Lek uzależniający jest to substancja, która zażywana przez wystarczająco długi czas może wywołać stan zależności lekowej. Nazwa „lekoman” lub „narkoman”, niezależnie od toczącej się dyskusji co do właściwości używania takiego terminu, niewątpliwie dotyczy osób zależnych od leków, względnie narkotyków. Spotykane w niektórych krajach ma większą lub mniejszą skalę samostosowania dużej ilości leków przeciwbólowych nie powodujących uzależnienie (np. preparaty zawierające fanacetynę) jest przedmiotem zainteresowania toksykologów. Lekomania, farmakomania, zależność lekowa to nawykowe nadużywanie leków, przeważnie nasennych, przeciwbólowych, ale także pobudzających oraz ataraktycznych („uspokajacze”), związane z zależnością psychiczną i fizyczną. Termin rozciąga się też niekiedy na nadużywanie środków, które nie są lekami, wówczas należy raczej mówić o toksykomanii. Farmakomanię można uważać za powikłanie w kuracji lekami psychotropowymi (w szerszym sensie), należącymi do wymienionych poprzednio grup. Szczególnie często pojawia się u hipochondryków, którzy zazwyczaj wierzą w magiczne znaczenie procesu używania leków, bez względu na ich działanie, a raczej ze względu na ich rodzaj, np. zastrzyki według nich działają rzeczywiście, a tabletki, płyny – nie. Duże znaczenie dla powstawania i rozwoju choroby może mieć moda, reklama, fama. Początkowo (1950 – 1957) ustalono, że zjawisko nadużywania leków można podzielić na dwie grupy pojęć: toksykomania oraz przyzwyczajenie do leku. Przez toksykomanię rozumiano stan przewlekłej lub okresowej intoksykacji, spowodowanej powtarzającym się zażywaniem leku naturalnego lub syntetycznego. Cechami charakterystycznymi tej formy nadużyć są: - niezwalczone pragnienie, potrzeba lub wewnętrzny przymus zażywania leku i zdobywanie go wszelkimi środkami; - dążenie do zwiększenia dawek; - obok zależności psychicznej fizyczna zależność prowadząca w razie zatrzymania dowozu do zespołu abstynencji; - skutki nadużywania szkodliwe dla jednostki i dla społeczeństwa. Przez przyzwyczajenie rozumiano stan, wynikający z powtarzanego zażywania leku charakteryzujący się następująco: - pragnieniem, albo niekoniecznie potrzebą kontynuowania zażywania leku, ze względu na lepsze samopoczucie po jego zażyciu; - niewielką tendencję lub nawet jej brakiem do podwyższania dawek; - pewną zależność psychiczną w odniesieniu do skutków działania leku, przy braku zależności fizycznej, a więc i braku zespołu objawów abstynencji; - brakiem społecznych skutków nadużywania. Lekomania (inaczej: zależność lekowa lub lekozależnośc) czyli uzależnienie od leków, forma toksykomanii, która wywołuje stan psychiczny i/lub fizyczny, wynikający z interakcji leku i żywego organizmu, charakteryzujący się zmianami zachowania zawsze łącznie z przymusem stałego lub okresowego zażywania leku, w celu doznania oczekiwanego efektu psychicznego i/lub fizycznego lub w celu uniknięcia nieprzyjemnych doznań związanych z brakiem leku. Lek powoduje przestrojenie czynności psychicznych oraz somatycznych do tego stopnia, że nagłe przerwanie jego stosowania wywołuje duże zaburzenia czynności organizmu zwane objawami abstynencji. Najczęściej i najszybciej wytwarza się zależność psychiczna od leku, rzadziej i później zależność somatyczna, charakteryzująca się wybitnymi zmianami narządów obwodnych po odstawieniu leku, np. zaburzeniami ciśnienia krwi, czynności serca, oddychania, układu pokarmowego. Związek wywołujący zależność lekowa wchodzi w łańcuchy przemian metabolicznych organizmu, dla których staje się w końcu niezbędny. Stosowane w lecznictwie środki są mniej lub bardziej skomplikowane pod względem składu lub budowy chemicznej. Spotykamy wśród nich zarówno pojedyncze pierwiastki, proste związki nieorganiczne, jak i skomplikowane połączenia organiczne, złożone układy fizykochemiczne lub subtelne zespoły biochemiczne. Postęp chemii i nauk biologicznych doprowadził w dobie obecnej do lawinowego wzrostu liczby preparatów farmaceutycznych. Lekomania obejmuje w znacznym stopniu leki nasenne, które początkowo stosowane są w celu wywołania snu. Później stają się narzędziem, przy pomocy, którego leczy się nie tylko brak snu, ale i napięcie nerwów, lęk, niezadowolenie lub uczucie niezrównoważenia. Lekomania najczęściej obejmuje leki przeciwbólowe, nasenne, dopingujące i euforyzujące (wywołujące stan błogiego podniecenia). Leki hormonalne również kryją w sobie szereg, niebezpieczeństw dla zdrowia. Stosowanie hormonów tarczycy na odchudzenie może spowodować nadczynność tarczycy, a hormonów kobiecych na przedłużenie młodości - guzy macicy. Wśród zależności lekowych odróżnia się cięższą postać zwaną nałogiem i lżejszą zwaną przyzwyczajeniem. Istotną cechą zależności lekowej jest nieodparta potrzeba zażywania leku, a w konsekwencji wytworzenia się zachowania, którego celem jest poszukiwanie pożądanego leku za wszelką cenę. Znane są też przypadki zażywania od kilku do kilkunastu i więcej tabletek od bólu głowy, Gardanu, Pabialginy, Veramidu itp. lub wypijania kilku butelek kropli żołądkowych, walerianowych, czy nasercowych w ciągu dnia. Przyczyną tego jest naturalna zdolność obrony organizmu przed substancjami szkodliwymi lub trującymi. Jeśli temu długotrwałemu używaniu leków towarzyszyć będą objawy wzrastającego zatrucia lub ogólnego wyczerpania organizmu - to nałogu tego nie można już nazwać lekomanią, lecz toksykomanią. Toksykomanie mogą prowadzić do powstania nałogu lub nawyku. Następujące typy lekozależności są powiązane w sposób szczególny: - typ barbituranowy - typ benzodiazepinowy - typ niebenzodiazepinowy Wszystkie te substancje są modulatorami receptorów GABAA (ang. GABAA agonist). Na skutek tego występuje między nimi krzyżowa tolerancja: osoba uzależniona od jednej z nich zagrożona jest nawrotem w przypadku zażycia innej z nich. Ale również dzięki temu syndromy zespołu abstynencyjnego w dowolnym z tych uzależnień można zlikwidować używając najmniej szkodliwej z tych substancji, typowo diazepamu.
