Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
/ wykład 09.10 /
Finanse to zjawiska i procesy wymiany i podziały dokonujące się za pośrednictwem ruchu pieniądza.
Definicja ta ma związek ze znanymi nam funkcjami finansowymi ale nie wszystkich ich dotyczą – najważniejszy jest tu przepływ pieniądza. Rozpatrujemy go jako środek cyrkulacji i środek płatniczy, nie bierzemy zaś pod uwagę innych jego cech, np. wyrażania poziomu cen i roli zasobowej pieniądza (gromadzenia bogactwa). Tu pieniądz ma funkcję dynamiczną (strumieniową). Oczywiście gdybyśmy powiedzieli że w finansach pieniądz ma jedynie znaczenie ograniczone do powyższej wymienionych, to skłamalibyśmy, gdyż jego rola jako środka płatniczego determinuje też wiele innych jego cech.
Gdy już nieco rozszerzyliśmy nasze pojęcie finansów na inne problemy z pogranicza dotychczasowej definicji, możemy wyróżnić cztery główne funkcje pieniądza:
1) kreowanie (pieniądz bezgotówkowy) i emisja (pieniądz Banku Centralnego) oraz miernik wartości (najpierw trzeba go wytworzyć; poziom cen decyduje o wielkości strumieni i zasobów)
2) środek płatniczy i cyrkulacji (jak wspomnieliśmy wymiana, podział, ruch i pozostałe aspekty tej funkcji pieniądza ma wpływ na wiele innych cech pieniądza)
3) gromadzenie bogactwa (zasobów), to statyczny sposób widzenia finansów
4) budżetowa: planowanie finansowe, zarządzanie finansami, gospodarka i polityka finansowa
Polityka finansowa to świadome działanie organów reprezentujących państwo, służące realizacji określonych celów społecznych i gospodarczych, w określonym czasie, przy uwzględnieniu określonych uwarunkowań i użyciu określonych instrumentów finansowych.
Polityka finansowa podzielić można na dwie grupy: politykę monetarną (PM) i politykę fiskalną (PF), która będzie właśnie przedmiotem specjalnego oglądu w świętych murach uczelni.
Kryteria rozróżniania:
I) Organ stosujący
W PM jest nim Bank Centralny (NBP), a od kilku lat mamy zinstytucjonalizowaną formę prowadzenia tej polityki czyli Radę Polityki Pieniężnej (RPP). Powstała ona w skutek kilkuletnich, bardzo ostrych protestów przeciw wręcz dyktatorskim uprawnieniom jakie dotąd posiadał prezes NBP. Składa się ona z 10 osób – przewodniczącego (który jest prezesem NBP) i 9 pozostałych członków, w równych częściach powoływanych przez Prezydenta, Sejm i Senat (po 3 osoby). Wyniki badań i rozmów akademickich wskazują że najwięcej zalet ma rozwiązanie, które obecnie jest u nas w kraju.
W PF organem stosującym jest rząd, rada ministrów. Profesjonalistą, osobą porównywalną umiejętnościami do prezesa NBP jest Minister Finansów. W przeciwieństwie do sześcioletniego okresu kadencji prezesa Banku Centralnego, Minister Finansów zmienia się co 4 lata.
II) Obszar oddziaływania polityki
Chcąc mówić o obszarach oddziaływania musimy wcześniej wspomnieć o celach. Określone są one w ustawie. Do roku 1999 mieliśmy jeden główny cel strategiczny (są cele strategiczne, pośrednie, operacyjne), czyli cel inflacyjny. Teraz mamy dwa cele (z czego jeden jest warunkowy): jest to dbałość o należną jakość pieniądza krajowego przy jednoczesnym realizowaniu założeń gospodarczych rządu, jeśli nie koliduje z celem inflacyjnym.
W PM obszarem oddziaływania jest podaż pieniądza (baza monetarna)
W PF są to: dochody D, wydatki W, przychody P i rozchody R publiczne. Wartości te określają deficyt i nadwyżkę a więc są one dynamiczne (strumieniowe). Podaje się je na dany okres. Wyróżnia się też piąty obszar, czyli dług publiczny DP, który jest z kolei wielkością statyczną (określa się go w danym momencie).
D i W to tzw. „wielkości nad kreską”, a P i R to „wielkości pod kreską”
· jeżeli różnica między D i W jest dodatnia to mamy nadwyżkę nad kreską; pod kreską mamy wtedy ujemną różnicę między P i R i mówimy o kierunkach rozdysponowania nadwyżki
· jeżeli różnica między D i W jest ujemna to mamy deficyt nad kreską; pod kreską mamy wtedy dodatnią różnicę między P i R i mówimy o źródłach pokrycia deficytu
Kwoty nad i pod kreską są zawsze te same a znaki wyniku różnicy przeciwne.
D W (+/-)
-------------
P R (-/+)
III) Instrumenty finansowe
W PM mamy stopy pieniądza ostatniej instancji (stopy kredytu redyskontowego i lombardowego) i stopę referencyjną (związaną z ceną krótkoterminowych papierów wartościowych w operacjach otwartego rynku). Mamy też stopę rezerw obowiązkowych (w Polsce wynosi ona 5%) i inne instrumenty Banku Centralnego.
W PF mamy podatki, opłaty i inne daniny publiczno-prawne (np. składki na ubezpieczenie społeczne ZUS). Są też dotacje, subwencje i świadczenia społeczne.
IV) Urządzenia planistyczne
A dokładniej mówiąc – bilanse jako urządzenia planistyczne (czyli takie, które służą diagnozowaniu, ocenianiu i formułowaniu wniosków dla finansów publicznych).
W PM mamy SBSB czyli Skonsolidowany Bilans Sektora Bankowego
W PF mamy SBSFP czyli Skonsolidowany Bilans Sektora Finansów Publicznych, o którym będziemy jeszcze się dużo uczyć...
W sektorze bankowym (a nasz jest dwupoziomowy: NBP i banki komercyjne), konsolidacja polega na łączeniu wielkości zawartych w NBP i zbiorczym bilansie banków komercyjnych z jednoczesnym eliminowaniem wzajemnych powiązań (między NBP i bankami komercyjnymi oraz pomiędzy samymi bankami komercyjnymi).
SBSB
A
P
AZN
KB
KN
G
D
DT
A – aktywa czyli czynniki kreacji, P- pasywa (zobowiązania) czyli składniki podaży
(bilety bankowe i bilon i wszystkie inne instrumenty finansowe są dla emitentów pasywami a dla posiadaczy aktywami; najważniejsze czynniki kreacji pieniądza w ubiegłych latach, to: KN ’91, KB ’92-’94, AZN ’95, KN ’96)
AZN – aktywa zagraniczne netto, KB – kredyty dla sektora budżetowego (chodzi tu o całe finanse publiczne), KN – kredyty dla sektora niefinansowego (przedsiębiorstw i gosp.dom.)
G – gotówka w obiegu (nie liczymy tej w kasach banków), D – wkłady awista, DT – wkłady terminowe
I) Przedmiotowe
Wróćmy jeszcze raz do definicji – mówiliśmy o strumieniowym charakterze finansów. Jakie to strumienie finansowe służą temu podziałowi? Ich cechy wspólne pozwalają nam wyróżnić trzy grupy (strumienie, zjawiska):
1) realne (rynkowe, ekwiwalentnie odpłatne inaczej „jednakowo odpłatne”); ich strukturę kształtuje rynek: kupno, sprzedaż i świadczenie pracy; zakupiony towar płynie od sprzedawcy do nabywcy, a strumień finansowy równy co do wartości płynie w stronę przeciwną...
2) redystrybucyjne ; są związane z podziałem dochodów ukształtowanych przez mechanizm rynkowy; głównym mechanizmem są finanse publiczne; wpłata podatku, w jedną stronę płynie pieniądz, nieekwiwalentne, wielkość podatków nie kształtuje się na rynku...
3) kredytowe; przychody i wydatki dzięki którym zmienia się podaż pieniądza, wiążą się wyłącznie z działalnością banków; wydatki kredytowe to spłacanie kredytu przez klienta banku, banki tworzą pieniądz „z niczego”
II) Podmiotowe
1) zjawiska sektora publicznego (o tym będziemy mówić jeszcze)
2) zjawiska sektora prywatnego
Gdzie tkwi różnica między Sektorem Publicznym i Sektorem Finansów Publicznych? Do 19 XII 1998r. interpretacje były niejasne, ale 1 I 1999r. wszedł w życie bardzo dobry akt prawny. Pierwszy raz ustawodawca podał definicję finansów publicznych używaną we wszystkich naukowych publikacjach.
Definicja SFP różni się od definicji SP zgodnego z ujęciem GUS-owskim. Tam SP obejmuje wszystkie podmioty, w których udział Skarbu Państwa jest większy niż 50%.
Funstuff:
- Określenie „w świętych murach uczelni” nie bez powodu jest związane z tym miejscem, do którego chodzimy co tydzień w niedzielę... czy słyszeliście kiedyś na mszy telefon komórkowy?
- Taaak!
- A, to może częściej tam bywacie niż ja... A na drugi raz jak coś zadzwoni, to niech to będzie coś na czasie... np. Ich troje...
„Ale się umówmy że na wesołość jest tak z 60 sekund.” (gdy sala za bardzo się wyluzowała po powyższym żarciku)
„... na finansach i bankowości się tym parają”
„Ta definicja jest PIĘKNA!” (o definicji zawartej w Dz.U. 1998.155.1014)
/ wykład 23.10 /
Finanse Publiczne – to procesy związane z gospodarowaniem środkami publicznymi, a zwłaszcza: ich gromadzeniem, ich zarządzaniem i zarządzaniem długiem publicznym.
Środki publiczne:
1) dochody publiczne – daniny publiczno-prawne, podatki, opłaty, darowizny, czynsze
2) środki otrzymywane z zagranicy nie podlegające zwrotowi
3) przychody publiczne – środki otrzymywane z emisji papierów wartościowych, środki od dłużników, wpływy z prywatyzacji
Środki uzyskane z dwóch pierwszych punktów przeznaczane są na wydatki publiczne. Środki z punktu trzeciego przeznaczane są na rozchody publiczne (spłaty kredytów, pożyczek, na udzielanie pożyczek).
W SPSFB wyróżniamy wiele segmentów m.in. budżet państwa, budżet samorządowy, kasy chorych.
Funkcje finansów publicznych:
1) alokacyjna – polega na rozmieszczaniu i podziale dóbr i usług pomiędzy sektor publiczny i prywatny
2) redystrybucyjna – tworzenie funduszy nabywczych poprzez modyfikację przy pomocy metod i instrumentów fiskalnych; kształtuje się finanse nabywcze utworzone w wyniku mechanizmu rynkowego; w skali makro – jaki powinien być zakres redystrybucji, w skali mikto – sięganie do cudzych własności, próbuje się godzić potrzebę efektywnego gospodarowania z nieefektywnością sektora publicznego
3) stabilizacyjna – działania z wykorzystaniem metod i instrumentów fiskalnych celem oddziaływania na przebieg koniunktury gospodarczej
Budżet państwa – ustala się go w celu realizacji założeń społeczno-gospodarczych.
Pierwszy polski budżet uchwalono w 1768 r. i był to drugi budżet na świecie (po angielskim).
Procedura budżetowa – etapy:
· projektowanie (VI-30.IX)
· autoryzacja (30.IX-1.I)
· wykonywanie (1.I-31.XII)
· sprawozdawanie (31.XII-V)
· kontrola (cały okres wykonywania)
Wady: po urlopach parlamentarzystów zostaje im niewiele czasu na uchwalenie budżetu (łamanie zasady uprzedniości), nieznajomość wyników uzyskanych przez rolnictwo.
Zasady budżetowe – próba wyjaśnienia, podania wymogów dotyczących budżetu; ramy przepisów szczegółowych. Najważniejsze to:
1) zasada jedności budżetowej
2) zasada zupełności budżetowej
3) zasada równowagi budżetowej
4) zasada specjalizacji budżetowej
5) zasada przejrzystości budżetowej
6) zasada roczności budżetowej
7) zasada realności budżetowej
8) zasada uprzedności budżetowej
9) zasada jawności budżetowej
Projektowanie budżetu
· opracowanie makroekonomicznej koncepcji budżetu i wstępnej prognozy makroproporcji budżetowych
· opracowanie materiałów do rzeczowych projektów resortowych
· uchwalenie założeń do projektu budżetu wraz z limitami wydatków dla poszczególnych części budżetowych
· opracowanie resortowych projektów wycinków budżetu
· opracowanie wstępnego projektu i dokonanie międzyresortowych uzgodnień
· uchwalenie projektu budżetu (uchwala go Rada Ministrów)
Wielkości makroproporcji : podaż pieniądza, planowany wzrost cen.
W sektorze publicznym należy dostosowywać dochody do wydatków.
Sekwencja druga – podstawą jest nota budżetowa – potoczne określenie rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie zasad i trybu opracowania projektu budżetu.
Minister Finansów buduje budżet na podstawie dokumentów przedstawionych mu przez wojewodów; obszerny fragment robi sam korzystając z danych dostarczonych mu przez urzędy i inne instytucje skarbowe; dołącza projekty 13 jednostek (których to nie jest władny zmieniać, może to zrobić jedynie parlament).
Uchwalenie przez parlament; ma to wyraz czysto formalny i ogranicza się do stwierdzenia „uchwala się projekt ustawy budżetowej na rok jakiśtam”
/ wykład 06.11 /
Osobliwości (cechy szczególne) planu budżetowego; informacje na ten i na inne równie ciekawe tematy dużo znajdziemy w Ziółkowskiej...
a) objętość - każdy idąc do biblioteki, od razu zauważy, że różni się od innych ustaw :)
b) oryginalność – różni się też istotą i sposobem prezentacji na zewnątrz
c) fakultatywność – o dochodach i wydatkach mówi się że mają charakter fakultatywny autoryzowanych dochodów i wydatków, szczególnie w dyskusji nad budżetem niektórzy podkreślają dyrektywność budżetu; Ustawa Budżetowa jest realizacją założeń polityki społeczno-gospodarczej ale nie jest podstawą prawną dającą prawo do uzyskiwania dochodów; fiskus nie może występować z żądaniem do kogokolwiek tylko dlatego, że taki był zapis w UB; podstawą prawną są inne ustawy np. ustawa podatkowa (po stronie dochodów) czy ustawa o wynagrodzeniu urzędników państwowych, ustawa o policji (po stronie wydatków)
d) wymóg szybkości procedury budżetowej (inaczej dotrzymania terminu uchwalenia); nie należy mylić tego z tzw. szybką ścieżką legislacyjną; osobliwość ta wiąże się z cechą uprzedniości budżetu – musi on być uchwalony przed nowym rokiem, jednak nie jest to cecha bardzo restrykcyjnie przestrzegana (np. można uchwalić tzw. prowizorium budżetowe)... więc gdzie...
stary_hipis