bezrobocie w latach 1995-97 (13 str).rtf

BEZROBOCIE W LATACH 1995 - 1997

Od początku transformacji społeczno-gospodarczej najbardziej zagrożona bezrobociem jest młodzież. Na rynek pracy zaczynają wchodzić coraz liczniejsze roczniki młodzieży. Średnioroczny przyrost młodzieży w wieku 18-24 lat będzie wynosić ponad 70 tys. osób w latach 1997 - 2000. Wiedza o wielkości i strukturze demograficzno-społecznej zbiorowości bezrobotnej młodzieży oraz stopniu zagrożenia bezrobociem różnych kategorii młodzieży ma duże znaczenie dla kształtowania efektywnej polityki przeciwdziałania bezrobociu. W niniejszym opracowaniu scharakteryzowano bezrobocie młodzieży w latach 1995 - 1997. Wskazane zostały pozytywne i negatywne zjawiska, jakie pojawiły się w tym okresie.

Spis treści
I. Wstęp
II. Poziom i stopa bezrobocia
III. Struktura bezrobocia młodzieży
1. Bezrobotni według płci
2. Bezrobotni według poziomu wykształcenia
3. Bezrobotni według miejsca zamieszkania
4. Bezrobotni według okresu pozostawania bez pracy
IV. Bezrobocie wśród absolwentów
V. Zakończenie
 

I. Wstęp

W niniejszym opracowaniu zjawisko bezrobocia wśród młodzieży przedstawione zostało na podstawie danych Krajowego Urzędu Pracy i wyników badań aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) prowadzonych przez GUS. Celem opracowania jest analiza sytuacji bezrobotnej młodzieży.
Przypomnijmy na wstępie, że KUP i GUS posługują się różnymi definicjami bezrobotnego.
Statystyki Krajowego Urzędu Pracy opierają się na ustawowej definicji bezrobocia, której zasadniczym kryterium jest zarejestrowanie się osoby poszukującej pracy w urzędzie pracy. Z powodu licznych zmian w ustawodawstwie regulującym zatrudnienie i przeciwdziałanie bezrobociu, zaostrzających m.in. warunki nabywania statusu bezrobotnego, populacja bezrobotnych w bezrobociu rejestrowanym nie jest wyodrębniana według stałych kryteriów.
Przyjęta przez GUS definicja bezrobotnego opiera się na standardach międzynarodowych i nie jest związana z faktem rejestracji w urzędach pracy.
W badaniach GUS za bezrobotnych uważa się osoby, które spełniają następujące kryteria:
- nie pracują w okresie badanym (zatrudnienie dorywcze nie przekracza 1 godziny tygodniowo),
- aktywnie poszukują pracy (podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni, aby podjąć pracę),
- są gotowe do podjęcia pracy w badanym tygodniu i następnym.
Ze względu na ostrzejsze kryteria wyodrębniania osób bezrobotnych przyjmuje się, że badania aktywności ekonomicznej ludności dają obraz bezrobocia minimalnego.
Statystyki KUP obejmują często osoby, które wg kryterium BAEL nie zostałyby uznane za bezrobotne, natomiast osoby faktycznie pozostające bez pracy i jej poszukujące, które nie zarejestrowały się w urzędach pracy, są wychwytywane w badaniach aktywności ekonomicznej ludności.
Ze względu na inną definicję bezrobotnego liczba bezrobotnych określana na podstawie BAEL różni się od danych publikowanych przez Krajowy Urząd Pracy, ale obydwa źródła informacji o bezrobociu wskazują te same cechy zjawiska i pojawiające się tendencje. Stanowią więc komplementarne źródła informacji o bezrobociu. W badaniach aktywności ekonomicznej ludności zmienna "wiek" jest korelowana z większą liczbą cech demograficzno-społecznych, co umożliwia bardziej wszechstronną analizę struktury bezrobocia.
Pojęcie "młodzież" odnosi się do osób w wieku 15-24 lat. Dolna granica wieku - 15 lat - wynika z ustawowo określonego tzw. minimalnego wieku, od którego można zatrudniać pracownika, zaś górna granica wieku zgodna jest z ustaleniami międzynarodowymi.
Należy także zwrócić uwagę, iż kategoria wiekowa - 15-24 lat - nie jest jednorodna: obejmuje osoby młodociane (15-17 lat) i osoby w wieku produkcyjnym (18-24 lat).
Młodzież bezrobotna posiada bardzo różny status zawodowy. Wśród bezrobotnych w wieku 15-24 lat znajdują się:
- osoby, które poprzednio pracowały i straciły pracę,
- osoby, które poprzednio pracowały i zrezygnowały z pracy,
- osoby, które powracają do pracy po przerwie,
- osoby, które chcą podjąć pracę po raz pierwszy.
Najpełniejsze dane statystyczne dostępne są w odniesieniu do absolwentów szkół, którzy stanowią podkategorię osób nie posiadających stażu pracy. Statystyki KUP wyodrębniają absolwentów wśród ogółu bezrobotnych z uwzględnieniem płci i poziomu wykształcenia. Informacje te uzupełniają badania aktywności ekonomicznej ludności, w których wskazywana jest stopa bezrobocia absolwentów według poziomu wykształcenia, płci i miejsca zamieszkania.

II. Poziom i stopa bezrobocia

Rejestry rejonowych urzędów pracy i badania aktywności ekonomicznej ludności potwierdzają, iż w latach 1995 - 1997, podobnie jak w latach 1991 - 1994, grupą wiekową najbardziej dotkniętą bezrobociem była młodzież.
Trwająca od 1995 r. tendencja spadku liczby bezrobotnych objęła także młodzież.

Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy (w tys.)

W 1996 r. po raz pierwszy w okresie transformacji liczba bezrobotnej młodzieży zmniejszyła się w sposób znaczący, gdyż o 102 tys. według BAEL i 174 tys. według danych KUP. W rejestrach urzędów pracy w grudniu 1997 r. pozostawało 561,9 tys. osób w wieku 15-24 lata, co oznacza spadek o 172,6 tys. osób w stosunku do grudnia 1996 r. Według badania aktywności ekonomicznej ludności spadek liczby bezrobotnej młodzieży w okresie listopad 1996 - listopad 1997 wyniósł 60 tys. Tak znaczna różnica spowodowana jest zmianą regulacji prawnych i bardziej rygorystycznym sprawdzaniem gotowości do pracy przez rejonowe urzędy pracy.
Wraz ze spadkiem liczby bezrobotnej młodzieży obniżyła się też stopa bezrobocia: w okresie XI.1995 - XI.1996 spadła o 4,7 pkt, a w okresie XI.1996 - XI. 1997 - o 3,0 pkt. W tych samych okresach ogólna stopa bezrobocia zmniejszyła się odpowiednio o 1,6 i 1,3 pkt. Jednakże stopa bezrobocia młodzieży nadal utrzymuje się na poziomie ponad dwukrotnie wyższym niż ogólna stopa bezrobocia:

Stopa bezrobocia (na podstawie BAEL)

Należy podkreślić fakt, iż w okresie 1996 - 1997, odmiennie niż w latach poprzednich, redukcja bezrobocia dotyczyła w większym stopniu młodzieży niż pozostałych grup wiekowych bezrobotnych. W pozostałych grupach wiekowych stopa bezrobocia uległa obniżeniu, ale w znacznie mniejszym stopniu.

Stopa bezrobocia według wieku (na podstawie BAEL)

Większy spadek stopy bezrobocia młodzieży znalazł odbicie w strukturze bezrobotnych: w 1996 r i 1997 r. zmniejszył się udział młodzieży w ogóle bezrobotnych. Pomimo tej pozytywnej tendencji udział młodzieży w ogóle bezrobotnych utrzymał się na poziomie powyżej 30%.

Struktura bezrobotnych według wieku w odsetkach (na podstawie rejestrów urzędów pracy)

Ze statystyk obejmujących lata 1992 - 1997 wynika, że dominacja grupy wiekowej do 24 lat wśród ogółu bezrobotnych jest stałą cechą polskiego bezrobocia. Problem ten może nasilić się w najbliższych latach, gdyż na rynek pracy będą wchodzić liczniejsze roczniki młodzieży. Średnioroczny przyrost młodzieży w wieku 18-24 lat będzie wynosić ponad 70 tys. osób w latach 1997 - 2000.

III. Struktura bezrobocia młodzieży

Zjawisko bezrobocia koncentruje się wśród osób w wieku 18-24 lat. Bezrobotni młodociani (osoby w wieku 15-17 lat) stanowili niewielką część ogółu bezrobotnych - ok. 0,1%.
Natężenie bezrobocia wśród młodzieży jest zróżnicowane. W listopadzie 1997 r. stopa bezrobocia bezrobotnej młodzieży w wieku 15-17 lat wynosiła 13,6%, w wieku 18-19 lat - 35,0%, a w wieku 20-24 lat - 21,2%.

1. Bezrobotni według płci
Kobiety znajdują się w trudniejszej sytuacji na rynku pracy niż mężczyźni. Potwierdza to stale zwiększający się udział kobiet zarówno wśród ogółu bezrobotnych, jak i wśród bezrobotnych osób w wieku 15-24 lat.

Udział kobiet wśród bezrobotnych w wieku 15-24 lat (na podstawie rejestrów urzędów pracy)
XII.1995 - 54,9%,
XII.1996 - 57,6%,
XII.1997 - 59,7%.

W latach 1992 - 1997 stopa bezrobocia kobiet w wieku 15-24 lat była wyższa od stopy bezrobocia mężczyzn i kształtowała się na następującym poziomie:

Stopa bezrobocia (na podstawie BAEL)

Należy zwrócić uwagę, iż stopa bezrobocia kobiet w 1997 r., odmiennie niż w 1996 r., obniżyła się w większym stopniu (3,0 pkt) niż stopa bezrobocia mężczyzn (2,9 pkt).
Jak istotnym czynnikiem różnicującym szanse na rynku pracy jest płeć potwierdzają dane na temat poziomu wykształcenia bezrobotnych kobiet i mężczyzn. Wyższy poziom wykształcenia kobiet nie stwarza im możliwości szybszego uzyskania zatrudnienia.

Struktura bezrobotnych w wieku 15-24 lat według płci i poziomu wykształcenia (BAEL listopad 1997 r.)

2. Bezrobotni według poziomu wykształcenia
Z analizy natężenia bezrobocia wynika, że poziom wykształcenia jest istotnym czynnikiem wpływającym na status osób bezrobotnych. Bezrobocie dotyczy tylko w niewielkim stopniu osób o wysokich kwalifikacjach zawodowych. Największe problemy z podjęciem pracy mają osoby o niskim poziomie wykształcenia, bez kwalifikacji pożądanych na rynku pracy.
W badaniach aktywności ekonomicznej ludności nie jest niestety obliczana stopa bezrobocia według wieku i poziomu wykształcenia, nie dysponujemy więc informacjami jak wśród młodzieży kształtowało się natężenie bezrobocia w zależności od posiadanego wykształcenia (takie dane dotyczą tylko absolwentów). Warto jednak zwrócić uwagę na odnotowane zmiany w natężeniu bezrobocia dotyczące ogółu bezrobotnych. Badania GUS wskazują, że w 1997 r. poprawiła się sytuacja na rynku pracy osób posiadających wykształcenie zasadnicze zawodowe. Dla tych osób odnotowano najszybszy spadek stopy bezrobocia. W listopadzie 1997 r. do najbardziej zagrożonych bezrobociem należały osoby bez przygotowania zawodowego, legitymujące się wykształceniem ogólnokształcącym i podstawowym. W latach poprzednich najwyższa stopa bezrobocia dotyczyła osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i podstawowym.

Stopa bezrobocia ogółu bezrobotnych według poziomu wykształcenia (na podstawie BAEL)

Istotnym czynnikiem powodującym zagrożenie bezrobociem populacji młodzieży jest niedostosowanie struktury i rozmiarów kształcenia do potrzeb rynku pracy, co przejawia się w braku ofert pracy odpowiadających kwalifikacjom młodzieży. Na lokalnych i regionalnych rynkach pracy występuje szczególnie ostro zjawisko strukturalnego niedostosowania szkolnictwa zawodowego do potrzeb tych rynków.
Z badań wynika, że osoby z wykształceniem wyższym posiadają największe umiejętności radzenia sobie na rynku pracy, zaś najniższą gotowość do zmiany zawodu wykazują osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym.
Analiza struktury bezrobotnej młodzieży według poziomu wykształcenia wskazuje, że wśród młodzieży w 1997 r., podobnie jak w latach poprzednich, dominowały osoby posiadające wykształcenie zasadnicze zawodowe oraz policealne i średnie zawodowe.

Struktura bezrobotnych w wieku 15-24 lat według poziomu wykształcenia (BAEL listopad 1997 r.)