Polityka społeczna jest to działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz warunków społecznych mających na celu m.in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu i zapewnienie ładu społecznego. Składają się na nią ustrój państwa, szkolnictwo, ochrona zdrowia, opieka społeczna, polityka rodzinna, ekologia, psychologia społeczna, jednym słowem wszystkie dziedziny związane z człowiekiem. Określa ona pozostałe kategorie polityki państwa. Obowiązek prowadzenia przez władze państwowe polityki społecznej wynika z zapisów Konstytucji RP. W najbardziej ogólny sposób regułę tę formułuje art. 2, który stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest państwem „urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Poszczególne przepisy ustawy zasadniczej konkretyzują ten zapis. Polityka społeczna nie jest domeną tylko jednego resortu, ale realizuje ją cały rząd, a także inne niż resort pracy i zabezpieczenia społecznego, takie jak edukacji, kultury, rolnictwa, polityki regionalnej, zdrowia.
W okresie demontowania komunizmu w latach 80-tych społeczeństwo opowiedziało się za liberalną demokracją i kapitalistyczną gospodarką rynkową. Rozwiązania ustrojowe demokracji liberalnej występującej w najbardziej rozwiniętych państwach zachodnich wywodzą się z idei rewolucji francuskiej i amerykańskiej. Jej cechami są:
- równość wszystkich wobec prawa;
- równość szans;
- wolne wybory;
- wolność prasy, radia i telewizji.
Pomoc społeczna jest częścią polityki społecznej państwa i skierowana jest do osób i rodzin niezdolnych samodzielnie zaspokoić niezbędnych potrzeb życiowych. Środki na ten cel gromadzone są przez instytucje państwowe. Pomoc społeczną reguluje ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. uchwalona przez Sejm, odpowiada ona aktualnym potrzebom i określa miejsce pomocy społecznej w systemie zabezpieczenia społecznego. Celem pomocy społecznej jest zapobieganie powstawaniu trudnych sytuacji życiowych oraz pomoc osobom i rodzinom w przezwyciężeniu trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Od osób korzystających z tej pomocy wymaga się współudziału w rozwiązywaniu tych trudnych sytuacji życiowych. Pomoc ta powinna doprowadzić, w miarę możliwości do życiowego usamodzielnienia się korzystających z niej osób. Zmusza to klientów pomocy społecznej do aktywnego rozwiązywania własnych problemów, a nie do postawy biernej i często roszczeniowej.
Prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje w szczególności z powodu: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, ochrony macierzyństwa, bezrobocia, niepełnosprawności, alkoholizmu i narkomanii, trudności w przystosowaniu się do życia po opuszczeniu zakładu karnego, czy na skutek klęsk żywiołowych lub ekologicznych. Ustawa przewiduje także rodzaje świadczeń, np.: udzielenie schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania, usługi opiekuńcze, renty socjalne i zasiłki (stałe, wyrównawcze, okresowe i celowe), pomoc finansowa na pokrycie wydatków na świadczenia lecznicze, czy sprawienie pogrzebu zgodnie z wolą zmarłego. Ustawa preferuje świadczenia pieniężne przyjmując za podstawę ich przyznawania nie sytuację majątkową ale bieżące dochody.
W 1999 r. wprowadzono reformę administracyjną, a z nią podział zadań związanych z pomocą społeczną między gminę, powiat, województwo. Głównym organem w strukturze organizacyjnej pomocy społecznej są utworzone powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR).
Kolejną częścią PS jest Ochrona zdrowia, obejmuje ona oddziaływanie na wszystkie czynniki bezpośrednie i pośrednie, mające wpływ na stan zdrowia człowieka ,dlatego też przyjmuje się , że polityka ochrony zdrowia obejmuje politykę kształtowania kultury zdrowotnej, politykę ochrony środowiska naturalnego, politykę bezpieczeństwa pracy, politykę ochrony konsumenta przed szkodliwymi składnikami żywności itp. Cele społeczne polityki zdrowotnej dotyczą zapewnienia wszystkim równych szans rozwoju i ochrony zdrowia, zapobiegania chorobom, zgonom, niepełnosprawnościom oraz taką organizację leczenia z troską o chorego i poszanowaniem jego godności.
Polityka ochrony zdrowia musi prowadzić do zwielokrotnienia efektywności leczenia i profilaktyki. Oznacza to, że śmiertelność niemowląt musi się zmniejszyć dwukrotnie: z 17 do 8 przypadków na 1000 urodzeń, zaś średnia wieku mężczyzn musi wzrosnąć z 65 do 70 lat, a kobiet odpowiednio więcej. Chcąc to zrealizować, trzeba zdecydowanie zahamować odpływ lekarzy z kraju oraz zwiększyć liczbę absolwentów Akademii Medycznych.
