aparat panstwowy,samorzady (10 str).doc

Państwo i prawo

TEMAT:     Aparat państwowy. Samorządy.

APARAT

Każda większa organizacja ma swój aparat. Tworzy go ogół osób, które w głównej mierze oddają swoje siły i czas na obsługiwanie potrzeb danej organizacji, czyli zawodowo zajmują się służeniem danej organizacji. Każda organizacja ma też swoje organy. Organem organizacji jest jej członek (lub niewielka grupa członków), które według statutu organizacji wykonuje działania umowne, tetyczne, czyli po prostu działania tej organizacji. Większe organizacje dysponują jeszcze innymi jednostkami organizacyjnymi, zalicza się do nich:

- przedsiębiorstwa

- zakłady

- formacje zbrojne

- urzędy

- organy państwa.

Państwo jest organizacją, która dysponuje aparatem najbardziej rozbudowanym, swoiście zorganizowanym i dającym możliwości stosowania przymusu fizycznego.

ORGANEM PAŃSTWA jest osoba lub grupa osób, która według obowiązującego prawa podejmuje działania władcze uważane za działania państwa. Organem państwa jest np.:

- prezydent

- sejm

- prokurator

- ambasador itp.

Ich urzędowe działania są działaniami samego państwa. Oparte są na stosunku władztwa, podporządkowania jednej ze stron tego stosunku stronie drugiej.

Do działań władczych zalicza się:

- ustanawianie norm prawnych, czyli ogólnych reguł

  postępowania,

- ustanawianie norm indywidualnych opartych na normach     

  ogólnych,

- wykonywanie aktów stosowania przymusu państwowego,

- dokonywanie aktów kontroli.

PODZIAŁ ORGANÓW PAŃSTWA:

a) według liczby osób stanowiących dany organ:

   -organy jednoosobowe np. prezydent, minister, wojewoda;

    podejmują decyzje jednoosobowo

   -organy kolegialne np. sejm, senat, sąd i wiele innych; tzn.   

    złożone przynajmniej z trzech osób, decydują kolegialnie.

b) według ich kompetencji rzeczowej:

    - organy o kompetencji ogólnej np. sejm, rada ministrów,     

      prezydent:

    - organy o kompetencji branżowej np.. minister, komendant

      jednostki policji, dyrektor wydziału w urzędzie 

      wojewódzkim;

c) zakres ich kompetencji terytorialnej:

    - organy centralne – kompetencja ich rozciąga się na całe

      terytorium państwa, bądź reprezentują państwo jako

      całość na zewnątrz;

    - organy terenowe – mają kompetencje tylko na części

      terytorium państwowego, np. wojewoda, sąd rejonowy,

      pełnomocnik rządu dla jakiegoś obszaru;

d) według sposobu ich powoływania:

    - organy pochodzące z wyboru – gdy jego skład wyłoniony

      jest przez jakieś na ogół liczniejsze od liczby jego

      członków ciało wyborcze, tryb przeprowadzania wyboru

      może być nader różnorodny. Tą drogą powoływane są np.

      sejm, senat, prezydent;

    - organy pochodzące z kooptacji – gdy jego skład jest

      uzupełniany w ten sposób, że on sam powołuje di swego

      grona, na wakujące miejsca, inne osoby. Może to czynić

      tylko organ kolegialny ( dziś ten sposób rzadko

      stosowany);

    - organy pochodzące z nominacji – czyli wyznaczania na

      dane stanowisko przez organ wyższy, odbywa się

      powoływanie wielu organów państwowych. Tą drogą

      powoływany jest wojewoda, prokurator, dowódca okręgu

      wojskowego, sędzia itp.;

    - organy pochodzące z losowania – dziś nie powołuje się

      organów państwowych w drodze losowania ( stosowany w

      starożytnych Atenach). Każda z osób objętych losowaniem

      ma jednakowe szanse. Sposób mało przydatny, gdyż nie

      stwarza szans na dobór ludzi według cech wymaganych

      do pełnienia określonej funkcji państwowej.

    - organy pochodzące z dziedziczenia – przekazywana bywa

      przeważnie władza monarsza. W Polsce feudalnej ta drogą

      także obsadzano niektóre inne urzędy państwowe.

      Dziedziczenie odbywa się według ustalonych prawnie

      zasad, np. władzę po ojcu obejmuje najstarszy legalny

      syn.

URZĄD – jest organizmem pomocniczym dla organu. Współcześnie organ państwa, jednoosobowy bądź kolegialny, aby działać skutecznie, musi dysponować urzędem, tzn. odpowiednim do zadań organu zespołem ludzi, środków technicznych i materialnych.

Przygotowuje decyzje, zbiera niezbędne informacje wykonuje czynności techniczne związane z realizacją decyzji, utrzymuje niezbędną łączność z innymi organami państwa itp.

Minister jest jednoosobowym organem państwa;

Ministerstwo jest urzędem, biurem ministra;

Sejm jest organem państwa;

Kancelaria sejmu jest urzędem przy sejmie;

Sąd jest organem państwa;

Sekretariat sądu jest urzędem przy sądzie; itp.

Im dany organ państwa prowadzi szerszą działalność odpowiada za sprawy większej wagi, tym bardziej rozbudowany jest urząd, jakim dysponuje.

ZAKŁAD – jest to wyodrębniona trwale część mienia państwowego, które ma służyć nie do wytwarzania dóbr materialnych, lecz do świadczenia usług mających zaspokoić określone potrzeby w dziedzinie oświaty i wychowania, nauki, kultury, zdrowia itp. Zakładami są:

- szkoły,

- szpitale,

- uniwersytety,

- muzea,

- domy dziecka,

- instytuty naukowo-badawcze itp.

Każdy zakład ma swoją organizację wewnętrzną, swoje organy, swój statut organizacyjny. Zakłady czerpią środki na swe działanie przeważnie z budżetu państwa. Osoby, które korzystają z usług zakładów, zwane są destynatariuszami. Osoby korzystające z zakładów świadczących głównie usługi socjalne zwane są beneficjariuszami.

PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWE – jest ono utworzoną przez państwo jednostką gospodarczą powołaną do produkowania dóbr materialnych lub zorganizowania ich wymiany, a także prowadzenia usług, bazującą na przydzielonym jej, wyodrębnionym organizacyjnie majątku państwowym. Pp ma zawsze osobowość prawną, występuje w obrocie prawnym jako samodzielny podmiot praw i obowiązków. Swoje stosunki z innymi podmiotami obrotu gospodarczego opiera nie na zwierzchnictwie państwowym, lecz na dobrowolności i umowie. Pp, jak każde inne, powinno działać dla osiągania zysku. Pp ma swój statut, swoje organy i odpowiednią do jego charakteru organizację wewnętrzną.

APARAT PAŃSTWOWY – na aparat państwowy składa się ogół odpowiednio ze sobą powiązanych organizacyjnie organów państwowych wraz z obsługującymi je urzędami i oddanymi do ich dyspozycji formacjami zbrojnymi oraz ogół zakładów i przedsiębiorstw państwowych. Aparat ten obejmuje swoją działalnością ogół ludności kraju i całe terytorium państwa. Ma też swoje jednostki organizacyjne poza terytorium państwa (przedstawicielstwa dyplomatyczne, konsularne, handlowe, kulturalne państwa). Jednostkami tego aparatu są też bazy wojskowe jednych państwa na terytorium innych państw. Każde ogniwo aparatu państwowego ma w nim swoje miejsca, swoje zadania. Aparat państwowy jest zorganizowany hierarchicznie. Aparat państwowy współczesnych państw jest bardzo rozbudowany i skomplikowany wewnętrznie. Przeważająca część ludzi w nim zatrudnionych stanowią pracownicy biurowi. Dlatego często mówi się, że w państwie rządzi biurokracja.

Rozmiary aparatu państwowego zależą od wielkości państwa i od celów, jakie w danym czasie stawia się przed państwem. Od tego zależy też struktura organizacyjna tego aparatu i zasady działania, jakimi się kieruje.

Osoby działające w aparacie państwowym traktują tę aktywność jako działalność zawodową. Z tego żyją.

Powszechne jest dążenie do tego, aby aparaty państwowy był możliwie szczupły, niekosztowny, działał operatywnie, bez wypaczeń, miał liczne – oparte na zaufaniu - więzi z ludnością, składał się mądry ludzi uczciwych, skromnych i mądrych, aby wydatki na jego utrzymanie były możliwie jak najniższe.

SPOSOBY PRZECIWDZIAŁANIA NADUŻYWANIA WŁADZY:

Ludzie mają naturalną skłonność do uzyskiwania pełni władzy. Doświadczenie historyczne pokazuje również, że posiadanie władzy prowadzi niemal w sposób nieunikniony do jej nadużywania. Z tych chociażby względów w państwie występuje daleko posunięta specjalizacja organów państwowych. Działalność jednych z nich polega głównie na tworzeniu prawa, innych zaś na inicjowaniu i organizowaniu aktywności państwa oraz na stosowaniu norm prawnych w indywidualnych przypadkach. Są organy, które zajmują się głównie sprawdzaniem, czy określone działanie jest zgodne z właściwym wzorcem. Dokonują one aktów kontroli. Są wreszcie organy, które specjalizują się w stosowaniu przymusu państwowego.

Organy, które zajmują się głównie stanowieniem norm prawnych, nazywane są prawodawczymi lub ustawodawczymi. Współcześnie w wielu państwach takim organem jest parlament. Udział w prawodawstwie mają i inne organy, np. rząd, głowa państwa.

Domeną organów administracji, zw. zarządzająco-wykonawczymi, jest organizowanie działalności państwa, inicjowanie określonych poczynań, prawne kształtowanie sytuacji indywidualnych na podstawie norm prawa. Organy te, znajdujące się w stałym pogotowiu, maja wykazywać czujność wobec zachodzących zjawisk, być szybkie i skuteczne w opanowywaniu określonych sytuacji. Naczelnym takim organem jest na ogół rząd.

Działalność organów sądowych polega na stosowaniu norm prawnych do indywidualnych przypadków. Nie ma ona jednak charakteru organizatorskiego. Sądy działają przeważnie z inicjatywy innych organów państwowych, poszczególnych obywateli, organizacji społecznych bądź innych jednostek organizacyjnych. Sądy działają według procedur, które pozwalają na maksymalnie rzetelne i sprawiedliwe rozstrzyganie przedłożonych im spraw.

Działalność kontrolna polega na ustalaniu i ocenianiu określonego stanu rzeczy lub określonego postępowania pod kątem jego zgodności z obowiązującymi normami prawa, zasadami celowości, wymogami gospodarności i ewentualnie innymi wzorcami. Kontrola jest niezbędna w działalności państwa, choć jest czymś wtórnym w stosunku do działalności kontrolowanej. Kontrola musi być kompetentna, bezstronna, przeprowadzana we właściwym czasie i efektywna. W Polsce najbardziej autorytatywnym organem kontroli jest NIK.

Działalność polegająca na stosowaniu przymusu fizycznego prowadzą formacje zbrojne państwa:

- policja we wszystkich jej odmianach – jest uzbrojoną

  formacją powołaną do zapewnienia i ochrony

  bezpieczeństwa, porządku, ładu i spokoju wewnątrz państwa.

  Jest ona w różnych państwach zorganizowana w różny

  sposób. Wyróżnia się policję mundurową i tajną, kryminalną i  

  polityczna, drogową i finansową itp.

- wojsko – jest formacją zbrojną przeznaczoną  w zasadzie do

  działań zbrojnych na zewnątrz, do obrony granic państwa i

  jego bezpieczeństwa, do dokonywania aktów napaści na inne

  państwa. Siła wojska przydaje powagi działaniom państwa w

  społeczności międzynarodowej. W razie poważniejszych

  konfliktów wewnątrz państwa używa się wojska do

  rozwiązywania tych konfliktów. Wojsko jest zorganizowane

  różnie w różnych państwach. Wyróżnia się wojska lądowe,

  morskie, powietrzne.

- więziennictwo,

- wywiad i kontrwywiad,

- straż graniczna itp.

SAMORZĄDEM – nazywa się wszelkie formy udziału poszczególnych grup ludności w realizacji zadań publicznych, które nie są realizowane przez aparat państwowy. Wyodrębnia się samorząd:

- terytorialny,

- zawodowy,

- oraz inne formy samorządu.

SAMORZĄD TERYTORIALNY – działa w dołowych jednostkach podziału terytorialnego państwa. Do niego należy realizacja zadań lokalnych w interesie mieszkańców danej jednostki podziału terytorialnego państwa – gminy, miasta, powiatu, województwa czy nawet pewnego regionu. Obecnie w Polsce samorząd terytorialny istniej tylko w gminie, zarówno wiejskiej, jak i miejskiej. Do jego właściwości należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, które nie należą do innych określonych w ustawach podmiotów. Samorząd tworzą wszyscy mieszkańcy gminy. Organami samorządu są:

- rada gminy,

- wybierany przez nią zarząd,

- burmistrz,

- wójt lub prezydent (w większych miastach).

Samorządom lokalnym państwo zaleca czasami wykonywanie swoich zadań, które nie należą do samorządu. Organy samorządu mogą także w drodze umowy z właściwymi organami państwa podjąć się wykonania określonych zadań aparatu państwowego, nienależących do samorządu. Decyzje organów samorządu lokalnego w zakresie przyznanych im kompetencji uważane są za decyzje państwa. Samorząd lokalny tworzy się przeważnie z inicjatywy mieszkańców, gdy cierpią oni z powodu niedowładu aparatu państwowego lub gdy chcą uniknąć opresyjnej dla nich aktywności państwa. Wtedy samorząd jest wywalczony. Ale bywa i tak, że państwo tworzy samorządy, gdy chce się uwolnić od aktywności lokalnej i chce uniknąć krytyki, zwłaszcza gdy go nie stać na zaspokojenie wszystkich potrzeb. W takich sytuacjach powołanie samorządu jest przejawem polityki decentralizacji, przynosi państwu przede wszystkim ulgę. Mieszkańcom zaś danego terytorium stwarza szansę na lepsze zaspokajanie ich lokalnych potrzeb.

Samorządy ocenia się jako przejaw demokratyzmu państwa.

PARTIA POLITYCZNA – z łac. pars – część, część społeczeństwa; stronnictwo, liga, ruch, unia itp.

Partia polityczna to dobrowolna organizacja ludzi, którzy mają wspólny, co do spraw podstawowych, program kierowania społeczeństwem i zmierzają do realizacji tego programu drogą opanowania aparatu państwowego lub wywierania na niego wpływu w kierunku dla siebie pożądanym. Partia dąży do kierowania społeczeństwem bądź to samodzielnie, bądź w koalicji z innymi państwami. Partie polityczne wyrażają interesy określonych klas społecznych, warstw, narodowości czy innych grup społecznych. W partie jednoczą się ludzie najbardziej aktywni politycznie.

Partie polityczne od zarania do dziś przeszły znaczną ewolucję. Uległy zmianom zasady ich organizacji wewnętrznej, zmienia się ich rola w życiu poszczególnych państw, nastąpiło duże zróżnicowanie partii. W dużym stopniu uległy zmianie ich powiązania z aparatem państwowym.

Ustrój polityczny współczesnych państw, zwłaszcza demokratycznych, nie może się obywać bez partii politycznych. Partie polityczne spełniają różnorodne zadania, których realizacja jest społecznie korzystna, a nawet niezbędna, i których nikt inny nie jest w stanie wypełnić:

- partie są organizmami, które wypracowują i propagują

  określone programy polityczne, mając po temu niezbędne

  doświadczenie i odpowiednie środki.

- partie są mechanizmami służącymi di wyłaniania tzw. elit

  politycznych rządzących państwem. Członkowie tych elit

  zdobywają niezbędne rozeznanie i doświadczenie polityczne,

  nabywają umiejętności pełnienia funkcji kierowniczych na

  różnych szczeblach struktury państwa.

- partie są mechanizmami kształtowania opinii publicznej, czyli

  poglądów społeczeństwa na sprawy będące przedmiotem

  publicznego zainteresowania. Maja w tym celu niezbędne

  zespoły specjalistów, a także konieczne środki materialne i

  wpływy.

- partie są mechanizmami integracji społecznej w sferze życia

  politycznego. Wprowadzają interesy grup społecznych czy

  społeczności lokalnej na arenę ogólnopaństwową.

Partie wiążą społeczeństwo z państwem. Są ciałami pośredniczącymi między jednostkami a państwem. Wspierają one politykę państwa, korygują ją bądź też zwalczają. Zawsze jednak są ciałami pośredniczącymi między obywatelami a aparatem państwowym.

GRUPY NACISKU – (według S. Ehrlicha) to ugrupowanie we współczesnym społeczeństwie kapitalistycznym, powstałe dobrowolnie i świadomie dla obrony i wyrażania interesów ludzi należących do tego ugrupowania, działające według określonych reguł pod przyjętym przez siebie kierownictwem.

Grupy nacisku narodziły się w USA i tam są przede wszystkim znane. Po II wojnie światowej pojawiły się one również w innych krajach kapitalistycznych. Mają szczególnie szerokie pole do działania tam, gdzie partie polityczne słabo spełniają rolę czynnika integrującego różne grupy czy środowiska społeczne. Istnieją nie tylko krajowe, ale także międzynarodowe grupy nacisku, np. organizacje syjonistyczne czy rozmaite ponadnarodowe korporacje narodowe.

Różnice między partiami społecznymi a grupami nacisku:

Partie polityczne rozwijają działalność polityczna, przeważnie uczestniczą w wyborach do parlamentu i innych ciał przedstawicielskich, chcą objąć władzę w państwie, sformować naczelne organy państwa bądź mieć na nie stały znaczący wpływ. Partie, które już mają wpływ na państwo, walczą o utrzymanie go i poszerzanie. Grupy nacisku nie stawiają sobie takich celów. Dążą do realizacji własnych celów grupowych, do obrony interesów węższych niż te, jaki reprezentują partie polityczne. Starają się wpływać na decyzje polityków i administratorów pewnych określonych sprawach, nie mają zamiaru przejmować odpowiedzialności za państwo. Z działanie grup nacisku związane jest ściśle pojęcie lobby i lobbisty (ang. Korytarz, sień). Lobbista to człowiek, który stara się skłonić członków parlamentu lub jakiegoś innego ciała do podjęcia decyzji w określonej sprawie, korzystnej dla jego grupy nacisku. Ich aktywność jest ceniona jako pomocna w podejmowaniu decyzji. Lobbiści Dostarczają często ważnych informacji ułatwiających podjęcie trafnych decyzji. Działają setki, nawet tysiące lobbistów, a reprezentują oni różne, często sprzeczne ze sobą interesy. Czyni to członków ciał decydujących w istocie rzeczy niezależnymi.