DOKTRYNY – WYKŁADY
WYKŁAD 1
Doktryny badają jak na przestrzeni dziejów ludzie zajmujący się prawem i polityką definiowali i rozumieli pojęcie prawa człowieka i społeczeństwa. Prawo ujmowano w kategorii nauk humanistycznych – nie ma w nim nauk absolutnych. Nie ma jednej koncepcji powszechnej, każda z prób definicyjnych ma swoje wady i zalety.
1. definiowalne tak, ze - prawo to zespół norm
2. definiowalne tak, że prawo to zespół faktów
Na kontynencie europejskim dominuje ujęcie prawa jako zespołu norm.
Wydziela się tutaj podgrupy:
1. istnienie dualizmu normatywnego
2. prawo jako normy ukształtowane bezpośrednio przez człowieka (pr.stanowione)
Na kontynencie amerykańskim (prawo anglosaskie) dominuje prawo jako zespół faktow. Mowi się o tzw. „realizmie prawnym”.
W ramach liberalizmu pojawia się koncepcja melioryzmu- w świecie istnieje postęp. Przyjmuje się, że to, co jest dawne – jest gorsze niż dzisiaj, dzisiaj to, co jest dzisiaj będzie gorsze niż w przyszłości. Doktryny wykazują, że dawne próby dają więcej odpowiedzi niż dzisiejsze i że są ciekawsze.
Najstarsze historie:
1. myśl egipska (najstarszy system)
2. myśl hebrajska
3. starożytna Grecja
MYŚL EGIPSKA
Cywilizacja egipska kojarzona jest z wielobóstwem. Myśl egipska wyrasta z monoteizmu. Egipcjanie uważali, ze istnieje jeden Bóg, który ogarnia cały świat. Dominuje panteizm pogląd filozoficzno-religijny- przyjmujący,ze wszystko jest w Bogu ( przyroda istnieje w bóstwie)
Zasada ładu kosmicznego –meat- bogini Meatis =personifikacja
Cała myśl egipska poświęcona była zrozumieniu tej zasady (przyjęcie idei,że wszystko jest)
Cywilizacja ta była konserwatywna. Egipcjanie byli przekonani, że świat, w którym żyją jest najlepszy, najbardziej doskonały wśród możliwych.
Zasada maat – rządziła też światem ludzkim
Wyznaczała miejsce w świecie każdemu człowiekowi. To powodowało, że struktura polityczna i społeczna była statyczna. Sprawiedliwość jako wypełnienie swego losu – o tym, czy jesteś dobry czy zły decyduje wypełnianie obowiązków. Uznano, że miejsce, w którym ludzie się znajdują jest tym, które powinni wypełniać. Obdarzano się szacunkiem. Nie było także różnic w tym, co ludzie robili na codzień. Liczył się sposób wykonywania nałożonych im obowiązków.
Społeczeństwo było schierachizowane- nauka przestrzegania hierarchii społecznej.
FARAON
URZĘDNICY (najbliżsi- przekładają język faraona ludowi)LUD
W hierarchii nie ma niewolników.Cywilizacja ta nie znała niewolnictwa. Było co prawda niewolnictwo sakralne. Niewolnik miał jednak tutaj uprawnienia. Faraon był wszechmocny, wiele może. Ma jednak też pewne obowiązki, służy ludowi. Było to związane z koncepcją, która późniejsze pokolenia próbują odkodować. Ta kwestia nosi nazwę despocji wschodniej.
W ramach despocji wschodniej – król cechuje się tym, że:
· Monarcha- król – opiekun ludu (buduje świątynie, służy ludowi)
· Król jest obrońcą państwa, stoi na czele administracji i wojska, broni ludu
· Nadanie cech religijno-magicznych
o Król jest jedynym pośrednikiem między Bogiem i ludem. Powinien on wpływać na zjawiska przyrodnicze. –Pan światła, Pan zbiorów, Pan wody—od niego zależą wylewy Nilu
o Miało to swoje konsekwencje pomiędzy ludem. Jeśli rozpoczęły się klęski żywiołowe, klimatowe- winnym został faraon, bowiem uważano, że klęski nastąpiły gdyż on rozgniewał sferę sam, stracił poparcie bogów, stracił prawo do spełnienia roszczeń ludu. Lud miał prawo wówczas do wystąpienia przeciwko władcy.
· Król istnieje po to, by lud mógł trwać
· Nie rozdzielano sfery sacrum i profanum- łączenie aspektu religijnego i świeckiego. Rozdzielenie to nastąpiło wraz z chrześcijaństwem. Kapłani nie stanowili odrębnej grupy. Byli wyznaczeni przez faraona – kapłana głównego. Nie mieli żadnego wykształcenia żeby nimi zostać.
· Władca traktowany był jako Bóg- przysługiwał mu, dlatego osobny kult
Źródłem informacji o społeczeństwie żydowskim był Stary Testament. W społeczeństwie konkurowały dwie rożne koncepcje związane z tym, jak powinno społeczeństwo funkcjonować.
1.Starsza- cechy antymonarchiczne
2.Młodsza- nurt monarchiczny
STARSZA- cechy antymonarchiczne
Wszystkie społeczeństwa wokół żydów miały ustalone struktury państwowe, scentralizowane. Żydzi musieli się odnosić do wszystkiego, co wokół nich się dzieje (Kult Jahwe był podważany)
Kwestie ustrojowe.
Pod demokracją pustynną (plemienną) przewaga cech, antymonarchicznych= zakładała istnienie egalitaryzmu (równości) dotyczył on mężczyzn, którzy byli głowami rządów.
W pierwotnej społeczności żydowskiej rodzina stanowiła majątek pana domu- ojca- egalitarnym na poziomie głów rodowych
Dekalog 9, 10 przykazanie w Starym Testamencie- żona –rzecz człowieka ojca- Ten sposób funkcjonowania rodu przetrwał do 11 w.p.n.e
Cały czas pojawiały się tendencje do utworzenia monarchii. Sędziowie przestrzegali przed takim posunięciem. Jedyna rzeczą wspólną, na którą ludzie się godzili były zasady rozstrzygania sporów- tzw. Okres sędziów
Zanim powstała monarchia- istnieje system TEOKRATYCZNY
Sędziowie uznali, że królem Izraela jest bezpośrednio Bóg- Jahwe. Na górze Synaju-pakt z Bogiem- królem Izraela. Dlatego też pojawia się opór ludzi przed monarchą.
MŁODSZA- Nurt monarchiczny
Pojawiła się konieczność scentralizowania. Pojawia się monarchia (Dawid,Salomon) i od razu przybiera cechy monarchii orientalnej.
Król jako
· Napełniony chwałą Boża /adoptowany Syn Boży
· Zasiada po prawicy bożej sprawując sprawiedliwość
· Porównywany jest do zjawisk przyrodniczych
Monarchia hebrajska nie jest typowym reprezentantem despocji wschodniej
· Król nie ma własnego kultu, jest jedynie władca
· Nie ma cech boskich
· Nie zasiada na tronie, lecz obok –po prawicy
· Nie on stanowi normy prawne- nie jest wszechwładny
System monarchii dał podstawy do utworzenia koncepcji dualistycznej= król nie stanowi sfery sacrum i profanum- następuje początek oddzielenia tych sfer.
Homer i Hezjod – łączyły ich rozważania na temat myśli prawnej i filozofii politycznej z artyzmem, wypowiadali się w dziełach sztuki.
HOMER
Iliada- refleksja dawnej monarchii mykeńskiej
Odyseja- stan opisywania tego dzieła z VIII w.p.n.e
Przesiąknięte informacjami dotyczącymi prawa i polityki, rożne podejście w obu dziełach.
Iliada- Monarchia Agamemnona
Jako wyobrażenie Homera o funkcjonującym państwie, podkreśla konieczność istnienia monarchii- jednowładztwo „Niedobrze jest by wielu rządziło”
Władze monarsza ustanowił Zeus, dając mu berło- znak siły militarnej, przemocy i thermistes- reguły dobrego rządzenia. W przekonaniu Homera, władza dana jest przez Zeusa – najpotężniejszego Boga. Wiele cech monarchii wschodniej- Homer przedstawia, bowiem monarchie Agamemnona jako monarchie wschodnia-magiczna-
Król-dobry pasterz, człowiek Pan i władca
Poddani- jego owce
Struktura społeczna wg. Homera i Iliadzie- król, pomocnicy, lud
Arystokracja- urzędnicy (pod królem) jest ważniejsza niż urzędnicy z państw Bliskiego Wschodu
Dają rady królowi, który niekoniecznie musi z nich korzystać, ale ma obowiązek ich wysłuchać. Z czasem sami urzędnicy przybierają termin królów.
Istnienie zgromadzenia.
Na zgromadzeniu zbiera się cały lud- demos. W monarchii mykeńskiej lud nie wypowiada się na zgromadzeniu, ale tam jest. Z tego zgromadzenia narodzi się idea demokracji. Lud ma aktywna role do odegrania. Na zgromadzeniach podejmuje decyzje sędziowskie- lud podejmuje je spośród proponowanych rozstrzygnięć.
Oligarchia.
Odnotowana w Odysei na przykładzie Itaki.
Następuje rozpad scentralizowanej władzy monarszej. Resztką tego jest koncepcja rodu królewskiego, nie mają już takiego wpływu –porządek boski, ale nie maja już wpływu na zjawiska przyrodnicze.
Władza centralna przechodzi na arystokracje, która zaczyna nazywać się królami. Na czele królów – 1 wśród równych, ze względu na pochodzenie. Arystokracji mają sprawować funkcje sądowe i pobierać podatki. Cała reszta ulega destrukcji.
HEZJOD – „Prace i dni” VII w
Pisze dzieło ze względów osobistych. Opisuje wspólnotę grecka, która broni swej wspólnotowości. Pojawia się własność prywatna a nie wspólnotowa. Przejawem są problemy związane z dziedziczeniem. Spór o ojcowiznę po śmierci ojca z bratem Peresem (przegrał) Hezjod pokazuje świat, w którym nie ma władzy centralnej, istnieje tylko drobna szlachta, pożeracze -wl, sadownicza
U Hezjoda po raz pierwszy pojawia się refleksja oddzielenia prawa od sprawiedliwości. Dla Homera to była jedność. „Prawem jest to, co orzeka władca” –sędzia
Prawo to nie zawsze sprawiedliwość, związane z inna koncepcja u Hezjoda- pojawia się koncepcja prawa jako reguły o charakterze abstrakcyjnym. Pojawia się termin nomos-prawo
Pojawia się koncepcja prawa jako konkretnego orzeczenia. Nomos- panuje wszędzie, w świecie zewnętrznym i ludzkim. Pewne dane nam przez Boga rzeczy dotyczą tylko gatunku ludzkiego. Ziemia, ryby, ptaki pożerają się wzajemnie, bo nie ma pomiędzy nimi prawa. Nomosy dotyczą zwierząt, liczy się silniejszy, jest to zgodne z wola Boga.
„Prace i dni” sa sprzeciwem przeciw stosowaniu tej zasady silnym wobec ludzi, w stosunkach międzyludzkich. Nie liczy się prawo pięści. Godnymi zasadami w stosunkach międzyludzkich jest: dobre postępowania i pokój.
Te dwa elementy składają się na DICE dobry, sprawiedliwy wyrok. Istnieje Bogini Dice (Zeus i Temida) idea sprawiedliwego oceniania.
ROZNICE MIEDZY HOMEREM I HEZJODEM
W podejściu do pracy i ludzi.
Homer- szlachetność, dobroć, męstwo i odwaga- wiąże się z arystokratycznym urodzeniem. Cnota (arte) przynależy z urodzenia arystokracji. O ludziach wypowiada się, że są słabi i brzydcy. On jest reprezentantem cechy,ze nie ma nic bardziej poniżającego niż praca własnymi rękami,
Hezjod- krytyczny wobec arystokracji. Jest piewcą pracy narodu- praca rolnika- dzięki zgodnej pracy z prawami roku – można osiągnąć cnotę- własnymi rękami
WYKŁAD 2
GRECJA
Sofiści- dokonali przewrotu antropologicznego, zwrócili uwagę na człowieka.