Zmiany społeczno-ekonomiczne oraz zmieniające się potrzeby zdrowotne ludzi spowodowały konieczność wprowadzenia nowych form i metod organizacji zarządzania w systemie ochrony zdrowia. Reformę służby zdrowia przeprowadzono w 1997 roku. Istotnym elementem reformy była zmiana starego systemu podstawowej opieki zdrowotnej, na model oparty o instytucję lekarza rodzinnego. Do głównych celów reformy należą:
1) Powszechność i obowiązkowość ubezpieczenia zdrowotnego
2) Składka stanowi podstawę ubezpieczenia zdrowotnego
3) Każdy pacjent ma zapewnioną opiekę medyczną
4) Każdy może wybrać u kogo i gdzie się chce leczyć
5) Za nasze leczenie płaci Kasa Chorych
6) Obowiązuje samorządność Kas Chorych
7) Kasy chorych są samofinansującymi się podmiotami gospodarczymi
Następnym elementem polityki społecznej jest zabezpieczenie społeczne.
„całokształt środków i działania instytucji publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się zabezpieczyć swych obywateli przed niezawinionymi przez nich niedostatkami, przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych społecznie uważanych za ważne potrzeb” Tradycyjnie za główny cel zabezpieczenia społecznego uznaje się zagwarantowanie bezpieczeństwa socjalnego. Podejmowane dla realizacji tego celu działania są więc przede wszystkim skierowane na zmniejszenie i kompensowanie następstw zaistnienia różnych zagrożeń , zaliczanych do grona ryzyk socjalnych, np. choroba, wypadek przy pracy i choroba zawodowa, inwalidztwo, macierzyństwo, utrata pracy, zgon żywiciela rodziny czy starość.
Świadczenia społeczne stanowią bardzo ważną część polityki społecznej nie tylko ze względu na swoją masowość i skalę wydatków, ale z tytułu funkcji jakie spełniają, zasad ich przekazu oraz struktury odbiorców.
Świadczenia społeczne jest to bezekwiwalentny przepływ pieniędzy i usług z różnego rodzaju instytucji do uprawnionych do ich odbioru osób. Do tych bezpłatnych lub częściowo odpłatnych usług socjalnych mają dostęp liczne grupy ludności, a niekiedy całe społeczeństwo. Zakres świadczeń społecznych ujmowany jest wielorako. Najczęściej zawęża się je do wypłacania rent i emerytur, różnego rodzaju zasiłków, a także do przekazu świadczeń lub usług związanych z chorobę, niepełnosprawnością czy też niezaradnością. Jednak formy świadczeń społecznych to nie tylko świadczenia pieniężne, ale także świadczenia rzeczowe i zakładowe, usługi na rzecz usprawnionych oraz inne rodzaje świadczeń, np.: pożyczki na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, kredyty dla studentów, świadczenia alimentacyjne, bilety ulgowe (dopłata państwowa do biletów), pomoc w spłacie kredytów mieszkaniowych itp. Gromadzenie środków na świadczenia społeczne ma wymiar publiczny i odbywa się z udziałem instytucji państwowych, samorządowych lub pod ich nadzorem. Jednak wydatkowanie tych środków nie jest przeznaczone w całości na świadczenia indywidualne. Część z tych wydatków przeznaczona jest na utrzymanie i rozwój tzw. infrastruktury społecznej, a więc urządzeń, które stanowią materialną podstawę przekazu usług socjalnych i kulturalnych, np.: szpitale, sanatoria, domy pomocy społecznej, szkoły, obiekty kulturalne itp.
Obecnie w Polsce podstawową funkcją świadczeń jest funkcja zabezpieczająca., która ma zapewnić podstawy egzystencji. Sytuacja ta jest związana z rosnącą liczbą emerytów i rencistów, bezrobotnych uprawnionych do pobierania zasiłków oraz osób korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej. Obecna sytuacja gospodarcza państwa nie pozwala na eliminację świadczeń społecznych, ale zmusza do zmiany sposobu gromadzenia tych środków i ich wydatkowania. Dąży się do zwiększenia udziału własnego obywateli w świadczenia społeczne w postaci składek lub tzw. „współpłacenia” za niektóre usługi społeczne, przy jednoczesnym ograniczeniu wydatków budżetu państwa.
