7. Twórczość w życiu osób niepełnosprawnych jako czynnik aktywizujący(1).doc

TWÓRCZOŚĆ W ŻYCIU OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH JAKO CZYNNIK AKTYWIZUJĄCY

POJĘCIE TWÓRCZOŚCI

              Terminu „twórca” użył po raz pierwszy K. M. Sarbiewski, uznając go za wyłączny przywilej poety – poeta nie tylko „wymyśla” ale i „tworzy”. W XIX wieku nastąpiło rozpowszechnienie pojęcia, „twórca” stał się synonimem artysty, a „twórczość” oznaczała robienie rzeczy nowych. W XX wieku wyraz „twórca” zaczęto już stosować w odniesieniu do całej kultury ludzkiej. 

              Twórczość jest pojęciem jednolitym, lecz wieloznacznym, znajduje się w obszarze rozważań wielu dyscyplin, jak socjologia, pedagogika, filozofia, czy psychologia, stąd też w różnych aspektach i z różnych perspektyw może być postrzegana. Według E. Nęcki, możemy mówić o trzech wymiarach twórczości:

·         Całość lub część dorobku artysty

·         Rodzaj aktywności

·        Cecha indywidualna, wyposażenie intelektualne – zwana kreatywnością - zdolność osoby do produkowania wytworów, charakteryzujących się koniunkcją nowości i wartości. Kreatywność przejawia się w formie zaobserwowanego zachowania- produkcja nowych i wartościowych wytworów- lub też owym wytworem może być samo zachowanie. Warunkiem niezbędnym stwierdzenia twórczości jest jakiś rodzaj ekspresji.

Zatem pojęcie twórczości obejmuje zarówno proces tworzenia, jednostkowe cechy podmiotu tych czynności, jak i sam produkt, wytwór końcowy tej aktywności.

              Twórczość zdaniem Morrisa I. Steina jest procesem prowadzącym do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla pewnej grupy osób w pewnym okresie. To społeczność, zdaniem autora, dokonuje oceny twórczości, co sprawia iż dzieła twórcze mogą być postrzegane relatywnie. W myśl tej definicji twórczość nie byłaby  trwałym i obiektywnie istniejącym atrybutem pewnych wytworów. Produkty mogłyby stawać się twórcze i przestawać być twórcze, w zależności od opinii grupy. Twórczość zatem jest przejściowa i niestała.

W. Stróżewski podkreśla, że o twórczości mówimy wtedy, gdy chcemy podkreślić, że mamy do czynienia z działaniem prowadzącym do powstania czegoś nowego, a więc czegoś po prostu innego od rzeczy zastanych lub czegoś, czego wcześniej nie było. Autor przedstawia niejako strukturę twórczości:

                                jako zbiór określonych wytworów

                                                                      „stwarzanie”

                                                                      „tworzenie” (twórczość w znaczeniu węższym)

                                                                          „wytwarzanie”

                                                                      „przetwarzanie”

TWÓRCZOŚĆ                   jako proces                                          „odtwarzanie”

·         rekonstruowanie

·         naśladowanie

·         interpretowanie 

     jako dyscyplina lub własność podmiotowa

Według Steinera twórczość polega na przygotowywaniu, projektowaniu i wprowadzaniu w życie nowych i lepszych rozwiązań, produktywność zaś – na efektywnym stosowaniu rozwiązań już istniejących. W tym kontekście twórczość możemy rozpatrywać w 3 kontekstach:

·         Twórczość w sztuce

·         Odkrycia naukowe

·         Wynalazczość techniczna

TWÓRCZOŚĆ „WYSOKA” I „NISKA”

              Kolejnym aspektem rozważań nad pojęciem twórczości jest jej usytuowanie w życiu społecznym, bądź jako elementu życia codziennego, dostępnego każdemu człowiekowi, bądź jako elementu tzw. „sztuki wyższej”, gdzie o twórczości możemy mówić w odniesieniu do dzieł i dokonań wielkich artystów, czy naukowców. Możemy wyróżnić dwa podejścia do twórczości, jako zjawiska funkcjonującego w życiu społecznym:

·         podejście elitarne – o twórczości można mówić jedynie w odniesieniu do wybitnych umysłów, zdolnych do tworzenia dzieł o bardzo dużej wartości i odpowiednio dużej dawce nowości. Dzieła twórców wnoszą coś istotnego do rozwoju kultury, nauki, sztuki lub wynalazczości i są powszechnie uznane, podziwiane lub wykorzystywane. 