PROTAGORAS ADBERY- I sofista
Był uczniem Demokryta (legenda) Znał on pisma Heraklita i filozofie Elatow (istnieje tylko byt)
451 – Protagoras przybywa do Aten, zapoznaje się z Peryklesem i związał się ze stronnictwem Demokryta. Mówiono na niego „Logos” (znak, szacunek, mądrość) Perykles powierzył mu opracowanie prawa dla jednej z wsi helleńskiej.
434-435- wraca do Aten, zaczyna nauczać
Sofiści- łączono ich z nowa metoda uczenia ( za pieniądze). Uczenie się na wyższym poziomie jako dzielenie się swoja mądrością. Wśród przyjaciół i uczniów był Eurypides. Protagoras napisał dzieło „O Bogach”, które odczytywano w domu Eurypidesa, stało się to przyczyna tragedii. W Atenach wprowadzono prawo nakazujące przestrzeganie kultu religijnego jako gwarancji jedności państwa. Protagoras zostaje wygnany, skazany na śmierć i opuszcza Ateny i ginie w wyprawie morskiej. Wszystkie jego dzieła spalono na wyroku. Żadna jego książka nie zachowała się w całości.
KSIĘGI:
„Antropologia”, „O bycie” „O państwie”, „O pochodzeniu życia społecznego”
„Sztuka estetyczna”- podręcznik wymowy zawierał wiedzę o tym jak mówić, aby przekonać słuchaczy. Protagoras był przekonany,że każdy pogląd ma dwie przeciwstawne strony i dlatego „chciał nauczać jak słabszy pogląd uczynić mocniejszym”
Protagoras kwestionuje istnienie prawdy obiektywnej.
Dobry mówca musi mieć dwa zdania i wszystkie uzasadnić na tak i na nie.
Technika mów przeciwstawnych- wypowiedz wzorowana na wystąpieniach Protagorasa (400 r.p.n.e)
Poszukiwanie drugiej strony medalu- od każdej zasady istnieje wyjątek- zbijanie argumentów przeciwnika.
Sofiści zawsze starają się znaleźć dobra stronę złego bądź zła dobrego.
Euathlos- uczeń Protagorasa, pozwał go, ale przegrał
Sofiści pragnęli nauczać ludzi świadomości i samodzielności politycznej, aby świadomie współrządzili państwem. Prometeusz wyznał bogom mądrość, która pomogła im przystosować się do świata. Jednak ludzie maja odwieczna tendencje do robienia sobie krzywdy, dlatego nie przetrwaliby w dzikim świecie. Zlitował się nad nimi Zeus, wysłał Hermesa, który dostarczył ludziom
AIDS- poczucie wstydu
DICE –poczucie prawdy
Dzięki temu powstało i może istnieć państwo i społeczeństwo (rodzaj niepisanej umowy dorozumianej)
Dzięki temu ludzie wyzbyli się skłonności do krzywdzenia się i zawarli niepisana umowę społeczną i zawarciu państwa i społeczeństwa.
Protagoras mowi,że nie to, co kiedyś jest dobre, ale że moment, w którym żyje jest prawie ideałem. Istnienie państwa jest konieczne, dzięki temu ludzie wzajemnie się szanują. Ustrojem państwa musi być demokracja, bo wszyscy ludzie maja aidos i dice (elementy te nie są wypełnieniem cnoty).
Protagoras nauczał cnoty (arete) –jest to podejście nowatorskie, gdyż uważano (od czasów Homera), ze cnota jest wrodzoną cechą człowieka.
