szwecja.pdf

SYSTEMY EDUKACJI W EUROPIE – STAN

OBECNY I PLANOWANE REFORMY

SZWECJA

1. Populacja uczących się i język nauczania

W różnych formach zorganizowanego kształcenia uczestniczy niemal połowa ludności Szwecji. W

2004 r. 36% populacji stanowiły osoby w wieku od 0 do 29 lat, a kształceniem obowiązkowym było

objętych 1 023 724 dzieci i młodzieży. Głównym językiem nauczania jest język szwedzki. Na północy

Szwecji istnieją jednak szkoły państwowe dla społeczności lapońskiej ( Saami ), w których podstawowe

przedmioty programu nauczania prowadzi się zarówno w języku szwedzkim, jak i języku lapońskim

( Saami ).

2. Administracja i finansowanie edukacji

W Szwecji w zasadzie wszyscy uczniowie uczęszczają do szkół finansowanych z funduszy

publicznych. Coraz większy odsetek uczniów uczęszcza do placówek prywatnych, tzw. szkół

niezależnych (6,8% uczniów w szkołach prowadzących kształcenie obowiązkowe i 11,7% w szkołach

średnich II stopnia). Niezależne szkoły prowadzące kształcenie obowiązkowe i szkoły średnie II

stopnia są otwarte dla wszystkich, realizują te same programy nauczania i otrzymują dotacje od gmin

zgodnie z takimi samymi kryteriami jak szkoły prowadzone przez same gminy. W szkolnictwie

wyższym funkcjonuje kilka uczelni prywatnych, z których część otrzymuje dotacje państwowe na

pokrycie kosztów bieżących.

Edukacją w Szwecji kieruje się zgodnie z systemem „zarządzania przez cele”. Rząd odpowiada

całościowo za edukację i określa ramy kształcenia na wszystkich poziomach, ale za organizację i

funkcjonowanie szkół prowadzących kształcenie na poziomie podstawowym i średnim oraz

kształcenie dorosłych odpowiadają gminy. Studia wyższe są organizowane i prowadzone przez

uniwersytety i kolegia uniwersyteckie. Określane na szczeblu krajowym ramy funkcjonowania systemu

edukacji obejmują ustawy i zarządzenia, a w oświacie również programy nauczania, cele kształcenia i

plany zajęć. Dla uczelni nie opracowuje się ogólnokrajowych programów nauczania, ale w załączniku

do odpowiedniego zarządzenia określono tytuły zawodowe uzyskiwane po ukończeniu studiów i

związane z nimi wymogi. Część zadań, w szczególności dotyczących monitorowania i oceny systemu,

przekazano odpowiednim organom rządowym.

Państwowa Agencja ds. Oświaty zajmuje się monitorowaniem i oceną przedszkoli, szkół i placówek

kształcenia dorosłych oraz sprawuje kontrolę i nadzór nad tymi placówkami. Szwedzka Państwowa

Agencja ds. Rozwoju Szkół wspiera działania szkół w następujących dziedzinach: podnoszenie jakości

kształcenia, poprawa warunków kształcenia, rozwój kompetencji nauczycieli, oraz stosowanie

technologii informacyjno-komunikacyjnych w edukacji. Agencja jest także odpowiedzialna za realizację

krajowego programu liderów szkolnych.

Do zadań Państwowej Agencji ds. Szkolnictwa Wyższego należy monitorowanie, ocena, sprawowanie

kontroli i nadzoru w szkolnictwie wyższym oraz m.in. udzielanie informacji studentom i współpraca

międzynarodowa w dziedzinie szkolnictwa wyższego.

3. Edukacja przedszkolna

Gminy są zobowiązane organizować zajęcia przedszkolne dla wszystkich dzieci w wieku od 1 roku do

5 lat, których rodzice pracują lub uczą się. Wszystkie dzieci w wieku od 4 do 5 lat, także te, których

rodzice są bezrobotni lub przebywają na urlopie rodzicielskim, opiekując się drugim dzieckiem, mają

prawo uczestniczyć w bezpłatnych zajęciach przedszkolnych przez co najmniej 3 godziny dziennie lub

15 godzin tygodniowo. Takie zajęcia prowadzą na ogół przedszkola, ale także opiekunki do dzieci – w

swoim domu lub otwartych przedszkolach, gdzie dzieci i ich rodzice mogą spędzać 3 godziny dziennie

przez 5 dni w tygodniu. Zajęcia organizowane przez gminy finansuje się z budżetu gminy i opłat

pobieranych od rodziców. Opłaty pobierane od rodziców są uzależnione od liczby dzieci w danej

rodzinie korzystających z opieki przedszkolnej lub uczęszczających do szkoły, przy czym ustalono

maksymalną wysokość opłat za opiekę nad dzieckiem.

Gminy są zobowiązane organizować zajęcia przygotowujące do nauki szkolnej dla 6-latków („klasy

zerowe”), na ogół w wymiarze 3 godzin dziennie. Zajęcia te prowadzi się zwykle w szkole. Klasa

zerowa stanowi część publicznego systemu szkolnego, ale uczęszczanie na zajęcia nie jest

obowiązkowe. Kształcenie jest bezpłatne. Zajęcia w klasie zerowej są prowadzone zgodnie z tymi

samymi przepisami, co kształcenie obowiązkowe, i z tym samym programem nauczania, ale dla klas

zerowych nie opracowuje się planów nauczania ani planów lekcji.

Odsetek dzieci objętych nieobowiązkową edukacją przedszkolną przedstawiono w poniższej tabeli.

Wiek: 1-3 lata Wiek: 4-5 lat Wiek: 6 lat (klasa zerowa)

Nieobowiązkowa edukacja przedszkolna

74,4%

96,1%

94,6%

4. Kształcenie obowiązkowe

(i) Etapy

Grundskola (szkoła podstawowa i średnia I stopnia)

Wiek: 6/7-15/16 lat

Dzieci mogą rozpocząć naukę w szkole w wieku 6 lub 7 lat, a kształcenie obowiązkowe trwa dziewięć

lat. W 2004 r. do szkół uczęszczało 3% 6-latków.

(ii) Kryteria przyjęć

O wyborze szkoły decydują rodzice, ale w szkołach, w których liczba kandydatów przekracza liczbę

miejsc, pierwszeństwo mają uczniowie mieszkający w pobliżu. Kształcenie we wszystkich szkołach

jest bezpłatne.

(iii) Dzienny/tygodniowy/roczny wymiar zajęć

Rok szkolny trwa co najmniej 178 dni, od końca sierpnia do początku czerwca. Szkoły są czynne pięć

dni w tygodniu. O dziennym wymiarze zajęć (który nie może przekraczać ośmiu godzin, a w

pierwszych dwóch klasach – sześciu godzin) i tygodniowym wymiarze zajęć decyduje sama szkoła.

Zgodnie z przepisami ogólnokrajowymi minimalna liczba godzin zajęć dydaktycznych w ciągu

dziewięciu lat kształcenia obowiązkowego wynosi 6 665.

(iv) Wielkość klas/podział uczniów na klasy

Nie istnieją ogólnokrajowe przepisy dotyczące liczebności klas; decyzję w tej sprawie podejmują

gminy i szkoły. Dzieci są dzielone na klasy według wieku, klasy integrujące dzieci w różnym wieku są

tworzone tam, gdzie dzieci jest mało i czasem jest to wykorzystywane jako narzędzie pedagogiczne.

W klasach I-III uczniowie mają przeważnie jednego nauczyciela do wszystkich przedmiotów, z

wyjątkiem wychowania muzycznego i fizycznego oraz edukacji zdrowotnej. W klasach IV-V

nauczyciele specjaliści uczą takich przedmiotów jak języki obce, matematyka, wychowanie plastyczne

i muzyczne oraz prace ręczne. W klasach VI do VII przedmiotów z każdej dziedziny uczą

poszczególni nauczyciele specjalizujący się w 2-3 przedmiotach. W prowadzeniu zajęć szkolnych

uczestniczy również często kadra pracująca w ośrodkach rekreacyjnych, które są otwarte dla uczniów

w godzinach przedpołudniowych i popołudniowych.