·         Podejście egalitarne -  każdy człowiek jest twórczy, choć nie każdy w jednakowym stopniu.

Barsalou i Prinz, dokonując podobnego rozróżnienia, dzielą twórczość na:

·         Twórczość przyziemna – ma wymiar indywidualny - kreatywność

ü      Produktywność – zdolność do wytwarzania nieskończonej liczby wytworów, głownie symbolicznych

ü      Tworzenie poznawczych reprezentacji świata w postaci sądów

ü      Tworzenie i wykorzystywanie plastycznych form reprezentacji obiektów

·         Twórczość wyjątkowa – wprowadza zasadnicze zmiany w życiu całej społeczności

              Według autorów twórczość przyziemna jest  siłą napędową, pozwalającą twórczości wyjątkowej istnieć: „choć twórczość wyjątkowa jest bardziej <błyskotliwa> z kulturowego, historycznego i naukowego punktu widzenia, twórczość przyziemna to prawdziwy koń roboczy, który odpowiada za większość ludzkich osiągnięć i sprawia, że twórczość wyjątkowa jest w ogóle możliwa.”

A. Maslow umiejscawia twórczość w zakresie samorealizacji, bowiem osoba ciągle rozwijająca się, zdrowa psychicznie, szczęśliwa, akceptująca samą siebie i doświadczająca rzeczywistości w niezwykły sposób, zasługuje na miano osoby twórczej mimo braku dzieł o uznanej wartości. Osoba samorealizująca się, czyli rozwijająca tkwiące w niej możliwości, jest kreatywna, gdyż sam proces samorealizacji jest twórczy. Tutaj także mamy do czynienia z podziałem twórczości na dwie gałęzie:

·         „specjalny talent twórczości” – czyli elitarna czy wyjątkowa

·         „twórczość samo aktualizująca się” -  wynika bezpośrednio z osobowości, spontaniczna, pozbawiona wysiłku, niewinna, łatwa, wolna od stereotypów, kładzie              nacisk na osobowość, a nie na dokonania, akcentuje śmiałość, odwagę, wolność,               samoakceptację; cecha określająca istotę człowieczeństwa, charakteryzuje całość życia, bez względu na jego problemy

Domeny twórczości:

·         produkt –cechuje koniunkcja nowości i wartości

ü      nowość- jest cechą ciągłą, a nie dychotomiczną; każdy nowy wytwór zawiera pierwiastki tego, co było wcześniej odkryte

ü      wartość

>        wartości poznawcze-poszukiwanie prawdy i poszerzanie jej obszaru, wytwory ukazujące prawdę o świecie i człowieku

>        wartości estetyczne – związane z poszukiwaniem i tworzeniem piękna, chęć stworzenia czegoś, co ładne; wytwór ten może mieć postać materialną (obraz, rzeźba) lub niematerialną (utwór muzyczny lub taneczny)

>        wartości pragmatyczne – dotyczą warunków życia codziennego;  wytwory mają na celu czynić życie wygodniejszym, bezpieczniejszym, lepszym

>        wartości etyczne – związane z poszukiwaniem i tworzeniem dobra; aktywność charytatywna, polityczna

KONCEPCJE TWORCZOŚCI

              W teoriach psychologicznych możemy spotkać się z różnym rozumieniem procesu twórczego. W zależności od stanowiska teoretycznego, w różnym kontekście możemy osadzić twórczość jako pewien proces, wyrażający się w aktywności człowieka. Różne także będzie źródło twórczości, jej podmiot, a także przebieg procesu twórczego i jego efekt.

·         teoria „natchnienia” – twórca osiąga swe rezultaty artystyczne dzięki czynnikom nie dającym się racjonalnie wytłumaczyć, dochodzącym do głosu w niespodziewanych chwilach, których rezultaty są nieobliczalne

·         twórczość traktowana jako praca – teoria ta wyjaśnia zagadnienie twórczości przez wskazanie na czynnik pracy w pokonywaniu przeszkód

·         twórczość ujmowana jako ekspresja osobowości – rola sztuki polega na komunikowaniu stanów wewnętrznych

Przykładowe koncepcje procesu twórczego:

·         teoria psychopatologiczna C. Lambrosso

              Twórczość jest uwarunkowana patologicznie, poprzez pewne ułomności fizyczne (wady budowy, jąkanie się, chudość, bladość) lub też ułomności psychiczne ( epilepsja, melancholia). Sam proces twórczy ma charakter spontaniczny i irracjonalny, stanowi moment największego psychicznego pobudzenia, wyjątkowej wrażliwości i przenikliwości. Charakteryzuje się wyczerpującą i niezwykłą koncentracją.

              Według Lambrosso ludzie ułomni „czują żywiej i zwracają uwagę na więcej rzeczy aniżeli ludzie zwyczajni; dłużej pamiętają i kombinują te wrażenia w rozmaity sposób. Drobnostki, szczegóły wypadków, które człowiek zwyczajny widzi, ale nie zatrzymuje ich w pamięci, głęboko wyrażają się w myśli ludzi genialnych, zbliżają w rozmaity sposób i to właśnie, co nazywamy tworami (kreacjami), jest kombinacjami z wrażeń drugiego i czwartego stopnia.”

·         Psychoanaliza  Z. Freuda

              Proces twórczy jest spontaniczną i nieświadomą dążnością do samo urzeczywistnienia poprzez działanie. Źródłem twórczości są konflikty motywów, frustracje i wewnętrzne sprzeczności – odkrywanie i konstruowanie nowych form jest zastępczą metodą rozwiązywania takich konfliktów. U jednostki następuje kompensacja deficytu wartości, wynikającego z niezaspokojonych potrzeb i pragnień poprzez rozwiązywanie problemów naukowych czy artystycznych

              Praca twórcza zapobiega kryzysom egzystencjalnym i przywraca stan psychicznej równowagi. Twórczość nie jest naturalną działalnością jednostki, a formą obrony przed skutkami frustracji i konfliktu

·         Adler

              Według Adlera twórczość jest przezwyciężeniem kompleksu niższości, który nierozerwalnie wiąże się z byciem człowiekiem. Człowiek ustawicznie dąży do przezwyciężenia tego poczucia, dążąc do doskonałości - równowagi cielesnej i duchowej, wzrostu cielesnego i duchowego do perfekcji, co realizuje się poprzez naukę – nabywając wiedzę, przechodzi się do wyższego stopnia samorozwoju oraz walkę z przeciwnościami – w tym z własną niedoskonałością. Żyć według Adlera to rozwijać się.

·         Psychologia postaci - proces twórczy jako działanie polegające na przekształcaniu znanych treści w nieznane – w sposób celowy i zamierzony

·         Teoria etapów - twórczość jest świadomym procesem polegającym na rozwiązywaniu problemów, w czym pomocny może okazać się wysoki poziom inteligencji. Uchwytne etapy w procesie twórczym warunkowane są interakcją osobowości i środowiska

·         Humanistyczny nurt psychologii C. Rogers

Twórczość stanowi metodę aktualizacji naturalnych potencji jednostki, jest rodzajem samospełnienia. Twórczość i ekspansja są najlepszą metodą zaspokojenia potrzeby samorealizacji. Ukierunkowane dążenie, pragnienie ekspansji, rozwoju, dojrzałości, tendencja do wyrażania i zaktywizowania wszystkich możliwości organizmu i własnego „ja” w celu osiągnięcia wyższego poziomu rozwoju. „Siłą napędową twórczości jest ta sama tendencja, która stanowi „siłę uzdrawiającą” w psychoterapii – tendencja człowieka do samo aktualizacji, do stawania się sobą w miarę własnych możliwości.”

·         J. Kozielecki ...