Zmiany gospodarcze i polityczne, jakie dokonały się w Polsce w latach 1989 i 1990 doprowadziły do tego, że Polska dołączyła do grupy krajów o gospodarce rynkowej, co z kolei spowodowało ujawnienie się bezrobocia na szeroką skalę. bezrobocie jest definiowane w różny sposób, ale podstawą każdej definicji jest założenie, że zjawisko to charakteryzuje się pewną liczbą ludzi bez pracy. Jak podaje słownik terminów ekonomiczno prawnych bezrobocie, to zjawisko, które polega na tym, że pewna liczba pracowników zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje zatrudnienia. Jest to wynik braku równowagi pomiędzy podażą pracy a popytem na pracę. W Polsce bezrobocie stało się kwestią społeczną. Świadczy o tym przede wszystkim dynamika, skala i struktura tego zjawiska, jak i jego negatywne konsekwencje odczuwane coraz silniej. Brak pracy jest czynnikiem, który ma wpływ na zaspokojenie ważnych potrzeb społecznych w różnych sferach życia. Prowadzi też do narastania kwestii społecznych jak: kwestia ubóstwa, edukacyjna, zdrowotna itd., których rozwiązania powinna podjąć się m. in. polityka społeczna.
Cechami charakterystycznymi polskiego bezrobocia są:
- wysoki odsetek młodzieży wśród bezrobotnych
- wysoki odsetek długotrwale bezrobotnych;
- duża skala zróżnicowania regionalnego;
- bardzo duży odsetek osób pozbawionych prawa do zasiłku;
- znaczny odsetek osób pochodzących ze wsi.
Walka z bezrobociem jest możliwa przez kompleksowe działania w sferze ekonomicznej mającej na celu wzrost gospodarczy i tworzenie nowych trwałych miejsc pracy. Zadania polityki społecznej w sferze walki z bezrobociem koncentrują się wokół problemu ochrony pracowników przed utratą zatrudnienia m. in. przez ochronę prawną, przed zwolnieniami grupowymi i indywidualnymi; ochrony egzystencji jednostki i rodziny dotkniętej brakiem pracy oraz kreowania zatrudnienia i pomocy w znalezieniu pracy. Świadczenia społeczne dla bezrobotnych w Polsce reguluje ustawa o zatrudnieniu. Powinny one zapewnić bezrobotnemu minimum życiowe, ale także powinny zachęcać do podjęcia pracy.
Polityka ochrony środowiska w Polsce musi zatrzymać grożącą społeczeństwu zagładę ekologiczną. W przeciwnym razie służba rozwój kraju zostanie uniemożliwiony, nie mówiąc już o powrocie do Europy. Należy zamykać zatruwające środowisko fabryki, które i tak najczęściej nie produkują konkurencyjnych wyrobów. W oparciu o pomoc techniczną Zachodu należy zlikwidować produkcję przedostających się do środowiska szkodliwych substancji. Należy zwiększyć zasilenie i przeprowadzić restaurację rzek. Budowa nowych obiektów przemysłowych musi podlegać ostrej weryfikacji pod kątem wymagań ekologicznych. Warunkiem przystąpienia do Unii Europejskiej jest spełnianie ostrych kryteriów ochrony środowiska, ale w ich spełnieniu możemy liczyć na pomoc Zachodu, któremu zależy na powstrzymaniu przenoszenia się skażeń. Katalog powyższych zaleceń jest łatwy do sformułowania i trudny do realizacji, ale sprawom ochrony środowiska można nadać odpowiedni prioryrtet i rozpocząć program powszechnej edukacji ekologicznej,
Polityka w zakresie psychologii społecznej polega na rozwijaniu i popieraniu wychowania i publicystyki obejmującej zagadnienia pragmatycznego stojących przed Polską problemów, proklamowanie kultu dobrej roboty, efektywności, przedsiębiorczości, wizji szczęśliwej młodości i spokojnej starości, sukcesu zawodowego itp. W polityce tej musi się mieścić pozytywny stosunek władz do obywatela, posługiwanie się zrozumiałym językiem, rozliczanie z powierzanych funkcji publicznych i obowiązków społecznych. Brak poszanowania wyborców jest sprzeczny z istotą demokracji, w której funkcjonariusz państwowy ma być usłużnym wykonawcą woli wyborców, nie ma prawa wynosić się ponad nich i demonstrować, że wie lepiej, nawet jeżeli nie ma racji. Utrzymywanie takich postaw prowadzi do powrotu totalitaryzmu i „geniuszu” dyktatora.
Namona