Gąbki.pdf

RÓ˚NORODNOÂå ORGANIZMÓW NA ZIEMI

10. 11.

Typ: Gàbki (Porifera = Spongiae)

– wodne beztkankowe

W języku potocznym gąbka oznacza miękki, sprężysty, chłonący wodę materiał zro-

biony z gumy lub tworzywa sztucznego używany na dziesiątki sposobów. Struktura

tych przedmiotów codziennego użytku naśladuje strukturę miękkiego i wsiąkliwego

wewnętrznego szkieletu morskiego zwierzęcia. Naturalnych gąbek używali do mycia

i czyszczenia już starożytni Grecy.

Gąbki stanowią odrębną gałąź rozwojową – znacznie się różnią od pozostałych

przedstawicieli świata zwierzęcego. To jedyne zwierzęta, które nie mają tkanek

i narządów , nie mają nawet namiastki układu nerwowego i mięśni. Na bodźce z oto-

czenia nie mogą reagować jako cały organizm. Nie są w stanie ani poruszać się ca-

łe, ani poruszać częściami ciała. Wszystkie reakcje i działania gąbek są to reakcje

i działania poszczególnych komórek, z których się składają (ryc. 10.99).

Komórki powierzchniowe

Ryc. 10.99.

Powierzchni´ cia∏a i kana∏ów we wn´-

trzu gàbek okrywajà komórki podob-

ne do nab∏onka p∏askiego. Mezoglea

zawiera obok szkieletu komórki pe∏za-

kowate. Wewnàtrz gàbki le˝à komory

wyÊcielone komórkami, które przypo-

minajà nab∏onek walcowaty. Ka˝da

komórka ma wiç, otoczonà ko∏nierzy-

kiem z mikrokosmków, dlatego jest

nazywana komórkà ko∏nierzykowà

Mezoglea

Ig∏a

szkieletu

Komora

Komórki

pe∏zakowate

Choanocyty

Gąbki są zwierzętami wyłącznie wodnymi . Żyją w wodach morskich i słodkich. Są

organizmami osiadłymi, przeważnie kolonijnymi. Ich ciało jest zbudowane z dwóch

warstw : zewnętrznej, utworzonej przez płaskie komórki powierzchniowe, i wewnętrz-

nej, składającej się z komórek kołnierzykowych ( choanocytów ) (ryc. 10.100). Mię-

dzy tymi warstwami znajduje się mezoglea * . Komórki okrywające gąbek nie tworzą

Otwór wylotowy Otwór wylotowy

Otwór wylotowy

Ryc. 10.100.

Budowa gàbek: najprostsze, ma∏e

gàbki tworzà jednà komorà choanocy-

towà (a), bardziej skomplikowane ma-

jà kilka komór wokó∏ kana∏u wypusto-

wego (b), u jeszcze bardziej z∏o˝onych

liczne, drobne komory wyst´pujà

w ca∏ym ciele (c). Strza∏ki pokazujà kie-

runek przep∏ywu wody

Choanocyty

Komory

Mezoglea jest substancją pozakomórkową będącą wytworem różnych komórek pełzakowatych.

Zwierz´ta (Metazoa=Zoa=Animalia)

nabłonka – różnią się od komórek nabłonka m.in. brakiem błony podstawnej i połą-

czeń międzykomórkowych. Komórki występujące w mezoglei spełniają różne funkcje:

m.in. wytwarzają szkielet i dają początek komórkom rozrodczym. Szkielet wewnętrz-

ny może być utworzony z węglanu wapnia , krzemionki lub kolagenu (zwanego

u gąbek sponginą ). Choanocyty ruchem wici pędzą przez ciało gąbki świeżą wodę,

która przynosi tlen i pożywienie – najdrobniejsze zawiesiny organiczne. One też po-

bierają pokarm. Wić, odpędzając wodę od choanocytu, wciąga wodę z otoczenia

przez szczeliny kołnierzyka. Odcedzone na kołnierzyku cząstki organiczne są fago-

cytowane u jego podstawy. Następnie po-

karm jest przekazywany dalej do komórek

pełzakowatych, które roznoszą go do pozo-

stałych komórek ciała. Choanocyty gąbek są

tak podobne do protistów z grupy Choano-

flagellata , że już od dawna domyślano się

pokrewieństwa gąbek z tymi organizmami

(p. cz. 1, t. 1, s. 172–173). Dziś wiemy na

podstawie badań molekularnych, że są to

rzeczywiście grupy pokrewne.

Kanały gąbek, przez które stale płynie prąd

świeżej, natlenionej wody, są atrakcyjną,

bezpieczną kryjówką dla wielu zwierząt.

W dużych gąbkach (ryc. 10.101) mieszkają

albo składają jaja niewielkie ryby, krewetki,

kraby. Gąbki obrastają muszle małżów, śli-

maków, pancerze krabów i dużych pąkli.

n Gàbki to zwierz´ta wodne, osiad∏e, nietkankowe. Przez kana∏y w swym ciele p´dzà wod´ za po-

mocà komórek ko∏nierzykowych, które te˝ pobierajà z niej pokarm. n Nie majà komórek czuciowych,

narzàdów ani uk∏adów narzàdów, m.in. nerwowego i mi´Êniowego. n Ich szkielet mo˝e byç zbudo-

wany z kolagenu, w´glanu wapnia lub krzemionki. n Choanocyty gàbek sà podobne do protistów

z grupy Choanoflagellata, gàbki sà z nimi spokrewnione.

1 Porównaj tkank´ nab∏onkowà z warstwà komórek okrywajàcych gàbki.

2 WyjaÊnij, jakà rol´ w funkcjonowaniu gàbek odgrywajà choanocyty.

3 Omów sposób od˝ywiania si´ gàbek.

4 Omów rol´, jakà odgrywajà gàbki w ekosystemach morskich.

www.wsip.com.pl

Ryc. 10.101.

Wi´kszoÊç gàbek, w postaci rur, pucharów,

dzbanów, bezkszta∏tnych bry∏ i ko˝uchów, ro-

Ênie na dnie mórz, zw∏aszcza tropikalnych.

Du˝e gàbki mogà osiàgaç metr Êrednicy. Nie-

liczne ˝yjà w wodach s∏odkich (w Polsce

wyst´puje kilka gatunków). Fot. Theta

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: