Myśliwska broń śrutowa.
Do myśliwskiej broni śrutowej należy przede wszystkim doskonale znana dubeltówka, zwana też dwururką. Ta poczciwa i powszechnie stosowana do dziś broń, ma za zadanie przede wszystkim umożliwienie strzelania śrutem. Jest to więc broń znajdująca zastosowanie przede wszystkim w polowaniach na zwierzynę drobną i ptactwo. Lufy broni śrutowej są wewnątrz swojego przewodu gładkie - inaczej niż lufy broni kulowej. Dzięki temu, możliwe jest strzelanie śrutem. Okazuje się, że najskuteczniej można pozyskać zwierzynę drobną, powodując szok nerwowy, spowodowany uderzeniem o pokrywę ciała odpowiedniej ilości śrucin, o określonym rozmiarze, z określoną siłą. Ze względu na małe rozmiary i delikatny charakter ptactwa i zwierzyny drobnej, strzał kulą, albo jest wprost niemożliwy, albo spowodowałby ogromne spustoszenie w tuszy zwierzyny, czyniąc jej skórę i dziczyznę bezużyteczną. Początkowo śrut wykonywano samemu, nabijano nim lufy odprzodowo czyli z góry, stosując proch dymny i odpowiednie przybitki. Obecnie broń śrutowa przystosowana jest do strzelania nabojami zespolonymi, czyli proch, śrut i odpowiednie przybitki, znajdują się w zespolonej łusce nabojowej, w której dnie znajduje się spłonka. Zadaniem spłonki jest zapalenie prochu i spowodowanie wystrzału. Dzieje się to w momencie uderzenia w spłonkę iglicy, która jest integralną częścią broni. Oczywiście powszechnie używa się prochu nitrocelulozowego, czyli bezdymnego. Budowa dubeltówki została przedstawiona na poniższym diagramie:
Szyna celownicza.
Komora nabojowa.
Lufy.
Czółenko.
Baskila.
Spusty.
Kabłąk spustowy.
Klucz.
Bezpiecznik.
Na górnej części luf znajduje się szyna celownicza. Lufy w dubeltówce są lutowane ze sobą, a szyna celownicza jest także elementem spajającym. Część, w której znajdują się wszystkie mechanizmy broni nazywamy baskilą. Do otwierania broni łamanej służy klucz. Na dole baskili, osłonięte kabłąkiem spustowym znajdują się spusty, najczęściej dwa, z których każdy obsługuje jedną lufę. Do oparcia broni o ramię służy osada, zakończona stopką. Osada przechodzi w baskilę za pomocą tzw. szyjki, a na boku, w niektórych wersjach osady znajduje się tzw. policzek czy inaczej baka. Do przytrzymywania broni służy czółenko, w którym znajdują się także elementy napinające mechanizm wyrzucający po strzale łuski. We współczesnych dubeltówkach, możemy spotkać dwa rodzaje takich mechanizmów: wyciąg i wyrzutnik. Działanie wyciągu inaczej ekstraktora polega na wysuwaniu fragmentu łuski wystrzelonego naboju, tak aby łatwiej było chwycić go palcami. Natomiast wyrzutnik, czyli eżektor, sam wyrzuca łuskę z komory nabojowej, przez co skraca się czas potrzebny na przeładowanie broni. Eżektor niewystrzelone naboje lekko wysuwa z komór nabojowych po złamaniu broni.
Układ luf w dubeltówce może być poziomy tzn. horyzontalny, ale obecnie większość dubeltówek ma układ luf pionowy. Broń z pionowym układem luf nazywamy bokiem. Boki do myślistwa trafiły ze strzelectwa. Dzięki większemu polu widzenia, oraz ułatwiającemu trzymanie czółenka, uważane są za broń składniejszą, umożliwiającą lepszy skład i strzelanie, jednak wielu myśliwych, w tym i ja przychyla się do twierdzenia, iż broń o horyzontalnym układzie luf ma w sobie pewną gracje i urok, której bok jest pozbawiony. Niektóre boki, szczególnie przeznaczone do strzelania sportowego, posiadają tylko jeden spust selektywny. Oznacza to, iż jeden spust obsługuje dwie lufy, w ten sposób, iż za pomocą przestawki decydujemy która z luf zostanie użyta jako pierwsza i strzał z tej właśnie lufy padnie po pierwszym naciśnięciu spustu, po czym drugie naciśnięcie spustu wyzwoli strzał z drugiej(pozostałej) lufy. W broni sportowej, szyna celownicza jest wentylowana, a muszka znajdująca się na jej końcu ma często specjalny powiększony kształt i kolor czerwony.