ARETE (cnota)
· Pobożność
· Sprawiedliwość
· Rozsądek i zdolności panowania nad sobą
Według sofistów wszystko jest względne. Byt jest poza naszym poznaniem. Protagoras unika definicji, gdyż wszystko się zmienia w zależności od sytuacji „Człowiek jest miara wszechrzeczy” (tych, które istnieją i tych, które nie istnieją). Nie ma ogólnej prawdy, istnieją tylko prawdy subiektywne. Istnieją tylko zjawiska, one mają jakiś realny byt. Prowadzi to do chaosu. Ta badana względność istnieje, gdy nie ma państw. Z chwilą zawarcia umowy społecznej powstaje obiektywny arbiter –państwo. Człowiek musi się podporządkować i porzucić swoją naturę, gdyż ludzie żyli „dziko”. To wszystko nie jest wieczne. Reguły prawne istnieją tak długo, jak długo istnieje akceptacja społeczna. Nomos –ostatecznie zostaje przypisane państwu poprzez Protagorasa.
TRZY POKOLENIA SOFISTÓW:
1.Relatywiści
2.Zwolennicy prawa natury
3.Politycy
GORGIASZ Z LEONTUNOI (483-375 p.n.e)
Studiował u Elektów, prawdopodobnie o Zenona. W 429 roku przybył do Aten i stał się wspaniałym mówcą konkurującym z Protagorasem. Wprowadził do języka greckiego nowe figury retoryczne, pozwalające lepiej przekazać wiedzą.
Poglądy:
1 okres- powstało dzieło „O optyce”, w którym Gorgiasz przedstawia teorie, że od przedmiotów odrywają się drobne cząstki, „które wnikają do ludzkiego organizmu”, dzięki temu odbieramy bodźce zewnętrzne
2 okres- dzieło „O naturze, czyli o niebycie” 3 księgi
· Byt nie istnieje
· Jeżeli istnieje to jest niepoznawalny
· Jeżeli istnieje i jest niepoznawalny to ludzie nie sa w stanie komunikować się o tym
3.okres – od 440 r.p.n.e – okres retoryczny- dzieło „Pochwała Helleny” Gorgiasz szuka pozytywnych stron istnienia Heleny
Gorgiasz z Leontinoj (gr. Γοργίας ὁ Λεοντῖνος Gorgias ho Leontinos, ur. ok. 480, zm. ok. 385 p.n.e.[1]) – grecki filozof, retor, teoretyk wymowy, prekursor teorii sztuki, jeden z czołowych sofistów. Pochodził z Leontinoj na Sycylii. Był uczniem Empedoklesa. Dyskurs był dla niego jedynie środkiem służącym do wpływania na ludzi i ich namiętności, pozwalający osiągnąć zamierzony cel (co w późniejszych czasach nazwane zostało erystyką). Sławne paradoksy Gorgiasza, spisane w swoistym manifeście starożytnego nihilizmu, dziele O naturze albo o niebycie, brzmią następująco:
· Nie ma nic.
· Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne.
· Gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się przekazać.
Swoje tezy argumentował w następujący sposób:
· Nie ma nic: Skoro wśród filozofów przyrody zdania na temat bytu, tego czym właściwie jest i jaki jest, są podzielone, to oznacza ni mniej ni więcej, że go nie ma, gdyż w przeciwnym wypadku nie dałby się określić zarazem jako "jeden", "mnogi" bądź "niezmienny" i "powstający".
· Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne:
Myśl według ówczesnych poglądów sprowadzana była do myśli o bycie w taki sposób, że można było uznawać myśl i byt za to samo. Niebytu w tej koncepcji pomyśleć się nie dało. Tymczasem Gorgiasz dowodzi, że można sobie wyobrazić np. latającego człowieka, mimo że taki nie istnieje. W konsekwencji myśli zostają oddzielone od bytu i przestają być wiarygodnym źródłem poznania świata.
· Gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się przekazać:
Swoje odczucia zmysłowe takie jak kolor, zapach czy barwę możemy przekazać innemu za pomocą słów, które te odczucia symbolizują. Lecz nie mamy żadnej gwarancji, że drugi rozumie nasze sformuowania tak, jak my. Nie wiemy też czy te same bodźce powodują u niego takie same uczucia.
Wobec takich racji Gorgiasz neguje zarówno prawdę absolutną ( aletheia) jako niepoznawalną, jak i prawdę subiektywną (...
chomixus