PRAWO CYWILNE – ZOBOWIĄZANIA
1. Źródła zobowiązań (wskazanie i krótka charakterystyka).
Prawo zobowiązań normuje obrót majątkowy pomiędzy podmiotami prawa cywilnego i zasadniczo normuje wymianę dóbr i usług. Są skuteczne tylko między dwoma zainteresowanymi, związanymi stronami.
Źródła zobowiązań:
- umowy,
- jednostronne czynności prawne,
- czyny niedozwolone – fakt wyrządzenia szkody,
- odpowiedzialność deliktowa,
- bezpodstawne wzbogacenie,
- prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia,
- culpa in contrahendo,
- orzeczenie sądowe o charakterze konstytutywnym i akty administracyjne;
2. Wyjaśnij pojęcia: zobowiązanie, dług, odpowiedzialność.
Zobowiązanie – stosunek zobowiązaniowy, obligacja, stosunek obligacyjny – taki stosunek prawny, w którym jedna strona może żądać od drugiej spełnienia świadczenia, a druga strona zobowiązuje się do spełnienia.
§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
Cechy stosunku zobowiązaniowego – wpływ na odpowiedzialność
8
prawa podmiotowe względne
- wynikają ze stosunków zobowiązaniowych
- skuteczne TYLKO wobec oznaczonej osoby
- obowiązek danej osoby do określonego zachowania się
- np. sprzedaż, najem, dożywocie
Prawa podmiotowe bezwzględne – stosunki prawnorzeczowe
- skuteczne erga omnes,
- corelat: obowiązek wszystkich pozostałych do biernego zachowania się,
- wynikają ze stosunków abstrakcyjnych potencjalnego, konkretyzującego się przez konkretny przypadek;
Dług – obowiązek świadczenia dłużnika, spełnienie zależy od woli dłużnika;
Odpowiedzialność – odnosi się do kwestii pokrycia związane z przymusową realizacją świadczenia, obejmuje dobra zobowiązanego i osoby trzecie. To pokrycie długu i możliwość jego przymusowego zaspokajania. Jest niezależna od woli dłużnika.
Rodzaje przymusu:
· przymus sądowy;
· czasami jest dopuszczalna samopomoc – przypadki określone w ustawie;
· wykonanie zastępcze.
W stosunku obligacyjnym pojęcia te występują łącznie, ponieważ są ze sobą związane. Przy wyjątkach należy je rozróżniać, wtedy gdy więź między nimi zostaje zerwana lub ulega rozluźnieniu.
3. Odpowiedzialność – wyjaśnij pojęcie; rodzaje odpowiedzialności, ograniczenia odpowiedzialności osobistej.
Odpowiedzialność
Rodzaje:
A) odpowiedzialność osobista – zasada – występuje zawsze, chyba że występuje zobowiązanie naturalne;
- odpowiedzialność majątkowa,
- gwarancje świadczenia i ogół aktywów majątku,
- odpowiedzialność nieograniczona – odpowiada swoim majątkiem obecnym i przyszłym,
- doznaje ograniczeń:
- ograniczenie wysokości odpowiedzialności – istotne jest za co, a nie czym się odpowiada, ograniczenie kwotowe – odpowiada się całym swym majątkiem ale do pewnej określonej kwoty;
Przykłady:
· art. 554k.c. – zbycie przedsiębiorstwa, kwota wysokości odpowiedzialności – kumulatywne przystąpienie do długu, odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wysokości wartości przedsiębiorstwa;
· art. 1031§1 zd.1 – odpowiedzialność za długi spadkowe;
- ograniczenia przedmiotowe – czym się odpowiada a nie za co się odpowiada, związane z istnieniem w majątku dłużnika wyodrębnionych mas majątkowych;
Przykład:
· art. 1030 zd.1 – odpowiedzialność dłużnika sprowadza się do określonej, wyodrębnionej masy majątkowej;
B) odpowiedzialność rzeczowa – jest możliwa tylko wtedy, kiedy doszło do dokonania czynności prawnych z zakresu prawa rzeczowego:
Czynności prawne zabezpieczające wierzytelność:
· hipoteka – dotyczy zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomości,
· zastaw – zabezpieczenie wierzytelności na rzeczy ruchomej.
Gwarancją spełnienia świadczenia jest określony przedmiot/rzecz a nie majątek dłużnika, na którym zabezpieczona jest wierzytelność, bez względu na to w czyim majątku znajduje się rzecz/przedmiot.
Cechy:
- możliwość realizacji swojego uprawnienia bez względu na to, do kogo należy rzecz obciążona,
- na osobie może ciążyć odpowiedzialność rzeczowa i osobista;
- obowiązek dłużnika oraz nabywców rzeczy polega na znoszeniu tego, że egzekucja będzie przeprowadzona na rzeczy,
- w razie zbiegów w procesie pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi mają wierzyciele rzeczowi;
odpowiedzialność osobista – szersza skala, mniejsza pewność zaspokojenia; ochrona art. 59 – bezskuteczność zawieszona;
oraz 527k.c. – aukcja paulińska;
odpowiedzialność rzeczowa – ciąży na jednym przedmiocie, ma pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi, prawo skuteczne erga omnes, dług idzie za tymi rzeczami, niezależnie od tego kto jest właścicielem.
4. Jakie relacje zachodzą między długiem a odpowiedzialnością.
Czy jest możliwe istnienie długu bez odpowiedzialności?
Ø Zobowiązania naturalne/niezupełne – osłabiona zaskarżalność roszczenia – konieczne podniesienie zarzutu przedawnienia przez dłużnika.
Przykłady w kodeksie cywilnym:
- zobowiązania, w których roszczenie uległo przedawnieniu,
- zobowiązania, w których świadczenie czyni zadość zasadom życia społecznego np. napiwek,
Art. 411. Nie można żądać zwrotu świadczenia:
1) jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej;
2) jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;
3) jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;
4) jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.
- zobowiązania z gier i zakładów, oprócz gier i zakładów zatwierdzonych przez państwo; nie mogą być nierzetelne;
Art. 413. § 1. Kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne.
§ 2. Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego.
Czy istnieje odpowiedzialność bez długu? – brak w prawie polskim
Ø Rozluźnienie więzi między długiem a odpowiedzialnością.
Za dług odpowiada poza dłużnikiem także inna osoba (trzecia)
Przesłanka: odpowiedzialnością osoby trzeciej wobec dłużnika nie jest jej własny dług ale cudzy dług i szczególny tytuł odpowiedzialności, osoba ta nie ma osobistego obowiązku świadczenia wobec wierzyciela;
Chodzi jedynie o odpowiedzialność rzeczową np. odpowiedzialność właściciela nieruchomości, który nie jest dłużnikiem wierzyciela a właściciel nieruchomości odpowiada za dług zabezpieczony hipoteką: poręczenie za cudzy dług – art. 876 k.c.
5. Zobowiązania naturalne (istota, wyraz normatywny w KC – przykłady).
Zobowiązania naturalne/niezupełne – osłabiona zaskarżalność roszczenia – konieczne podniesienie zarzutu przedawnienia przez dłużnika.
6. Elementy stosunku zobowiązaniowego (podmioty, przedmiot, treść; przedmiot zobowiązania a przedmiot świadczenia).
Elementy stosunku zobowiązaniowego:
A) Podmioty stosunku cywilnoprawnego,
B) Przedmiot – świadczenie,
C) Treść stosunku - prawa i obowiązki stron.
Zobowiązanie = wierzytelność = dług – z podmiotowego punktu widzenia
Wierzytelność – to prawo podmiotowe wierzyciela wyczerpuje się w jednym albo wielu uprawnieniach, które przyjmują formę roszczeń. W skład mogą wchodzić inne uprawnienia (niż roszczenia), a są to prawa podmiotowe kształtujące (wierzyciel bez udziału dłużnika doprowadza do ukształtowania/zmiany sytuacji prawnej dłużnika, czyli może doprowadzić do zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego bez udziału dłużnika za pomocą oświadczenia woli np. wypowiedzenie umowy).
Roszczenie – określone uprawnienie – podmiot uprawniony może domagać się od konkretnej osoby konkretnego zachowania się.
A) Podmioty stosunku cywilnoprawnego.
Podmioty a strony.
· strony – są dwie strony (wierzyciel i dłużnik); wyjątek: umowy wielostronne – spółka cywilna;
· podmioty – po każdej stronie może być wiele podmiotów, w tradycyjnym stosunku są dwie strony i dwa podmioty;
Komplikacje podmiotowe
a) wielość wierzycieli lub dłużników
b) umowa o spełnienie świadczenia na rzecz osoby trzeciej
§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.
§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.
c) treścią zobowiązania dłużnika jest to, aby osoba trzecia zachowała się w określony sposób na rzecz wierzyciela; umowa o spełnienie świadczenia przez osobę trzecią;
d) kiedy obok dłużnika pojawia się inna osoba (osoba trzecia), która odpowiada za dług;
Np. poręczenie – art. 876.k.c
e) kiedy na linii wierzyciel – dłużnik działa w stosunku do wierzyciela za dłużnika, kiedy dłużnik posługuje się osobą trzecią przy spełnieniu świadczenia, kiedy działa w stosunku do dłużnika za wierzyciela – osoba trzecia uprawniona do odbioru świadczenia;
B) Przedmiot zobowiązania
Art. 353 k.c. § 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
Świadczenie – przedmiot zobowiązania, to zachowanie się polegające na zaniechaniu lub działaniu.
Świadczenie jako przedmiot zobowiązania może być każde zachowanie się dłużnika, które zmierza do zadośćuczynienia godnemu ochrony interesowi wierzyciela.
[przedmiot zobowiązania to nie jest to samo co przedmiot świadczenia]
Kwestia oznaczenia: Określenie jak dłużnik ma wykonać świadczenie nie musi być znane od samego początku (od zawarcia umowy), ale z reguły tak jest.
Wykonanie zobowiązania: w każdym przypadku muszą być określone kryteria służące do oznaczenia świadczenia w chwili wykonania zobowiązania.
(!) Przyjmuje się, że strony mogą się umówić (klauzule w umowie), że świadczenie określi tylko jedna strona, ale muszą być uwzględnione zasady słuszności oraz określone okoliczności.
Oddanie możliwości dookreślenia świadczenia następuje poprzez jednostronne oświadczenie woli – kształtujące o charakterze konstytutywnym, które nie może być zmienione bez woli drugiej strony.
Świadczenie – zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania, którego jest stroną;
Celem zobowiązania jest zaspokojenie interesu wierzyciela tj. dłużnik wykona zobowiązanie, czyli spełni świadczenie zgodnie z treścią zobowiązania.
§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.
Szczęśliwe sposoby wygaśnięcia zobowiązania, które nie jest możliwe do spełnienia
– konsekwencje umowy o świadczenie niemożliwe
- tzw. niemożliwość pierwotna – umowa jest nieważna, obowiązek naprawienia szkody – w granicach negatywnego interesu umowy;
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
- niemożność – musi być obiektywnie możliwe w chwili powstania zobowiązania; dłużnik nie może spełnić tego świadczenia ale inna osoba na jego miejscu może;
- niemożliwość następcza – gdy świadczenie staje się niemożliwe po zawarciu umowy – clausula rebus nic stantibus;
- niemożliwość gospodarcza
Przedmiotem świadczenia są określone przedmioty/dobro/przedmiot, którego dotyczy zachowanie się dłużnika i ze względu na którego dłużnik jest zobowiązany.
Są zobowiązania, gdzie:
a) zawsze wyróżniamy przedmiot świadczenia, bo przedmiot świadczenia jest objęte esentialia negotii dla określonego typu umów:
np. najem, dzierżawa – definicja ustawowa nawiązuje do rzeczy;
b) nie wyróżniamy przedmiotu świadczenia, bo pomijają go definicje ustawowe niektórych typów czynności prawnych;
np. umowa o pracę, agencja, zlecenie, komis, spedycja.
c) np. w przypadku umów nienazwanych.
7. Względny charakter więzi prawnej a rozszerzona skuteczność wierzytelności.
Modele zobowiązań
a) najprostszy model
Wierzyciel
(jest tylko wierzycielem)
Dłużnik
(jest tylko dłużnikiem)
b) najczęstszy model – obie strony są uprawnione do wystąpienia z roszczeniem, ale także są zobowiązane do określonego zachowania się. Np. sprzedaż, darowizna.
A
(dłużnik i wierzyciel)
...
Owieczka2112