Jeśli chodzi o kaliber broni śrutowej, to określany jest on zespołem dwóch liczb, na przykład 12 na70, 16 na 70, 12 na 76. Pierwsza liczba nie jest wbrew mniemaniu wielu osób średnicą lufy. Jest to ilość kul o średnicy przewodu lufy, jaką można odlać z masy jednego funta angielskiego ołowiu. Przez to, im mniejsza liczba, czyli im mniej kul można odlać z masy jednego funta angielskiego, tym średnica przewodu lufy większa. Dla przykładu, w broni o kalibrze 12, średnica lufy wynosi 18,2 milimetry. W Polsce, najpopularniejsze kalibry broni śrutowej to 12 i 16, rzadziej można spotkać broń o kalibrze 20. Na świecie spotyka się kalibry większe 8 i mniejsze 24.
Druga liczba, to długość komory nabojowej. Obecnie najczęściej spotyka się broń o długości komór 70 i 76 milimetrów. Z kolei parametrem, który określa średnicę śrutu, jest jego numer. I tak śrut o średnicy 4,5 milimetrów określa się mianem 000, potem analogicznie 4,25 milimetry to 00, 4,0 milimetry to 0, 3,75 milimetry to 1, 3,50 milimetry to 2 aż do numeru 8 i 9. Oczywiście w zależności od rodzaju zwierzyny na którą się poluje i warunków atmosferycznych, używa się innego śrutu, śrut kaczy to 4 , 3 milimetry a zajęczy 2 lub 1. Istnieje śrut większy niż 4,5 milimetry, nazywamy go wtedy loftkami. Obecnie, nie ma w Polsce zwierzyny, na którą można by polować za pomocą tego śrutu, a jego przydatność jest w moim odczuciu problematyczna, z uwagi na małą ilość śrucin zawartych w loftkach(niektórzy myśliwi polują loftkami na gęsi, co nie wydaje się rozsądne, z uwagi na małą ilość śrucin i słabe pokrycie). W większości przypadków do gęsi skuteczny okazuje się strzał ze śrutu o numerze 1.
Ważnym elementem broni śrutowej jest końcowy odcinek jej luf zwany czokiem. Czok nie jest niczym innym jak zwężeniem przewodu lufy w jej końcowym odcinku, co powoduje zwiększenie skupienia śrutu. Dlatego zwykle jedna lufa dubeltówki ta, z której oddajemy strzał jako pierwszy, ma mniejszy czok zwierzyna jest wtedy bliżej, a druga większy zwierzyna po pierwszym niecelnym strzale, oddaliła się.
Na jakość strzału śrutowego ma również rodzaj wiercenia wylotu. Wylot wiercony o średnicy przewodu lufy nazywany jest cylindrem, wylot wiercony w celu zagęszczenia wiązki śrutu nazywany jest czokiem. Czok jest to zwężenie przewodu lufy o pewien wymiar zależny od rodzaju wiercenia i kalibru lufy, im kaliber większy większa jest wartość zwężenia. Wiercenie w celu rozrzedzenia wiązki śrutu nazywane jest sketem, jest to rozszerzenie wylotu bezpośrednio z cylindrycznego przewodu lufy lub poprzedzone zwężeniem.
Oprócz wymienionych i opisanych powyżej dubeltówki i boka, spotyka się także inne rodzaje broni śrutowej. Jest to rzadka już dziś pojedynka śrutowa, czyli broń wyposażona tylko w jedną lufę śrutową, a także automaty i półautomaty śrutowe. Te pierwsze, są bronią jednolufową, ale niełamaną. Ładowanie odbywa się za pomocą specjalnego podajnika, do magazynka rurowego umieszczonego pod lufą. Wprowadzenie naboju do komory nabojowej odbywa się za pomocą mechanizmu napędzanego ręcznie, poprzez ruch czółenka. Po strzale, ruchem czółenka, wyrzucana jest łuska i wprowadzony następny nabój. Broń ta mająca zastosowanie w policji i służbach specjalnych, została adoptowana do łowiectwa, jednak jej charakter budzi raczej złe skojarzenia, a osiągana w ten sposób szybkostrzelność, nie jest w typowych warunkach polskich łowisk konieczna. Natomiast automat śrutowy, jest bronią działającą na podobnej zasadzie co półautomat, z tą jednak różnicą, iż wyrzucanie łuski i załadunek kolejnego naboju, odbywa się automatycznie, z wykorzystaniem części gazów prochowych, które napędzają mechanizm. Broń ta bywa stosowana w Polsce i choć moim zdaniem, nie posiada uroku dubeltówki, jest znacznie bardziej na miejscu niż półautoamt, ze względu na brak skojarzeń militarno policyjnych.
Z broni śrutowej można także strzelać specjalnymi pociskami zwanymi brenekami. Są to ciężkie ołowiane pociski, o dużej sile rażenia, wykorzystywane do strzelania do zwierzyny grubej (głównie dzików) z niewielkich dystansów. Gładki przewód luf, stosunkowo mało precyzyjne przyrządy celownicze dubeltówki, oraz sama konstrukcja breneki powodują, iż jest to pocisk stosunkowo mało precyzyjny, za to ze względów konstrukcyjnych bardzo niebezpieczny (skłonność do rykoszetowania) i powinien być używany z wielką rozwagą.
misiek.b