego i czerwonki.

ücznie w getcie w latach 1940-1944 z g¸odu i chorb i zmar¸o ponad

43 tys. mieszkaÄcw getta (21,75%).

Przez ca¸y okres istnienia getta mia¸y miejsce liczne przypadki zabijania

osb poruszajcych si« przy ogrodzeniu. Cz«sto takýe, w ramach tzw.

kontroli zaciemnienia, strzelano do okien mieszkaÄ, rzekomo

za przenikanie æwiat¸a na ulic«. Doæ powszechnym zjawiskiem by¸o

teý urzdzanie przez niemieck policj« ãpolowaÄ na ludziÓ. W sumie

we wszystkich tych przypadkach zastrzelono 181 mieszkaÄcw getta.

W celu zastraszenia ludnoæci ýydowskiej hitlerowscy oprawcy

przeprowadzili takýe wiele publicznych egzekucji, podczas ktrych

powieszono 21 osb.

Do masowej zag¸ady mieszkaÄcw getta przystpiono wkrtce

po podj«ciu przez w¸adze III Rzeszy decyzji o ostatecznym rozwizaniu

kwestii ýydowskiej Ð ãEndlsungÓ. W getcie ¸dzkim akcj« t« rozpo-

cz«to 16 stycznia 1942 r. wys¸aniem pierwszego transportu mieszkaÄcw

do obozu zag¸ady w Che¸mnie nad Nerem. Trwa¸a ona z przerwami

do 12 wrzeænia 1942 r. ücznie zagazowano 72.745 ûydw z getta,

w tym 10.493 z Europy Zachodniej. By¸ to pierwszy etap likwidacji

mieszkaÄcw getta ¸dzkiego, g¸wnie ludnoæci niepracujcej, starcw

i dzieci (w nomenklaturze niemieckiej ãelementu zb«dnegoÓ). Jedno-

czeænie zakoÄczono przekszta¸canie getta w olbrzymi obz pracy.

W tej postaci przetrwa¸o ono do po¸owy 1944 r., kiedy w¸adze nazi-

stowskie podj«¸y decyzj« o ostatecznej likwidacji getta ¸dzkiego.

W okresie od 23 czerwca do 14 lipca 1944 r. z getta ¸dzkiego

do obozu zag¸ady w Che¸mnie nad Nerem odesz¸o 10 transportw

z 7.196 osobami. 15 lipca, prawdopodobnie w wyniku interwencji

ministra uzbrojenia i amunicji, Alberta Speera, ktry do sprawy dalszego

wykorzystywania niewolniczej si¸y ýydowskiej zdo¸a¸ przekona

Adolfa Hitlera, likwidacja getta zosta¸a wstrzymana. Przerwa jednak

nie trwa¸a d¸ugo. Dwa tygodnie pniej, w dniu wybuchu powstania

warszawskiego, 1 sierpnia 1944 r., Prze¸oýony StarszeÄstwa ûydw

zosta¸ powiadomiony o wznowieniu ãewakuacji ludnoæci ýydowskiej

w g¸b III RzeszyÓ. Jego liczne proæby i apele w¸adz niemieckich o do-

browolne zg¸aszanie si« na wyjazdy, powtarzane do 8 sierpnia, da¸y

mierne rezultaty. Do punktw zbornych zg¸osi¸o si« zaledwie kilka-

dziesit osb. W tej sytuacji w¸adze niemieckie 9 sierpnia przystpi¸y

do blokad kwarta¸w ulic i ¸apanek. Akcja ta trwa¸a 3 tygodnie. Dnia

29 sierpnia 1944 r. do obozu koncentracyjnego w Oæwi«cimiu odszed¸

ostatni transport ûydw. Getto ¸dzkie, liczce jeszcze w lipcu 1944 roku

oko¸o 70.000 osb, przesta¸o istnie. Pozosta¸o w nim 840-osobowe

komando do oczyszczenia getta (Aufrumungskommando). Na krtko

teý w obozach zbiorczych przy ul. üagiewnickiej 36 i 63 zosta¸o

zatrzymanych oko¸o 600 osb. By¸y to rodziny Arona Jakubowicza,

2004r - Pamięci Ofiar Getta w Łodzi.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: