istota handlu zagranicznego.doc

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

Istota i pojęcie polityki wymiany gospodarczej z zagranicą (polityki handlowej).

    Pojęcie polityka handlowa wykształciło się w czasach, kiedy wymiana gospodarcza z zagranicą ograniczała się jedynie do eksportu i importu towarów. Nazwa ta oddawała, więc w pełni istotę tej polityki i była całkowicie uzasadniona. Tak rozumianą politykę handlową można by zdefiniować jako: „ zbiór reguł, metod i narzędzi za pomocą, których władza gospodarcza kieruje handlem zagranicznym” lub „interwencję rządu w sferze handlu zagranicznego”. Byłaby, więc ona częścią polityki wymiany gospodarczej z zagranicą, gdyż odnosiłaby się tylko do obrotów towarowych. Jest to tradycyjne znaczenie polityki handlowej, a powyższe pojęcia można określić jako definicje w „wąskim” znaczeniu.

    W ostatnich latach szybko rozwija się także obrót usług, transfer kapitału, technologii, a także siły roboczej. Powyższe określenie nie jest, więc adekwatne do obecnych warunków. Trzeba jednak podkreślić, że obrót towarowy jest nadal głównym elementem wymiany gospodarczej z zagranicą. W rzeczywistości dla wielu krajów- zwłaszcza słabo rozwiniętych- jest to praktycznie jedyny element i polityka państwa nakierowana jest na oddziaływanie na wielkość, strukturę i kierunek obrotów towarowych. Nazwa ta (polityka handlowa) jest nadal stosowana.

    Obecnie mówiąc o polityce handlowej większość ma na myśli jej oddziaływanie na wymianę gospodarczą z zagranicą, a nie tylko obroty towarowe. Tradycyjnie środki polityki handlowej wpływają, bowiem także na inne formy wymiany ( np. transfer kapitału). Można z pewnym uproszczeniem powiedzieć, że polityka wymiany gospodarczej z zagranicą jest równoznaczna polityce handlowej w jej „szerszym” znaczeniu. Pojęć tych można używać zamiennie. Nie dotyczy to jednak tradycyjnego znaczenia polityki handlowej (w „wąskim” ujęciu).

Polityka autonomiczna a polityka umowna

    Politykę wymiany gospodarczej z zagranicą dzielimy na politykę autonomiczną i umowną. Ta ostatnia określana jest także jako polityka konwencyjna.

    Polityka autonomiczna zmierza do osiągnięcia wytyczonych przez państwo celów za pomocą narzędzi, o których decyduje państwo samodzielnie. Jest ono w tym względzie w pełni samodzielne i podjęcie decyzji o zastosowaniu takich lub innych środków nie uzgadnia z innymi partnerami ( państwami, międzynarodowymi organizacjami gospodarczymi itp.).

    Polityka umowna (konwencyjna) zmierza do osiągnięcia danych celów polityki handlowej poprzez zawieranie z innymi państwami bądź organizacjami międzynarodowymi określonych umów. Mamy, więc tutaj do czynienia z ograniczeniem swobody państwa. Konieczne jest uwzględnianie interesów innych partnerów.

    Między tymi politykami istnieje ścisły związek, gdyż polityka umowna jest często reakcją na stosowaną politykę autonomiczną, a z drugiej strony sama określa jej charakter.

Można podać dwa przykłady potwierdzające te zależności:

1)      Stosowanie ograniczeń w dostępie zagranicznych towarów na własny rynek (wysokie cła, ograniczenia importu, dodatkowe opłaty nakładane na import itp.) często prowadzi do obustronnych strat, w wyniku, czego dochodzi do zawarcia umów między tymi państwami,

2)      zawarcie umowy między państwami najczęściej wyklucza stosowanie narzędzi (np. subwencje jawne), co może wpływać na stosowanie (autonomicznie) nowych narzędzi, które nie były objęte umowną i nie są zakazane (np. subwencje ukryte) .                           

Polityka wolnego handlu a polityka protekcjonizmu

    W dotychczasowym rozwoju polityki wymiany gospodarczej z zagranicą (polityki handlowej) można wymienić dwa główne kierunki. Są to:

1.      Polityka wolnego handlu (liberalizm) – państwo powstrzymuje się od ingerencji, oddziaływania na wymianę gospodarczą z zagranicą (lub działa w kierunku zapewnienia maksymalnej swobody w wymianie gospodarczej).

2.      Protekcjonizm – państwo odrzuca nieskrępowane działanie sił rynkowych i podejmuje określone działania ochraniające własny rynek, czyli aktywnie oddziaływuje na wymianę gospodarczą z zagranicą (jej rozmiary, kierunek, tempo wzrostu, strukturę itd.).

    Szczególnym przypadkiem protekcjonizmu jest polityka autarkii gospodarczej. Polega ona na całkowitym zerwaniu więzi ekonomicznych z zagranicą. Państwo rezygnuje z importu i eksportu towarów i usług oraz czynników wytwórczych. Mamy wtedy do czynienia z tzw. gospodarką zamkniętą. Ten typ polityki występuje bardzo rzadko. Oznacza bowiem świadomą rezygnację z korzyści, jakie daje handel zagraniczny. W praktyce- jeżeli taka polityka miała miejsce- najczęściej decydowały o niej czynniki polityczne, a nie ekonomiczne (np. Niemcy hitlerowskie, niektóre kraje socjalistyczne).

    Polityka wolnego handlu (liberalizmu) oraz polityka protekcjonizmu przedstawiona skrótowo powyżej – to dwa skrajne modele polityki wymiany gospodarczej z zagranicą.

W rzeczywistości mamy do czynienia zarówno z elementami protekcjonizmu, jak i liberalizmu. W rożnych państwach i różnych okresach wzrastał udział jednych bądź drugich elementów.

Międzynarodowe aspekty polityki handlowej

    Według kryterium geograficznego (przestrzennego) można wyróżnić następujące rodzaje polityk ekonomicznych (także szczegółowych) :

-         lokalną (na obszarze danego państwa),

-         narodową (państwową),

-         ponadnarodową (na szczeblu minimum dwóch państw),

-         regionalną (wielonarodową, związaną najczęściej z tworzeniem ugrupowań integracyjnych) oraz

-         międzynarodową (światową).

    Państwo nie jest, więc jedynym pomiotem polityki ekonomicznej, w tym także polityki handlowej. Zakładając, że w danym kraju istnieje duży zakres decentralizacji podejmowania decyzji (autonomia gospodarcza w obrębie państwa) można wyróżnić „lokalną” politykę handlową (np. prowadzoną przez stany, landy, departamenty itp.). W praktyce nie ma ona większego znaczenia , chociaż w bardzo małym zakresie może występować. Większą rolę odgrywają natomiast podmioty międzynarodowe. W ostatnich latach mamy bowiem do czynienia w gospodarce światowej za wzrostem jej otwartości, jej umiędzynarodowieniem, rozszerzeniem procesów integracyjnych w wielu jej regionach, próbami koordynacji polityk makroekonomicznych w skali globalnej itp. Wzrasta więc rola międzynarodowej polityki wymiany gospodarczej z zagranicą (międzynarodowej polityki ekonomicznej), przez którą rozumiemy proces zbliżania, koordynowania czy nawet ujednolicania celów, sposobów ich osiągania, stosowanych narzędzi itp. 

Cele polityki handlowej

    Ustalanie celów stanowi punkt wyjścia polityki gospodarczej, a więc także polityki handlowej. Cele te nie są stałe i niezmienne. Poszczególne cele mogą być ze sobą zgodne lub sprzeczne. Można tutaj także mówić o celach krótko- i długookresowych oraz celach wyższego i niższego rzędu. Poszczególne cele mogą mieć ponadto charakter komplementarny lub substytucyjny.

    Zanim przejdę do celów polityki handlowej, przypomnę jakie są cele polityki gospodarczej w ogóle. Początkowo (po II wojnie światowej) wymieniano trzy główne cele (tzw. trójkąt celów). Były to: pełne zatrudnienie, stabilizacja cen i równowaga bilansu płatniczego.

Z czasem doszedł do nich (lata sześćdziesiąte) czwarty, a mianowicie zrównoważony wzrost gospodarczy. Powstał „kwadrat celów”. Inne cele polityki gospodarczej (makroekonomiczne) to: równowaga budżetowa, sprawiedliwy podział dochodu narodowego, ochrona środowiska naturalnego (koncepcja „wieloboków”). W literaturze ekonomicznej dominuje koncepcja „kwadratu celów” z tym, że są one różnie formułowane.

    Wśród głównych celów polityki handlowej najczęściej wymienia się:

-         poprawę (bądź jej przeciwdziałanie) sytuacji w bilansie płatniczym,

-         zmianę w poziomie eksportu i importu,

-         zmianę w strukturze handlu zagranicznego,

-         poprawę wskaźnika terms of trade,

-         zwiększenie dochodów z tytułu obrotu usługami,

-         zwiększenie dopływu lub odpływu kapitału itp.

    Dążąc do osiągnięcia powyższych celów zarówno polityki ekonomicznej, jak i handlowej, polityki te wzajemnie się uzupełniają i wspomagają. Tak więc polityka ekonomiczna może się przyczyniać do realizacji celów polityki handlowej (np. wykorzystanie narzędzi fiskalnych i pieniężnych w celu ograniczenia deficytu w bilansie płatniczym). Może być również odwrotnie. Jako przykład można podać wykorzystanie subwencji eksportowych lub ograniczeń importowych (narzędzia polityki handlowej) w celu zmniejszenia bezrobocia (cel polityki makroekonomicznej). Ponadto należy podkreślić, że główny cel zagranicznej polityki ekonomicznej jest równocześnie podstawowym celem polityki makroekonomicznej (równowaga bilansu płatniczego).

    Zachowanie równowagi w bilansie płatniczym jest celem krótkookresowym (koniunkturalnym). Podobny charakter ma dążenie do zwiększenia rozmiarów eksportu lub importu, a także zwiększenie dochodów z tytułu zwiększenia obrotów w zakresie innych pozycji bilansu płatniczego. Podstawowym celem długookresowym (strukturalnym) jest natomiast wzrost korzyści z udziału w międzynarodowym podziale pracy, co można osiągnąć poprzez wzrost międzynarodowej zdolności konkurencyjnej.

    Wybór celów, a także  środków (narzędzi) polityki handlowej zależy od wielu czynników. Można je podzielić na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Do pierwszych możemy zaliczyć przede wszystkim poziom rozwoju gospodarczego, aktualny stan koniunktury gospodarczej, a zwłaszcza poziom bezrobocia, inflacji oraz sytuację społeczno-polityczną kraju. Do drugiej grupy należą: działalność instytucji i organizacji międzynarodowych (MFW, Bank Światowy, OECD,WTO itp.), sytuacja polityczna świata, zmiana sytuacji gospodarczej na świecie itp.

    Reasumując należy podkreślić, że między polityką handlową a polityką ekonomiczną w ogóle istnieje ścisły związek. Wzajemne powiązania i zależności występują również między polityką handlową a politykami szczegółowymi. Polityka ta nie może być realizowana w oderwaniu od innych polityk, a zwłaszcza od realizacji głównych celów polityki makroekonomicznej. Nie może ona być sprzeczna z ogólną strategią rozwoju gospodarczego. Musi być jej podporządkowana, ale z drugiej strony sama ją tworzy. Polityka handlowa jest to więc taka polityka, która poprzez realizację celów szczegółowych (wzrost wymiany międzynarodowej, poprawa jej struktury, poprawa sytuacji w bilansie płatniczym itd.) prowadzi do przyśpieszenia rozwoju gospodarczego i podniesienia poziomu dobrobytu społecznego. Realizacja celów polityki handlowej nie może być bowiem celem samym w sobie, ale powinna prowadzić do realizacji celu głównego, którym z pewnością jest –i w naszych warunkach jeszcze długo będzie- wzrost realnego produktu narodowego brutto per capita.

Narzędzia polityki handlowej

    Definicje polityki wymiany gospodarczej z zagranicą (polityki handlowej) zawierają dwa elementy, a mianowicie cele i narzędzia, które służą do osiągnięcia wytyczonych celów. Jest ich bardzo dużo, a wybór zależy od realizowanego celu.

    W literaturze ekonomicznej narzędzia te, w zależności od przyjętego kryterium, najczęściej dzieli się na:

-         administracyjnego i rynkowego oddziaływania,

-         selektywnego i globalnego oddziaływania,

-         instrumenty polityki pieniężno-kredytowej, fiskalno-budżetowej, handlowej i walutowej.

    W polityce wymiany gospodarczej z zagranicą (polityce handlowej), państwo może stosować zakazy i nakazy (narzędzia administracyjnego oddziaływania).

W gospodarce rynkowej ich stosowanie jest jednak ograniczone. Nie jest ono zgodne z zasadą wolności, która jest podstawą państwa demokratycznego. Najczęściej mamy do czynienia z instrumentami pośredniego oddziaływania, które opierają się na wykorzystywaniu mechanizmu rynkowego (nakazy i zakazy to instrumenty bezpośredniego oddziaływania).

Państwo może również stosować narzędzia, które oddziaływają na całokształt stosunków gospodarczych z zagranicą (globalne) oraz na niektóre wybrane aspekty, np. wzrost obrotów usług, poprawa sytuacji w bilansie handlowym itp. (selektywne). Ponadto państwo oddziaływując na wymianę gospodarczą z zagranicą oprócz typowych narzędzi polityki handlowej (cła, opłaty wyrównawcze, subwencje eksportowe itd.) stosuje wiele narzędzi właściwych polityce makroekonomicznej (np. zmiany stóp podatkowych,

kursu walutowego itp.).

Narzędzia taryfowe

Cła i ich rodzaje

    Cło jest to opłata nakładana przez państwo na towar w momencie przekraczania przez niego granicy celnej. Historycznie jest to najstarszy instrument polityki handlowej. W przeszłości cła stanowiły ważne źródło dochodu państwa, a także ochraniały własną produkcję.

    Cła dzieli się w zależności od przyjętego kryterium.

1.   Według kryterium kierunku ruchu towarów.

Cła importowe – mają najszerszy zakres i niewątpliwie największe znaczenie. Mogą być wykorzystywane do różnych celów (fiskalnych, ochrony produkcji krajowej, bilansu płatniczego itp.). W praktyce mówiąc o cłach mamy na myśli ten rodzaj ceł.

Cła eksportowe – występują rzadko i mają charakter sporadyczny. Tylko bowiem w wyjątkowych sytuacjach kraj jest zainteresowany wzrostem cen swoich towarów na rynkach zagranicznych i ograniczeniem możliwości ich zbytu. Ma to miejsce jedynie w przypadku poważnego braku tych towarów na rynku krajowym (np. dawne kraje socjalistyczne lub niektóre kraje rozwijające się ).

Cła tranzytowe – mają również charakter zanikający. Tranzyt jest, bowiem poważnym źródłem dochodów państwa i przynosi gospodarce krajowej znaczne korzyści.

2.   Według kryterium technicznego sposobu ustalania wysokości:

Cła ad valorem – ustalane w procentach w stosunku do wartości towaru.

Cła specyficzne – ustalane w stosunku do ilości towaru ( „od sztuki” ).

Cła kombinowane – ustalane zarówno w stosunku do wartości, jak i ilości towaru.

    Istnieje tendencja do wzrostu udziału ceł ad valorem. Mają one tę przewagę nad cłami specyficznymi, że stanowią stały procent wartości towaru. W przypadku ceł specyficznych wraz ze zmianą  wartości towaru (inflacja, zmiana koniunktury) zmienia się również wielkość cła w ujęciu procentowym w stosunku do nowej wartości towaru. Ma to ogromny wpływ na opłacalność eksportu bądź importu i powoduje zakłócenia w handlu międzynarodowym.

3.   Według kryterium źródła ustalania:

Cła autonomiczne – ustalane samodzielnie przez dane państwo.

Cła umowne – ustalane w wyniku porozumienia z innym krajem (bądź grupą państw).

    Między tymi rodzajami ceł zachodzą pewne powiązania. W ostatnim czasie w wyniku powstania międzynarodowej polityki wymiany gospodarczej z zagranicą wzrasta rola ceł umownych. Miały na to wpływ kolejne rundy rokowań GATT, a także wzrost procesów integracyjnych w gospodarce światowej.

4.   Według kryterium rodzaju taryfy celnej:

Cła maksymalne.

Cła minimalne.

   Taryfa celna może zawierać minimalny i maksymalny poziom cła. Takie zróżnicowanie jest możliwe tylko wtedy, gdy dany kraj przyznał klauzulę największego uprzywilejowania (KNU) tylko niektórym państwom. Wtedy stosuje się względem nich cła minimalne, a wobec cła maksymalne.

5.   Według kryterium zróżnicowanego traktowania:

Cła dyskryminacyjne – ustalane na poziomie wyższym od poziomu, który obowiązuje w danym kraju. Wynikają one zarówno z przyczyn ekonomicznych, jak i politycznych.

Cła te w stosunku do niektórych krajów mogą być wprowadzone na stałe lub stosowane doraźnie (jeżeli pojawi się jakaś przyczyna). Czasowa stosowane cła dyskryminacyjne mogą mieć charakter ceł:

-         retorsyjnych (jako środek ekonomicznego bądź politycznego odwetu),

-         wyrównawczych (jako rekompensata za stosowane za granicą środki wspierania eksportu),

-         antydumpingowych (gdy zdaniem władz eksporter stosuje cenę dumpingową).

Cła preferencyjne – stosowane są w stosunku do krajów, którym chce się zapewnić szczególne traktowanie. Wtedy mogą być niższe od stawki minimalnej, a czasem może nawet występować tzw. stawka zerowa. Stosowanie tego typu ceł jest sprzeczne z klauzulą największego uprzywilejowania, gdyż musiałoby objąć wszystkie kraje, którym KNU została przydzielona. W praktyce występują w ramach tzw. preferencji celnych, które traktowane są jako wyjątek od klauzuli największego uprzywilejowania. Do najważniejszych z nich zaliczamy preferencje w ramach ugrupowań integracyjnych (np. w Unii Europejskiej) oraz preferencje udzielane krajom rozwijającym się.

6.      Według kryterium ekonomicznego charakteru ceł (chodzi o różnice w celach i środkach, jakie powodują):

Cła fiskalne – mają na celu głównie zapewnienie dochodów budżetowi państwa. Istnieje trudność w identyfikacji tego rodzaju ceł, gdyż każde cło zwiększa dochody państwa. Przykładem cła fiskalnego jest cło na towary, które nie są produkowane w kraju, np. cło na owoce tropikalne w krajach, w których one nie rosną. W praktyce jednak i tutaj może ono mieć charakter ochronny (wysokie ceny owoców tropikalnych przyczyniają się do zwiększenia popytu na owoce produkowane w kraju).

Cła ochronne – mają przede wszystkim chronić produkcję krajową (np. nowe gałęzie produkcji). Powodują one wiele negatywnych skutków: osłabienie konkurencyjności, spadek zainteresowania rozwojem postępu naukowo-technicznego itd. Są one stosowane w wielu krajach. Odmianą ceł ochronnych są tzw. cła ekspansywne. Mają one za zadanie ochronę wysokiego poziomu cen wewnętrznych ustalonych przez monopole i stanowią główny czynnik zapewniający cenę monopolową na rynku wewnętrznym. W ten sposób przyczyniają się do ekspansji producentów krajowych na rynku wewnętrznym i zagranicznym. Podobny charakter (ochronny) mają tzw. cła prohibicyjne. Są to cła, które likwidują import.

Ekonomiczny mechanizm ceł

    Cło powoduje podwyższenie ceny dobra zagranicznego dla krajowego konsumenta w związku z czym cena w kraju podnosi się, natomiast cena za granicą może się obniżyć. Dzieje się tak, jeżeli w wyniku wprowadzenia cła następuje znaczny spadek popytu na to dobro.

Wpływ na to ma jedynie duży kraj, gdy kraj jest mały cena nie zmienia się. Spadek popytu w tym kraju (w wyniku wprowadzenia cła) nie powoduje większej zmiany na rynku.

    Wprowadzenie cła powoduje również wzrost produkcji krajowej danego dobra. Przy wyższej cenie spada bowiem popyt na import. W praktyce eksporter może obniżyć cenę, jeżeli ma takie możliwości. Wtedy spadek popytu nie występuje, nie zwiększa się również produkcja krajowa. Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem tzw. incydencji ceł. W zależności od występowania tego zjawiska produkcja zagraniczna spada lub pozostaje na nie zmienionym poziomie (kiedy obniżka cen w pełni równoważy prawdopodobny spadek popytu).

Wpływ wprowadzenia cła na dobro X na krajowy popyt na to dobro i jego podaż przedstawia rys.1.

    Wprowadzenie cła podnosi cenę z P...