ZASADY DEMOKRATYCZNEGO
PAŃSTWA PRAWNEGO
Demokracja
Demokracja, in. ludowładztwo - termin określający rodzaj rządów, w którym
władza należy do ogółu obywateli danego państwa. Za kolebkę demokracji
uważana jest Grecja.W Atenach pierwsze podwaliny państwa demokratycznego
dał w 594 p.n.e. Solon reformą, która uwalniała chłopów od długów i dzieliła mieszkańców na klasy majątkowe. Najważniejszym organem władzy było Zgromadzenie Ludowe, na forum którego każdy obywatel mógł wypowiedzieć
się osobiście. Zarządzaniem państwa zajmowała się Rada licząca 500 członków wybieranych drogą losowania. Większość urzędów obsadzano w wyniku
wyborów. Ustrój demokratyczny przyczynił się niewątpliwie do potęgi państwa greckiego w starożytności. W Polsce w czasie rządów szlachty w XV i XVI w. istniała demokracja szlachecka. W Europie i obu Amerykach w końcu XIX w. powstały formy demokracji burżuazyjnej, pośredniej , w której obywatele
decydowali poprzez utworzone w wyniku wyborów ciała ustawodawcze,
i bezpośredniej, w której podstawowe prawa i obowiązki rozstrzygało
powszechne referendum ogółu uprawnionych do głosowania.
KONCEPCJA PAŃSTWA PRAWNEGO
Definicji państwa prawnego jest kilka. Jedyne definicje koncentrują uwagę
na systemie wartości, jakie państwo prawne powinno wyrażać, chronić,
respektować czy urzeczywistniać. Inne odwołują się do rozważeń nad istotą
prawa jako zbioru uregulowań ustanowionych przez organizację państwową.
W związku z tym konieczne jest wskazanie elementów konstytuujących pojęcie państwa prawnego, a więc jego komponentów istotnych i koniecznych oraz podstawowych funkcji polityczno-prawnych dzisiejszego państwa prawa.
Na przestrzeni wieków ukształtowały się dwa podstawowe sposoby ujmowania państwa prawnego:
· koncepcję formalnego państwa prawnego
· materialnego państwa prawnego;
Współcześnie pojęcie państwa prawnego ściśle wiąże się z formalnym
pojmowaniem państwa prawnego. Do podstawowych przesłanek formalnego
państwa prawnego zalicza się:
· podział władzy,
· konstytucjonalizm,
· legalność,
· zakaz retroakcji ,
· dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie
na podstawie upoważnienia ustawowego,
· sądową kontrolę władzy wykonawczej oraz
· odpowiedzialność odszkodowawczą państwa.
Koncepcja państwa prawnego pojawiła się jako intelektualny oręż
radykalnego w swej postawie mieszczaństwa w walce politycznej, jaką ono
prowadziło z nieograniczoną władzą monarszą. Wówczas państwo prawne rozumiane jako państwo, które urzeczywistnia postulat ustawowego
regulowania stosunków pomiędzy władzą, a obywatelami. Państwo wówczas reprezentowało interes publiczny, a ustawowo ( wola większości ) miały być regulowane uprawnienia i obowiązki obywateli.
Jeśli chodzi o państwa liberalne idea państwa prawnego została w praktyce skonkretyzowana w ten sposób, że do jego zasadniczych elementów należały:
· praworządność działania administracji państwowej,
· niezależność sądów
· zasada podziału władzy
Do zasadniczych komponentów materialnego rozumienia państwa prawnego
zalicza się w doktrynie następujące zasady prawno-ustrojowe:
· gwarantowanie przez państwo praw i wolności obywatelskich,
· prymat prawa stanowionego nad innymi porządkami normatywnymi,
· prymat konstytucji i ustaw w systemie źródeł prawa danego państwa,
· instytucjonalne i proceduralne gwarancje praw podmiotowych obywateli.
Z powyższego zestawienia zasad ustrojowych wynika, że ta koncepcja państwa
prawnego nie rezygnuje całkowicie z elementów charakteryzujących państwo prawne w ujęciu formalnych, lub stanowią one, razem z elementami charakteryzującymi jakościowe właściwości działania państwa, nierozerwalną ontologicznie i funkcjonalnie całość.
Jedną z zasad państwa prawnego jest zasada prymatu prawa stanowionego
nad innymi systemami normatywnymi. Zasada prymatu prawa stanowionego ma wyrażać całkowitą autonomiczność systemu prawnego, jego niezależność
od innych systemów normatywnych nie będących prawem stanowionym przez państwo. Przyjęcie tej zasady oznacza indyferencji systemu prawnego
od pewnych wartości czy ocen mających pozaprawny charakter. System prawa stanowionego winien wyrażać określone wartości moralne, wartości będące wytworem kultury społeczeństwa , w którym funkcjonuje , przede wszystkim
godność człowieka i jego wolność. Katalog tych wartości ustala oficjalny prawodawca i uwidacznia je w treści prawa stanowionego. W tym wyrażać
się winna autonomiczność systemu prawnego.System normatywny państwa i inne systemy norm społecznych nie mogą w państwie prawa pozostawać wobec siebie
w relacji konkurencyjności, rywalizacji.
System prawny w koncepcji prawnego państwa w ujęciu demokratycznym winien
uwzględnić w swej treści wszystkie te wartości , oceny i normy postępowania,
które przesądzają o humanistycznej treści. Prymat prawa stanowionego
nie powinien oznaczać również niewrażliwości prawa na zmienność reguł i zasad
działania społecznego. Pierwszeństwo reguł prawnych nad innymi zasadami
i regułami postępowania nie wyklucza także wpływu reguł politycznych i moralnych
na tryb stanowienia i stosowania prawa.
Następna zasada ustrojowa państwa prawnego sprowadza się
do stworzenia przez państwo w jego porządku prawnym mechanizmów mających
zabezpieczyć i gwarantować prawa i wolności obywatelskie. Są one publicznymi
prawami podmiotowymi obywateli. Koncepcję tych praw w zarysie, w porządku
prawnym każdego państwa formuje konstytucja państwa. Inne, akty normatywne niżej usytuowane konstytucyjną wizję jedynie rozwijają i nie mogą z nią być sprzeczne.
Owe prawa i wolności obywatelskie mają umożliwiać obywatelom ochronę przed
bezprawnymi działaniami organów państwowych, mogącymi podejmować działania
naruszające strefę chronioną, jak i stanowią...
stary_hipis