biblia 7.03.pdf

Biblia w kulturze – Prof. A. Świderkówna – 7.03.2006 post Christum natum

Spośród proroków rozróżniamy 4 proroków wielkich – Izajasz, Jeremiasz,

Ezechiel i Daniel. W rzeczywistości Daniel nie jest prorokiem, jego księga ma

charakter apokaliptyczny. Jonasz jako jeden z 12 proroków mniejszych

występuje już w Biblii hebrajskiej.

Aby zrozumieć Biblię musimy wiedzieć, co myślał autor biblijny, pisząc daną

księgę i co chciał przekazać czytelnikom.

Przez wiele wieków panowało przekonanie, że teksty biblijne opowiadają

zdarzenia stricte historyczne. Takie teksty występują w Biblii, lecz cała

starożytność inaczej traktuje historię niż my. Autorem, który stworzył historię

pragmatyczną był dopiero tworzący pod koniec V wieku Tukidydes. Miał co

prawda poprzednika w osobie Herodota, lecz Herodot nie myślał historycznie,

był raczej „genialnym gawędziarzem”. Klęskę Kserksesa w II wojnie perskiej

przypisał bogom, którzy mieli ukarać króla perskiego za hybris , sięganie ponad

siebie. Grecka hybris była czymś większym niż nasza pycha – było to ważenie

się na więcej, niż człowiek może zdobyć. Herodot pisze, że Kserkses zgrzeszył,

gdyż przeprowadził wojsko suchą nogą przez morze a następnie

przetransportował statkiem przez ląd. Kserkses w istocie przerzucił przez

Hellespont sui generis most pontonowy z połączonych statków, po którym

przeprowadził swe wojska z Azji Mniejszej. Zaś mając w pamięci klęskę swego

ojca, Dariusza, którego flota rozbiła się u półwyspu Atos, przekopał kanał przez

półwysep i nim przetransportował swe okręty. Nowożytny historyk nawet by nie

pomyślał o takich „przyczynach” klęski Persów, będzie raczej szukał przyczyn

w sytuacji materialnej. Dlatego Tukidydes jest właściwym ojcem historii, gdyż

tłumaczy fakty przez wcześniejsze fakty i nie wspomina o udziale bogów w

wojnie.

Tukidydes we wstępie informuje, że nie mógł zanotować dokładnego brzmienia

mów wygłaszanych podczas wojny, dlatego pisze te mowy, sądząc, że tak

mogły one w danej sytuacji wyglądać.

Świat grecki uwielbiał anegdoty, który najwięcej skupiło się wokół Aleksandra

Wielkiego. Jedna z nich głosi, że Aleksander po bitwie pod Issos dostał od

Dariusza propozycję zawarcia pokoju, otrzymania Azji Mniejszej oraz ręki jego

córki. Aleksander tę propozycję odrzucił, lecz stary wódz, jeszcze z czasów

Filipa II, Parmenion stwierdził, że gdyby był Aleksandrem, to by te ofertę

przyjął. Aleksander miał odpowiedzieć – i ja bym tę ofertę przyjął, gdybym był

Parmenionem.

Księga Jonasza jest aktualna po dziś dzień. Przyjmujemy, że Jonasz żył w VIII

wieku. We wstępie brakuje wiadomości charakterystycznych dla księgi

prorockiej, tj. miejsca w czasie oraz zdefiniowanego kraju pochodzenia proroka.

Prorok Jonasz jest raz wspomniany w ST – 2 Krl 14,25 jako Jonasz syn Amittaja

pochodzący z Gat-ha-Chefer. Możemy porównać z Księgą Ozeasza – „Słowo

Pańskie skierowane do Ozeasza, syna Beeriego, za dni królów judzkich:

Ozjasza, Jotama, Achaza [...]”. Księga Jonasza jest pod tym względem

nietypowa – zaczyna się zdaniem „Pan skierował do Jonasza, syna Amittaja, te

słowa” a kończy zdaniem pytającym pozostawionym bez odpowiedzi, co nie jest

możliwe w przypadku tekstu historycznego lub prorockiego.

Wpływ języka aramejskiego na hebrajski sugeruje datę powstania księgi około

IV wieku lub w samym końcu V. Bóg zamierza posłać Jonasza do Niniwy z

przesłaniem – jeżeli wszyscy mieszkańcy Niniwy się nie nawrócą w ciągu 40

dni, miasto zostanie zniszczone. Interesująca jest nazwa miasta i jego

mieszkańców. W Niniwie panował bowiem król asyryjski, jego poddani zwali

się Asyryjczykami, w tekście jest zaś mowa o Niniwitach i królu Niniwy.

Więcej, w momencie powstania księgi, Niniwa już nie istniała, zburzona w 612

BC. Mowa o Niniwitach jest świadectwem poglądu, że miasto może być

państwem, księga więc została niewątpliwie spisana w okresie poklasycznym,

gdy za sprawą Aleksandra Wielkiego świat grecki dotarł do Palestyny. W

owym świecie państwem są ludzie, nie mówi się np. „Ateny”, a „Ateńczycy”.

W Księdze Niniwa to miasto ogromne, potrzeba trzech dni aby ją przejść, co

odpowiada średnicy 60-80 km. Takiego miasta nie było w starożytności, zresztą

nie o to chodziło autorowi biblijnemu. Niniwa jest bowiem symbolem świata

pogan, który jest jak ona – taki wielki i taki zły. W tradycji przetrwała pamięć o

okrucieństwie Asyryjczyków, ale jakiż lud nie był wówczas okrutny na wojnie?

Chrześcijanom przeszkadza fakt, że Jezus powołał się w Ewangeliach na znak

Jonasza – a my też powołujemy się na Kmicica czy Hamleta jak na postacie

historyczne. Pewne szeroko czytane powieści nabierają charakteru

historycznego i tak samo o znaku Jonasza możemy mówić jak o czymś bardzo

realnym. Za znak Jonasza uważamy dwie kwestie – jego ocalenie przez „wielką

rybę” oraz nakłonienie Niniwitów do pokuty.

W księdze Jonasz nawet nie jest nazwany prorokiem, a sam wstęp jest zbyt

krótki. Akcja rozgrywa się na trzech scenach – na morzu, w głębinach morskich

i w Niniwie. Jonasz nie zachowuje się jak prorok – ucieka przed Bogiem, idzie

w przeciwnym kierunku, na zachód, do Jafy, tam gdzie obecny port o tej

nazwie. Udaje się do Tarszisz, czyli zgodnie z biblijną frazeologią, na „koniec

świata”. Prorocy często bronili się przed przyjęciem posłannictwa – np.

Jeremiasz tłumaczył się „przecież nie umiem mówić, bo jestem młodzieńcem”.

Jonasz jednak ucieka, prorocy zaś wiedzą, że nie uciekną przed Bogiem.

Ciekawy jest zwrot mówiący, że Jeremiasz „schodzi” do Jafy – wynika on ze

znajomości geografii Palestyny przez autora biblijnego – Palestyna leży na

wysokości 800 m n.p.m., leżąca w pobliżu Jafa znajduje się na samym poziomie

morza – podróż z Jerozolimy do Jafy ma istotnie charakter zejścia.

W dalszej części księgi czytamy, że zrywa się burza, żeglarze modlą się do

swoich bogów, tylko Jonasz śpi pod pokładem. Żeglarze byli poganami bardzo

pobożnymi, widząc gniew bogów, modlą się, składają ofiary – nic nie pomaga,

pytają więc, na kogo z nich gniewa się jego bóg. Ktoś budzi Jonasza, Jonasz się

przyznaje, żeglarze nie chcą go wyrzucić za burtę, wiosłują aby zbliżyć się do

brzegu, lecz się to im nie udaje. W końcu Jonasz ląduje za burtą, morze się

uspokaja, marynarze składają ofiary.

Jonasz nawet nie liczył na ocalenie. oczekiwał śmierci, lecz Bóg rządzi także w

morzu i zsyła wielką rybę. W mitologii greckiej potwór morski przyniósł

Perseusza, aby mógł uwolnić Andromedę, jednak paralela nie jest pewna. Ryba

zwróciła Jonasza po trzech dniach i trzech nocach.

Autor wprowadza retardację, aby zainteresować odbiorcę, dlaczego Jonasz

ucieka, dopiero w 4 rozdziale mówi, dlaczego uciekał.

Liczba 40 dni ma charakter symboliczny – tyle szedł prorok Eliasz do góry

Hebron [to samo co g. Synaj, lecz nie wiemy dokładnie, który ze szczytów]. Te

czterdzieści dni oznacza, że Niniwici mają jeszcze czas, by się nawrócić, i ku

zdziwieniu i niezadowoleniu Jonasz nawracają się. Jonasz zaledwie jeden dzień

zdołał agitować, aby osiągnąć skutek. Nawet król wstał z tronu, zrzucił swe

majestatyczne szaty, przywdział wór pokutny i nakazał mieszkańcom i

zwierzętom aby pościli. „Pożałował Bóg niedoli i nie zesłał jej” – to było za

wiele dla Jonasza – Jonasz mówi, dlaczego uciekł [rozdz. 4].

Izraelici oczekiwali dnia Jahwe, w którym Bóg miał ukarać bezbożników. Amos

jednak [poł. VIII wieku] ostrzega swych rodaków, że dzień Jahwe nie

przyniesie im tryumfu, a klęskę i żałobę. „Biada oczekującym dnia Pańskiego.

Cóż wam po dniu Pańskim? On jest ciemnością a nie światłem” (5,18). Nauka ta

okazała się jednak za trudna dla Izraela – autor księgi Jonasza dochodzi do niej

inną drogą. Od samego początku Jonasz pragnie zagłady Niniwy, gdyż „jego”

Jahwe jest łaskawy tylko dla Żydów. Nie zamierza głosić nawrócenia, bo a nuż

Niniwici się nawrócą, a Bóg się wtedy nad nimi ulituje? Dlatego chce uciec i

przeszkodzić Bogu. My, w XXI wieku w Polsce też mamy swoich Niniwitów,

którzy nie zasługują na przebaczenie...

Jahwe nie podejmuje dyskusji z Jonaszem, tylko pyta się, czy słusznie się

gniewa – Jonasz mówi, że tak, i gniewa się bardzo [?]

Następuje podsumowanie całej księgi. Jonasz obserwuje miasto, mając nadzieję,

ze może Niniwici się znudzą pokutą, albo Jahwe się rozmyśli?

Bóg poddaje go próbie. W jedną noc wyrasta nad głową Jonasza rycynus.

Roślina ta ma szerokie liście, dochodzi do 4 m wzrostu, lecz uszkodzona,

momentalnie więdnie. Jonasz cieszy się tym drzewem, bo daje mu cień.

Wówczas Bóg zsyła robaczka, który sprawia, że drzewo usycha. Jonasz słabnie

od upału, Bóg wtedy pyta, czy słusznie się oburzasz, z powodu tego krzewu? –

Jonasz mówi – Słusznie gniewam się śmiertelnie – Tobie żal krzewu, którego

nie uprawiałeś i nie wyhodowałeś [...] A czyż ja nie powinienem mieć litości

nad Niniwą, wielkim miastem, gdzie znajduje się więcej niż sto dwadzieścia

tysięcy ludzi, którzy nie odróżniają swej prawej ręki od lewej, a nadto mnóstwo

zwierząt?”. Owe 120 tys. znaczy po prostu „bardzo wiele”, kwestia odróżniania

prawej ręki od lewej to porównanie Niniwitów do dzieci, nie odróżniających

dobra od zła – zmniejsza to ich odpowiedzialność za grzechy i powoduje

współczucie Boga, który zaprasza Jonasza, aby podzielił z nim to współczucie

[?].

Pytanie jest skierowane do czytelnika – czy przypadkiem sam nie jest podobny

do Jonasza i nie dostrzega, że poganie są pobożniejsi niż on, a zarazem nie

pozwala Bogu być Bogiem.

Bóg jest łaskawy, usiłuje wytłumaczyć, że jest bogiem wszystkich ludów, także

tych, co go nie znają, a swą troską obejmuje i zwierzęta.

Mateusz [28,19] pisze „Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody”, dosł. „Idźcie

więc i czyńcie uczniów ze wszystkich narodów”. Narody są określone greckim

słowem ethne , dosł. ludy [ hebr. goin ], oczywiście pogańskie. Zaś w liście do

Galatów św. Paweł pisze, że nie ma już Żyda ani poganina, wszyscy mogą być

uczniami, tylko my im w tym nie przeszkadzajcie.

{gdzie – oznacz I, 43,4-8] Izrael został wywiedziony na wygnanie nie po to aby

został tam, ale by świadczyć o Bogu wobec pogan. Rdz 12,3 – Bóg

zapowiedział Abrahamowi, że w Abrahamie będą doznawały błogosławieństwa

ludy całej ziemi.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: