Władca zaświatów i nocnego nieba. Na Pomorzu czczony jako Trzygłów i wyobrażany w trzech połączonych postaciach. Nyja to sędzia i strażnik przysiąg surowo karzący za krzywoprzysięstwo czego dalekim echem są wielkopolskie legendy o Diable Weneckim (uwaga, sama legenda to krytyka postaci historycznej jednak z wyraźnym wykorzystaniem tła mitologicznego), rezydującym w podziemiach pomiędzy trzema jeziorami. Czczony szczególnie w czas listopadowych Dziadów (wraz z Marzanną), kiedy to proszony jest o dobre miejsce dla zmarłych przodków, co pośrednio zachowało się do dziś w Tychowie (głaz Trygław z mszą 1 listopada). W Gnieźnie, według relacji Jana Długosza, istniała zbudowana w tym celu specjalna świątynia, a poświęcona duszom przodków. W Boże Narodzenie Nyja to Stary Bóg, ustępujący od tej pory ogniowemu Bożycowi. W zależności od rozumienia jego postaci Nyja jest bogiem najwyższym lub bogiem oddającym władzę bogom niebiańskim. Wiele polskich legend przedstawia postać zaświatowego starca-króla strzegącego śpiących rycerzy. Gdy nadejdzie czas mają oni ruszyć do walki i wesprzeć swoich żyjących potomków. Władca podziemi to w wierzeniach ludowych dawca bogactwa i opiekun żywego inwentarza. Za jego najważniejszych poddanych można uznać diabły polskie: Borutę i Rokitę. Za święte zwierzęta: czarnego konia i złotorogiego jelenia. Nyja to również opiekun łaźni, gdzie należy złożyć mu stosowną ofiarę. W inkulturacji chrześcijańskiej bogowi temu odpowiadają między innymi św. Wojciech oraz św. Mikołaj.............................................................................Źródła historyczne:........................................................................................................................- Koźmińczyk (1405-1412), (bóstwo Nija)....................................................................................- Statua provincialia (1420), (!Tija?)...........................................................................................- Jakub Parkoszowic (1440), (Nyja jako bóg Polaków)...........................................................- Roczniki Długosza (1455), (Nyja – Pluton)..........................................................................Powiązania:- Używany jeszcze w XIX wieku w Wielkopolsce zwrot "pójdziesz ty do Nyje" (A.Bruckner,... J.Roszko).- Staropolski zwrot "bydlić w Nyi" (przebywać u/w Nyi) (A.Bruckner). .............................- Związek z "niknąć/umierać i butwieć (niti) (A.Bruckner)...........................................................- "Ny-ć" to także usychać z żalu, tęsknić....................................................................................- Współczesny zwrot gwarowy "nyje mnie" (mdłości/stan chorobowy)........................................- Na Śląsku (obok Marzanny) znana jest także postać męska o imieniu Marzaniok...........- Badnjak/Badniak/Badnik to południowo słowiański stary bóg zaświatów. Odchodzi na rzecz Młodego Boga w Wigilię Bożego Narodzenia zwaną tam Badnia (G.Niedzielski).- Bannik, staroruski demon władający łaźnią, wyobrażany jako starzec. Ofiary jakie otrzymywał są typowe dla bóstwa zaświatów (G.Niedzielski)............................................................................- Bannyj Czort to podlaski odpowiednik Bannika - strażnika łaźni. ...........................................- Wedyjski Wąż Głębin Ahi Budhnji..........................................................................................- Wężowe królestwo podziemi na Podkarpaciu nazywano Banią (A.Potocki)...............................- Znany wszystkim Smok Wawelski - żmij pokonany przez Kraka odpowiada mitologicznie władcy podziemi.- Żmij w wierzeniach polskich wysysa słońce pozbawiając je sił.
ludvikos.liberal