Przez toksykomanię rozumiano stan przewlekłej lub okresowej intoksykacji, spowodowanej powtarzającym się zażywaniem leku naturalnego lub syntetycznego. Cechami charakterystycznymi tej formy nadużyć są: - niezwalczone pragnienie, potrzeba lub wewnętrzny przymus zażywania leku i zdobywanie go wszelkimi środkami; - dążenie do zwiększenia dawek; - obok zależności psychicznej fizyczna zależność prowadząca w razie zatrzymania dowozu do zespołu abstynencji; - skutki nadużywania szkodliwe dla jednostki i dla społeczeństwa. Przez przyzwyczajenie rozumiano stan, wynikający z powtarzanego zażywania leku charakteryzujący się następująco: - pragnieniem, albo niekoniecznie potrzebą kontynuowania zażywania leku, ze względu na lepsze samopoczucie po jego zażyciu; - niewielką tendencję lub nawet jej brakiem do podwyższania dawek; - pewną zależność psychiczną w odniesieniu do skutków działania leku, przy braku zależności fizycznej, a więc i braku zespołu objawów abstynencji; - brakiem społecznych skutków nadużywania. Praktyka życiowa wykazała, że podział ten nie spełniał pokładanych w nim nadziei. W krajach panował zamęt, gdyż niewłaściwie stosowano te terminy. W 1964 roku Komitet ŚOZ w raporcie zastąpił terminy jednym, a mianowicie – zależność. Należy go stosować łącznie z określeniem typu morfinowego, typu kokainowego, haszyszowego, alkoholo-barbiturowego, amfetaminowego. Od wieków istniały wszelkie ogniska endemiczne zależności lekowej. W krajach tzw. „Złotego Trójkąta” w Azji Wschodniej – opium, w krajach Bliskiego Wschodu – haszysz, w krajach Ameryki Środkowej – halucynogeny i w krajach europejskich – alkohol. W latach 60-tych i 70-tych kapitalistyczne kraje kręgu kultury europejskiej objęła „epidemia” stosowania różnych środków uzależniających, szerząca się głównie wśród młodzieży. Obok opiatów, haszyszu i syntetycznych halucynogenów zaczęto używać nie znanych dotychczas środków syntetycznych. Zjawisku temu towarzyszu wzrost spożycia alkoholu. Zależność lekowa jest to stan psychiczny, a niekiedy także fizyczny, wynikający z interakcji pomiędzy żywym organizmem a środkiem charakteryzującym się szeregiem zachowań i objawów. Tolerancja może występować lub nie. Osoba może być zależna od więcej niż jednego środka. Doznanie osiągane po przyjęciu środka skłania użytkownika do ponawiania przyjęcia. Środek przyjmowany ma zatem właściwości behawioralnego wzmocnienia. Te właściwości zostały udowodnione eksperymentalnie zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Zależność psychiczna jest to stan wyrażający się kompulsywnym przyjmowaniem środka w sposób stały lub okresowy po to, aby osiągnąć pożądane działanie, czyli przyjemne doznanie, albo uniknąć złego samopoczucia, gdy środek nie zostaje przyjęty. Zależność fizyczna jest to stan adaptacji układu nerwowego do środka. Stan ten ulega zaburzeniu, gdy środek nie jest dostarczany. W wyniku zaburzeń tej adaptacji jest pojawienie się objawów zespołu abstynencyjnego, dotyczących nie tylko stanu psychicznego, ale także fizycznego. Nasilenie i rodzaj tych objawów zależy od rodzaju przyjmowanego środka i stopnia osiągniętej adaptacji. W procesie powstawania lekomanii zasadnicze znaczenie mają trzy elementy: lek, użytkownik i środowisko, w którym ma miejsce zażywanie.
niach_niach1