Zjawisko manieryzmu w architekturze włoskiej i okres dojrzałego renesansu, Twórczość Bramantego i Michała Anioła. Poszukiwanie przez twórców drugiej dekady XVI wieku nowych środków ekspresji. Wybrane przykłady architektury włoskiej.
Manieryzm:
- określa się jako kierunek w sztuce występujący w okresie późnego renesansu i wczesnego baroku (XV-XVI w.)
- zalecający tworzenie bez wzoru naturalnego, na podstawie wyobraźni. .Charakteryzował się szczególnym wyszukaniem w formie i treści, wirtuozerią, wyrafinowaniem i świadomą stylizacją
- artyści manierystyczni w odróżnieniu od renesansowych chcieli zadziwić. Dlatego też harmonii i symetrii przeciwstawiali dysharmonię, statyce - ruch i niepokój.
- Preferowali niejasne kompozycje,
- Sztuka była nadmiernie dekoracyjna, posiadała obfita i dziwaczną ornamentykę,
- Pojawił się za sprawą różnych czynników, z których najważniejszymi były: osobowość Michała Anioła oraz odczucia młodszych artystów, że klasyczny styl Bramantego i wczesnego Rafaela to ślepa uliczka.
- Eksperymentowanie z klasycznymi formami w celu znalezienia nowych kombinacji mogących dostarczyć rezultatów wizualnie bardziej zadowalających niż dzieła antyczne
- Termin „manieryzm” wyróżnia fazy między świadomie klasyczną harmonia (Bramante), a emocjonalnym dramatyzmem stylu Barokowego spod znaku Berniniego.
Bramante:
- jeden z najwybitniejszych architektów swego pokolenia (dojrzały renesans)
- urodził się pod Urbino w 1444
- prawdopodobnie uczeń Piera della Francesca I Mantegni
- Miał poczucie przestrzeni architektonicznej, raczej jako szeregu płaszczyzn i pustych przestrzeni (malarstwo), niż jako trójwymiarowych brył (rzeźba). Odróżnia go to od większości florenckich architektów jego pokolenia
- Wczesnochrześcijańskie kościoły w Mediolanie (albo nie istnieją, albo zostały przebudowane) z V i Vi w były dla Bramantego podstawowym świadectwem dobrego stylu architektonicznego i bez wątpienie głównym źródłem natchnienia jego twórczości.
- Po przyjeździe do Rzymu uczył się z pozostałości klasycznej starożytności, był to decydujący czynnik jego twórczości w ostatnich latach życia
Przebudowa kościoła Sta Maria presso S. Satiro w Mediolanie:
- mała budowla IX w.
- zamknięcie wschodnie jest obecne na zasadzie perspektywistycznej iluzji (malarskie wykształcenie). Normalnego nie można było wznieść, ze względu na wąską uliczkę, biegnącą za zakończeniem budowli.
Babtysterium przy S. Satiro w Mediolanie:
- plan babtysterium wywodzi się bezpośrednio z wczesnochrześcijańskich pierwowzorów,
- zaadoptował plan pierwotnego kościoła S. Satiro z IX w, plan krzyż grecki w kwadracie wpisany w koło
- plan wyraził w trójstopniowej dyspozycji kaplicy
- elementy dekoracyjne czysto lombardzkie.
Krużganek (1/3) kościoła s. Ambrogio (Mediolan):
- jeden drobiazg tutaj jest szczególnie godny uwagi. Pojawia się kilka kolumn z dziwnymi naroślami na trzonach. Wyglądają one tak jak pnie drzew z obciętymi gałęziami i właśnie tak miały wyglądać. Witruwiusz, objaśniając początki architektury twierdzi że porządki klasyczne wywodzą się od pni drzew, które były używane jako podpory. J
Krużganek Dorycki kościoła s. Ambrogio (Mediolan):
- jedno z najsubtelniejszych i najdojrzalszych dzieł Bramantego
- ciąg arkad nie jest wzmocniony w kątach przez filar, lecz załamuje się na kolumnie, jak we florenckim typie pałacu
- nadzwyczaj starannie rozwiązana relacja między bardzo dużymi arkadami dolnej kondygnacji i znacznie zmniejszoną górną kondygnacją
Tempietto:
- Stoi na dziedzińcu kościoła i klasztoru S. Pietro in Montorio
- Wzniesiony dla Hiszpańskiej pary królewskiej, w miejscu gdzie według tradycji ukrzyżowano św. Piotra
- Jego przodkiem (jak wszystkich XVI w okrągłych kościołów) jest Panteon
- Bramante zamierzał zorganizować przestrzeń dziedzińca w taki sposób, że maleńki kościółek na planie centralnym, stałby w środku większego krużganka na planie centralnym
- Plan centralny był typowy dla martyrium
- Najwcześniejsze kościoły chrześcijańskie należały do dwóch typów: jeden to martyrium, drugi to basilica. Martyria były zawsze małe i prawie zawsze miały centralny plan. Wznoszono je w miejscach przypominających pewne wydarzenia religijne, jak miejsca męczeństwa. Funkcjonowały nie jako kościoły parafialne, lecz pomniki.
- Rozwiązanie problemu wzniesienia małego kościoła w miejscu ukrzyżowania św Piotra było więc oczywiste.
- Tempietto jest więc okrągłe w planie, a jego pozostałe elementy uwarunkowane są pragnieniem Bramantego odtworzenia form antycznych na potrzeby współczesnego chrześcijaństwa.
- Tempietto składa się z dwuch cylindrów, niskiej i szerokiej kolumnady, oraz wysokiej i wąskiej celi. Szerokość kolumnady jest równa wysokości celi (bez kopuły). Takie proste proporcje odnajdujemy w całym budynku. Kopuła jest hemisferyczna na zewnątrz i wewnątrz
- Nie bez znaczenia jest to, że Palladio w swym traktacie o architekturze zilustrował, oprócz wielu budowli klasycznych, tylko jedno dzieło współczesne – Tempietto
- Nawiązuje do kilku źródeł antycznych: Świątyni Westy i świątyni Sybilli w Tivoli
- Pierwsza budowla nowożytna, w której poprawnie zastosowano porządek toskański.
- Witruwiusz zwracał uwage, żę świątynie powinny być architektonicznie przystosowane do swojego przeznaczenia. Np. światynia bogini – porządek koryncki. Świątynia herkuslesa – dorycki.
- Bramante był pierwszym, który tę myśł urzeczywistnił w architekturze renesansowej i połączył z tematem martyrium. Zastosował porządek toskańaski (rzymski odpowiednik doryckiego), ponieważ był on stosowny do charakteru świętego Piotra.
- Wykorzystano antyczne toskańskie kolumny z granitu , które bramante uzupełnił nowymi głowicami i bazami
- Porządek toskański taj jak dorycki ma fryz. We fryzie są na przemian metopy i tryglify. Metopy nie są podobne do tych z klasycznego porządku doryckiego. Bramante wykorzystał motyw ze świątyni Wespazjana, ale przedstawił na nim przybory liturgiczne właściwe dla liturgii chrześcijańskiej ( u Wespazjana pogańskie przybory i symbole ofiarne. )
Krużganek Santa Maria della Pace:
- dwie kondygnacje o mniej więcej tej samej wysokości
- niezwykłą cechą krużganka, jest sposób, w jaki zdecydowano się ustawić kolumny bezpośrednio nad środkiem każdej z arkad na parterze. Łamie to zasadę pustego nad pustym i pełnego nad pełnym
Dom Rafela:
- prawdopodobnie Bramante zbudował go dla siebie, ale później zamieszkał w nim Rafael
- przez następne 2 stulecia można z nim wiązać wszystkie włoskie pałace, łącznie z tymi, które są w stosunku do niego w opozycji.
- Wzniesiony w ostatnich latach życia Bramantego
- Nawiązuje do klasycznego pierwowzoru – do insuli
- koncepcja szeregu sklepów na parterze i mieszkań powyżej jest standardowa
- nowe w projekcie Domu Rafaela jest jego uproszczenie oraz ścisła symetria.
- Wszytskie sklepy po obu stronach osi symetrii są identyczne
- Gładki kamień (gzyms kordonowy) oddziela parter od piano nobile
- Piano nobile – występuje jeden porządek i brak wyższych kondygnacji
- Każdy element wyraźnie oddziela się od swego sąsiada.
- Wszystkie okna mają identyczną strukturę, a więc raz ustalony element podstawowy jest powtarzany
- Zasady: symetrii, powtarzalności, identycznych elementów, oraz jasności funkcji. Stanowią główny wkład Bramantego do architektury pałaców
Bazylika św. Piotra (więcej w załączniku bazylika ś. Piotra)
Rafael:
- mógł być spokrewniony z Bramantem
- jako malarz i architekt, w ostatnich latach swego życia od pogodnego klasycyzmu „Szkoły Ateńskiej”, odpowiadającej dojrzałemu stylowi bramantego, ku bogatszemu i jednocześnie bardziej dramatycznemu stylowi zapoczątkowującemu manieryzm.
Świątynia S. Eligo delgi Orefici Rzym:
- zaprojektowana wspólnie przez Rafela i Bramantego
- mały kościółek na planie krzyża greckiego, być może eksperyment w małej skali przed przebudowa bazyliki św. Piotra
Kaplica kościoła Sta. Maria del Popolo:
- manierystyczna
- dekoracja bogatsza niż w S. Eligo, chociaż formy konstrukcyjne sa niemal takie same
Palazzo Branconio:
- znany jedynie z rycin
- manierystyczny
- fasadę trzeba porównać z fasadą domu Rafaela
- Palazzo Branconio ma znacznie bogatszą fakture, bogatsza dekoracje fasady
- Dekoracja fasady nie jest konstrukcyjna
- Odwrócenie funkcji elementów architektonicznych połączone, ze skrajnym bogactwem.
Palazzo Pandolfini Florencja:
- raczej willa podmiejska niż miejski pałac
- prostsza wersja Palazzo Branconio
Willa Madama tuz pod Rzymem (stok Monte Mario):
- architekci: Rafael, Antonio da Sangallo Starszy, Gulio Romano
- odtworzenie klasycznej willi z ogromnym okrągłym dziedzińcem w środku i okazałym ogrodem opadającym na zbocze jak amfiteatr.
- Mieści najwspanialszą zachowaną dekoracje wykonaną przez Rafaela i jego uczniów, będącą bezpośrednim naśladownictwem dekoracji ze Złotego Domu Nerona.
- Wielka loggia składa się z 3 przęseł z których środkowe nakryte jest spłaszczoną kopuła.
Gulio Romano:
- Rzymianin
- uczeń Rafaela i jego artstyczny wykonawca
Palazzo del Te:
- rekonstrukcja klasycznej willi suburbana
- willa nie ma sypialni gdyż jest oddalona od pałacu Gonzagów zaledwie o 1,5 kilometra
- typowy plan rzymskiej willi: tzn. cztery długie i niskie skrzydła zamykające kwadratowy dziedziniec wewnętrzny.
- W panie nie przestrzegano zasady układu symetrycznego, budowla ma 4 rożne skrzydła
- Cała budowla jest pełna niespodzianek i sprzeczności w oczywisty sposób intencjonalnych które miały przemawiać do bardzo wyrafinowanego gustu, gdyż większość uznanych reguł architektonicznych została tu świadomie wykpiona.
- Elewacje dziedzińca wewnętrznego nie odpowiada dokładnie żadnej z elewacji zewnętrznych, lecz maja własne rytmy i własne rozwiązania zwiększające złożoność ich układu
Dom własny architekta w Mantui:
- parodia domu Rafaela Bramantego
- wyraźne odwrócenie koncepcji Bramantego
Michał Anioł:
- nie kierował się ogólnie przyjętymi zasadami Witruwiusza i starożytnych. Nie dostosowywał się do tych zasad
- koncepcja budowli jako przedłużenia rzeźby stanowi istotę architektury Michała Anioła
Nowa Zakrystia przy kościele S. Lorenzo Florencja:
- odpowiednik starej zakrystii Brunolleschiego.]
- plan centralny
- kaplica grobowa patronów – Medyceuszy
- wykonał w środku 2 nagrobki Lorenza i Guliana
- ślepe edikule nad drzwiami
- Vasari napisał, że Michał Anioł by uzyskać formy wyjątkowe, uczynił je zupełnie różnymi od form podporządkowanych, mierze, porządkowi i regule.
Biblioteka Laureziana:
- Michał Anioł proponował oświetlić ją przez strop. Sprzeciwił się temu papież. By spełnić żądanie wprowadzenia okien w ścianach bocznych, architekt zaprojektował tę niezwykła strukturę która dzisiaj oglądamy.
- Poziom podłogi właściwej biblioteki jest znacznie wyższy od poziomu podłogi przedsionka, gdyż biblioteka wznosi się na filarach ponad istniejącymi budowlami klasztornymi (kolejny warunek papieża)
- Podwyższono ściany przedsionka, żeby można było wstawić okna.
- Powstało wyjątkowe pomieszczenie o wysokości znacznie większej niż długość czy szerokość i z niemal całą powierzchnią podłogi wypełnione ogromnymi schodami.
- Otaczające schody wewnętrzne ściany przedsionka są ujęte, jak odwrócone do wewnątrz elewacje zewnętrzne.
- Najbardziej frapującym elementem są kolumny wciśnięte w ścianę (a nie wysunięte przed jej lico), w rzeczywistości pozostaje to w zgodzie z konstrukcją budowli, gdyż bibliotekę wzniesiono na istniejących wcześniej ścianach będących jedynym wsparciem dla kolumn.
- Ostateczny rezultat jest dość niezwykły i cechuje go ów moment zaskoczenia, który kojarzymy z manieryzmem i Michałem Aniołem
baszq