(v) Programy i treści nauczania

Ramowy program nauczania, przedstawiający cele kształcenia, ustala się na szczeblu krajowym. Na

podstawie tego programu każda gmina ma obowiązek określić cele i zadania dla swych szkół.

Następnie, na podstawie ramowego programu i lokalnych priorytetów, każda szkoła obowiązkowo

opracowuje plan pracy. W tych ramach nauczyciele i szkoły samodzielnie wybierają metody nauczania

i materiały dydaktyczne. Ramowy program nauczania obejmuje szkolnictwo obowiązkowe, klasę

zerową oraz ośrodki rekreacyjne. Wyznacza przedmioty obowiązkowe, program nauczania danego

przedmiotu oraz cele edukacyjne. W programie szkoły obowiązkowej istotne miejsce zajmuje język

szwedzki, język angielski i matematyka. Uczniowie uczą się również m.in. praktycznych przedmiotów

artystycznych, przedmiotów społecznych, przedmiotów przyrodniczych i drugiego języka obcego. W

obowiązujących na szczeblu krajowym planach nauczania określono liczbę godzin przypadających na

poszczególne przedmioty w dziewięcioletnim okresie nauki w grundskola (kształcenie obowiązkowe), ale

każda gmina/szkoła sama decyduje o tym, jak te godziny zostaną rozłożone na poszczególne lata i w

której klasie należy wprowadzić dany przedmiot – pod warunkiem, że uczniowie osiągają cele ustalone

w programie nauczania dla klas V i IX.

(vi) Ocena, promocja i kwalifikacje

Przez cały okres kształcenia obowiązkowego prowadzi się ocenę ciągłą. Ponadto na zakończenie V i

IX klasy przeprowadza się ogólnokrajowe sprawdziany z języka szwedzkiego, języka angielskiego i

matematyki (sprawdziany w IX klasie są obowiązkowe). Stopnie wystawia się od VIII klasy według

trzystopniowej skali: zaliczony, zaliczony z wyróżnieniem i zaliczony ze specjalnym wyróżnieniem.

Uczniowie, którzy nie osiągnęli celów danego przedmiotu, nie otrzymują stopnia z tego przedmiotu,

lecz ocenę opisową. Uczniowie automatycznie zdają do następnej klasy. Uczniowie, którzy ukończyli

ostatnią klasę z pozytywnymi ocenami, otrzymują świadectwo ukończenia grundskola . Uczniowie,

którzy nie uzyskali świadectwa ukończenia szkoły obowiązkowej, mogą je otrzymać po zdaniu

sprawdzianów lub zrealizowaniu indywidualnego programu w szkole średniej II stopnia.

5. Szkolnictwo średnie II stopnia i policealne

(i) Rodzajekształcenia

Gymnasieskola (szkoła średnia II stopnia)

Wiek: 16-19 lat

Publiczny system oświaty dorosłych obejmuje prowadzone przez gminy kształcenie dorosłych,

kształcenie policealne, kształcenie zawodowe na zaawansowanym poziomie, prowadzone przez

gminy kształcenie dla osób dorosłych mających trudności z przyswajaniem wiedzy oraz naukę języka

szwedzkiego dla imigrantów. Kształcenie dorosłych w innych formach prowadzą ludowe szkoły

średnie i stowarzyszenia oświaty dorosłych.

(ii) Kryteria przyjęć

O przyjęcie do gymnasieskola mogą ubiegać się uczniowie posiadający świadectwo ukończenia szkoły

obowiązkowej. Jednak warunkiem rozpoczęcia kształcenia w ramach jednego z 17 państwowych

programów lub specjalnie zaprojektowanych programów (dla uczniów mających specjalne

zainteresowania) jest uzyskanie przynajmniej oceny „zaliczony” z języka szwedzkiego (jako języka

ojczystego lub drugiego języka), języka angielskiego i matematyki. Uczniowie, którzy nie uzyskali tej

oceny, mogą kształcić się zgodnie z indywidualnym programem. W niektórych wypadkach uczniowie

mogą ubiegać się o przyjęcie do placówki poza terenem swej gminy. Nauka w gymnasieskola jest

bezpłatna.

Osobom dorosłym, które nie posiadają świadectwa ukończenia szkoły obowiązkowej, prawo do nauki

na tym poziomie gwarantują przepisy prawa. Kształcenie w szkołach średnich II stopnia dla dorosłych

jest przewidziane przede wszystkim dla osób, które kształciły się wcześniej jedynie przez krótki okres

lub ukończyły najwyżej dwie klasy szkoły średniej II stopnia.

(iii) Programy i treści nauczania

Nauczyciele i szkoły prowadzą kształcenie zgodnie z określonym na szczeblu krajowym ramowym

programem nauczania. Istnieje 17 programów kształcenia, z których 14 mieści się w profilu

zawodowym. Wszystkie ogólnokrajowe programy kształcenia, jak również tzw. „specjalnie

zaprojektowane programy”, zapewniają wykształcenie ogólne o szerokich podstawach, a ich

ukończenie uprawnia do ubiegania się o przyjęcie na studia. Wspólnymi przedmiotami podstawowymi,

które są takie same we wszystkich ogólnokrajowych programach i specjalnie zaprojektowanych

programach, są: język szwedzki/szwedzki jako drugi język, język angielski, matematyka, religia,

wychowanie obywatelskie, przedmioty ścisłe i przyrodnicze, wychowanie fizyczne i edukacja

zdrowotna oraz zajęcia artystyczne. Przedmioty podstawowe stanowią mniej więcej jedną trzecią

programu kształcenia. Pozostałe godziny są przeznaczone na przedmioty specyficzne dla danego

programu i przedmioty wybrane indywidualnie przez uczniów. Głównym celem programu

indywidualnego jest przygotowanie uczniów do kształcenia według programów ogólnokrajowych.

Prowadzone przez gminy kształcenie dorosłych obejmuje kształcenie na poziomie grundskola

(podstawowym i średnim I stopnia) oraz średnim II stopnia. Osoby, które uzyskały na zakończenie

nauki w grundskola ocenę pozytywną z czterech przedmiotów: języka szwedzkiego (lub szwedzkiego

jako drugiego języka), języka angielskiego, matematyki i wiedzy o społeczeństwie, otrzymują

świadectwo ukończenia cyklu kształcenia dorosłych równorzędnego ukończeniu szkoły obowiązkowej .

W szkolnictwie średnim II stopnia dla dorosłych obowiązują takie same plany i programy nauczania oraz

system oceniania jak w szkolnictwie średnim II stopnia dla młodzieży. Tempo nauki i liczbę przedmiotów

określają sami słuchacze.

(iv) Ocena, promocja i kwalifikacje

Pracę uczniów ocenia się w sposób ciągły, a stopnie wystawia się po ukończeniu każdego

przedmiotu. Dla niektórych przedmiotów opracowano sprawdziany ogólnokrajowe. Stopnie wystawia

się według następującej skali: zaliczony, zaliczony z wyróżnieniem, zaliczony ze specjalnym

wyróżnieniem i niezaliczony. Nie przeprowadza się egzaminów końcowych, ale po ukończeniu nauki

w gymnasieskola uczniowie otrzymują świadectwo, na którym podaje się przedmioty z planu

kształcenia ucznia oraz oceny uzyskane z każdego przedmiotu. Po ukończeniu szkoły średniej II

stopnia uczniowie mogą ponownie przystąpić do sprawdzianów, aby poprawić swe oceny.

6. Szkolnictwo wyższe

(i) Rodzajeuczelni

Studia są prowadzone w uniwersytetach ( universitet ) i kolegiach uniwersyteckich ( högskola ).

(ii) Warunki wstępu

Warunkiem przyjęcia na studia prowadzące do pierwszego dyplomu jest spełnienie podstawowych

kryteriów formalnych, które są takie same na wszystkich kierunkach. Kandydaci muszą posiadać

świadectwo ukończenia ogólnokrajowego programu w szkole średniej II stopnia (co najmniej ocenę

„zaliczony”, przyznawaną za 90% punktów przypisanych każdemu przedmiotowi) lub doświadczenie

zawodowe. Kryteria dotyczące doświadczenia zawodowego są następujące: wiek – co najmniej 25 lat,

co najmniej czteroletni staż pracy oraz znajomość języka szwedzkiego i angielskiego na poziomie

odpowiadającym ukończeniu programu w szkole średniej II stopnia. Na większości kierunków

obowiązują również specjalne wymogi, które zależą od specyfiki danego kierunku lub rodzaju programu.

Jeżeli liczba kandydatów spełniających kryteria formalne przekracza liczbę miejsc, selekcja odbywa

się na podstawie jednego lub kilku z następujących kryteriów: oceny ze szkoły średniej II stopnia,

standardowy sprawdzian zdolności przeprowadzany przez uczelnię i doświadczenie zawodowe. W

tych ogólnych ramach poszczególne uczelnie same decydują o przyjęciach na studia.

Praktycznie we wszystkich uczelniach państwowych i uczelniach dotowanych przez państwo studia są

bezpłatne. System pomocy materialnej dla studentów został zaprojektowany w taki sposób, by

przyznane fundusze pokrywały koszty utrzymania studenta w trakcie studiów oraz wydatki związane

ze studiami, np. zakupem podręczników. Zgodnie z podstawową zasadą systemu pomoc od władz

centralnych mogą otrzymywać wszyscy studenci, którzy jej potrzebują, aby finansować swe studia.

Pomoc materialna, przyznawana zarówno studentom studiów dziennych, jak i studentom studiów w

niepełnym wymiarze, stanowi połączenie stypendium bezzwrotnego i większej, podlegającej zwrotowi

pożyczki.

(iii) Kwalifikacje

Absolwentom studiów prowadzących do pierwszego dyplomu przyznaje się dwa rodzaje tytułów: trzy

tytuły ogólne i ok. 50 tytułów zawodowych. Ogólnymi tytułami są: dyplom/dyplomowany (po 2-letnich

studiach), licencjat/inżynier (po 3-letnich studiach) i magister (po 4-letnich studiach jednolitych lub

studiach rocznych – w przypadku studentów, którzy posiadają już tytuł odpowiadający co najmniej 120

punktom). Tytuły zawodowe przyznaje się po ukończeniu studiów o różnej długości (od 2 do 5,5 lat),

przygotowujących do wykonywania określonych zawodów.

Zarówno zasady organizacji, jak i mechanizmy finansowania ze środków publicznych prowadzonego

przez gminy kształcenia dorosłych, kształcenia dorosłych mających trudności z przyswajaniem wiedzy

oraz kursów języka szwedzkiego dla imigrantów zostały uregulowane w Ustawie o oświacie i szeregu

zarządzeń. System kształcenia zawodowego na zaawansowanym poziomie podlega przepisom

zawartym w odpowiedniej ustawie i zarządzeniu.

7. Kształcenie specjalne

Uczniowie z upośledzeniami fizycznymi uczęszczają na ogół do szkół ogólnodostępnych, przy czym

nie dotyczy to uczniów z upośledzeniami słuchu, którzy kształcą się w państwowych szkołach

specjalnych. Uczniowie mający trudności z przyswajaniem wiedzy uczęszczają do szkół specjalnych,

które prowadzą kształcenie zarówno na poziomie podstawowym, jak i średnim. Uczniowie mogą także

uczestniczyć w zajęciach klasowych w szkołach ogólnodostępnych. W 2004 r. ok. 0,02% ogółu

uczniów szkół podstawowych i średnich uczęszczało do szkół specjalnych.

Jeśli chodzi o szkolnictwo wyższe, od marca 2002 r. obowiązuje ustawa (Ustawa 2001:1286) o

równym traktowaniu studentów szkół wyższych, a w jednym z przepisów Ustawy o szkolnictwie

wyższym (Ustawa 1992:1434) stwierdza się, że uczelnie muszą funkcjonować w sposób

ukierunkowany na cele, aktywnie popierając równe prawa studentów i kandydatów niezależnie od płci,

pochodzenia etnicznego, orientacji seksualnej i stopnia niepełnosprawności.

8. Nauczyciele

Warunkiem zatrudnienia nauczyciela na czas nieokreślony jest ukończenie studiów pedagogicznych na

uniwersytecie lub w kolegium uniwersyteckim. Kandydata, który nie spełnia tego warunku, można

zatrudnić jednorazowo na okres maksimum 12 miesięcy. Nauczycieli szkół gminnych zatrudniają gminy,

natomiast nauczycieli szkół niezależnych zatrudnia dana szkoła. Nauczyciele zatrudnieni w

przedszkolach, klasach zerowych, szkołach obowiązkowych i szkołach średnich II stopnia są przeważnie

pracownikami gmin. Decyzje o zatrudnieniu nauczycieli podejmuje się na szczeblu szkoły. Kwestie

czasu pracy, wynagrodzeń i innych warunków pracy są uregulowane w umowach zbiorowych,

zawieranych przez pracodawców i nauczycielskie związki zawodowe. Wysokość wynagrodzenia

nauczycieli ustala się indywidualnie, w drodze negocjacji pomiędzy pracodawcą i nauczycielem

(przeważnie reprezentowanym przez nauczycielski związek zawodowy) na szczeblu szkoły.

Zintegrowane studia kończące się uzyskaniem nauczycielskiego tytułu zawodowego prowadzą do tego,

że wszyscy nauczyciele (uczący od poziomu przedszkolnego do średniego II stopnia) mają wspólne

kompetencje podstawowe, połączone ze specjalizacją w zakresie nauczania określonego

przedmiotu/grupy przedmiotów i/lub grup wiekowych. Tytuł nauczycielski uzyskuje się po ukończeniu

programu, który trwa od 3 do 5,5 lat, zależnie od wybranych przedmiotów i poziomu edukacji.

Nauczycielski tytuł zawodowy mogą także otrzymać osoby, które posiadają wykształcenie i

doświadczenie zawodowe w przedmiotach związanych z profilem szkoły, a dodatkowo ukończyły

specjalny kurs pedagogiczny trwający 1,5 roku.

Kadra nauczycielska w uniwersytetach i kolegiach uniwersyteckich jest podzielona na następujące

podstawowe kategorie: profesorowie, wykładowcy, młodsi wykładowcy i asystenci naukowi. Pracownicy

państwowych uniwersytetów i kolegiów uniwersyteckich są urzędnikami państwowymi. Kandydaci na

stanowiska wykładowców i młodszych wykładowców muszą mieć przygotowanie pedagogiczne do

zatrudnienia w szkolnictwie wyższym lub równorzędne kwalifikacje. Znajomość metod dydaktycznych

stosowanych w szkolnictwie wyższym jest wymagana od studentów zatrudnianych na stanowiskach

nauczycielskich w uczelniach.

9. Aktualne reformy i priorytety w dziedzinie edukacji

(a) Wprowadzone zmiany

W ciągu ostatnich dziesięciu lat w dziedzinie edukacji prowadzono aktywną politykę reform. W

szkolnictwie wyższym wzrosła liczba przyjmowanych na studia i podjęte zostały działania służące

rozszerzeniu dostępu, zwłaszcza dla nietradycyjnych studentów, a na oświatę dorosłych przyznano

dodatkowe środki.

Jakość kształcenia podnosi się obecnie na wszystkich poziomach systemu edukacji – od przedszkoli

przez szkolnictwo obowiązkowe i średnie II stopnia do szkolnictwa wyższego.

Rządowy program dotyczący jakości kształcenia ma na celu wzmocnienie systematycznej pracy nad

jakością na wszystkich poziomach edukacji poprzez wprowadzenie standardów oceniania, które

posłużą Szwedzkiej Państwowej Agencji ds. Oświaty do przygotowania raportów w tej dziedzinie.

Riksdag przyjął legislację mającą za zadanie zapobiegać dyskryminacji i niestosownemu traktowaniu

dzieci i uczniów. Rozporządzenie rządu weszło w życie 1 kwietnia 2006 r. Dotyczy ono prawa dzieci i

uczniów do odpowiedniego traktowania w przedszkolu, szkole obowiązkowej, szkole średniej II

stopnia oraz w szkołach dla dorosłych. Rozporządzenie ma za zadanie przeciwdziałać dyskryminacji

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: