Prawo konstytucyjne znajduje się w ramach dogmatu prawa.
Prawo konstytucyjne możemy rozumieć w wąskim i szerokim znaczeniu.
W wąskim znaczeniu jest to zespół norm zawartych w konstytucji i innych ustawach a w szerokim są to wszelkie przepisy i normy prawne, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa niezależnie od tego gdzie te przepisy się znajdują. Termin prawo konstytucyjne powstał pod koniec XVIII w. we Francji.
Termin prawo państwowe przyjął się w Niemczech i we wszystkich krajach niemieckojęzycznych. W Polsce oprócz nazwy prawo konstytucyjne, prawo państwowe obowiązywała jeszcze nazwa prawo polityczne. Są państwa w których obok prawa konstytucyjnego wykładane jest również prawo parlamentarne. Ma miejsce to tam, gdzie parlament odgrywa bardzo dużą rolę w życiu politycznym państwa (Włochy). Prawo parlamentarne powstało na podstawie prawa konstytucyjnego.
Prawo parlamentarne może być rozumiane na dwa znaczenia: bw znaczeniu wąskim - prawo zawarte w wewnętrznych przepisach parlamentu (regulaminy sejmu i senatu) bw szerokim znaczeniu - zajmuje się wszystkimi przepisami prawnymi odnoszącymi się do funkcjonowania parlamentu niezależnie od tego w jakich aktach są one zawarte.
KONSTYTUCJA
Termin konstytucja jest znany od bardzo dawna. Już w starożytnym Rzymie rozróżniano "rem publica constituele" - czynności organizacyjne i prawodawcze państwa zmierzające do określenia ustroju politycznego kraju, i "leges dare" - prawo łączące się nie z ustrojem politycznym ale innymi dziedzinami życia.
Znaczenia pojęcia "konstytucja": 4znaczenie faktyczne - konstytucja to faktycznie istniejący ustrój państwa nie zależnie od tego w jakim akcie prawnym jest określony i czy w ogóle jest określony w jakimś akcie. Jest to jakikolwiek akt prawny lub funkcjonujące normy określające jak postępować w pewnych sytuacjach (Wielka Brytania nie posiada Konstytucji pisemnej) 4znaczenie prawne - jest to pojęcie późniejsze.
Dwa rodzaje Konstytucji: 4w sensie materialno-prawnym - ten akt prawny który nazywany jest najczęściej konstytucją lub ustawą zasadniczą. Ten akt prawny bardzo wyróżnia się od innych. 4w sensie formalno-prawnym- kilka aktów prawnych z których żaden nie nosi nazwy "Konstytucja" ale w sumie regulują one sprawy dotyczące ustroju politycznego państwa.(np. W.B.)
Polska w latach 1992-1997 - przykład na konstytucję w sensie materialno-prawnym.
Elementy tej konstytucji: b"Mała Konstytucja" - 17.X.1992 bprzepisy konstytucyjne z 1952r. bustawy konstytucyjne z 23.IV.1992 o trybie uchwalenia Konstytucji
W sensie formalno-prawnym Konstytucja to: 4ustawa zasadnicza w państwie 4ustawa zawierająca normy wyposażone w najwyższą moc prawną 4normy, które regulują postawy ustroju politycznego państwa
Pierwsza konstytucja pisemna była to Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787r. Drugą Konstytucją była Polska Konstytucja z 3.V.1791r. Następnie konstytucje Francuskie.
Konstytucje zaczęto uważać za postać odnowionej umowy społecznej wg. której państwo powinno funkcjonować. Konstytucja jako akt prawny pisany różni się od innych aktów prawnych, ustaw, rozporządzeń.
À Konstytucja wyróżnia się szczególną treścią. Á Konstytucja wyróżnia się szczególną formą. Â Konstytucja wyróżnia się szczególną mocą prawną.
R Szczególna treść Konstytucji.
Akt prawny rozbudowany treściowo - dotyczy funkcjonowania państwa i społeczeństwa. Konstytucjonaliści starają się stworzyć minimum materii konstytucjonalnej.
Elementy minimum materii konstytucjonalnej: 4podmiot władzy w państwie i sposób jej realizacji 4uregulowanie podstaw istniejącego w państwie ustroju gospodarczego 4ustalenia dotyczące struktury aparatu państwowego z zakresu kompetencji władz i konstytucyjnych organów państw 4uregulowanie sytuacji prawnej jednostki (sfera praw, wolności i obowiązków obywatelskich) 4uregulowania trybu zmiany konstytucji
R Szczególna forma Konstytucji.
Konstytucja od innych aktów prawnych różni się: a)szczególnym sposobem uchwalania b)szczególnym trybem zmiany konstytucji c)szczególną rolą systematyki d)nazwą
Ad. a) Sposób uchwalania zależy od tego kto w państwie jest suwerenny, kto posiada władzę ustrojodawczą. Dopóki atrybut suwerenności przyznawano panującemu ê konstytucje oktrojowane - nadawane (panujący tworzył konstytucję i nadawał ją narodowi).
Trzy rodzaje uchwalenia konstytucji: 4bezpośrednio (lud) 4pośrednio (przez przedstawicieli) - najczęściej występująca 4mieszane
Konstytucja może być uchwalana przez: 4rząd (K. V rep. francuskiej) 4parlament (K. z 1997r.) 4konstytuantę
Konstytuanta - "ciało" wybierane aby opracowało i uchwaliło Konstytucję
Sejm ustawowy - w Polsce 1921-1952; sejm, którego głównym zadaniem było opracowanie i uchwalenie konstytucji. Miał działać tak długo aż k. zostanie opracowana i uchwalona. Konstytucja uchwalana w sposób pośredni zatwierdzana jest w sposób bezpośredni przez referendum narodowe.
Ad. b) Rozróżniamy konstytucje: 4sztywne - tryb zmiany tych k. jest trudniejszy w stos. do trybu zmiany ustaw zwykłych 4elastyczne - tryb zmiany jest taki sam jak tryb zmiany ustaw zwykłych
Zmiana konstytucji: 4zastąpienie jednej konstytucji inną 4zmiana podstawowych zasad zawartych w konstytucji ê rewizja konstytucji 4nowelizacja konstytucji (zmiana pewnych mniej ważnych przepisów)
Problem niezmienności konstytucji - konstytucja wprowadza przepisy o zakazie zmiany pewnych przepisów w konstytucji.
Dwa stopnie utrudnienia zmiany konstytucji w Polsce: 4I, II, XII rozdział - zmiana w sposób szczególnie trudny 4reszta - trudniej niż ustawy zwykłe
Systematyka Konstytucji ma szczególne znaczenie. Przy interpretacji przepisów konst. bierze się pod uwagę w jakim miejscu przepis konstytucyjny się znajduje. Im rozdział jest bliżej początku tym jest ważniejszy.
Systematyka konstytucji: 4ogólna - polega na podzieleniu konstytucji na rozdziały. Jest ona dokonywana w oparciu o pewien system wartości (kryteria aksjologiczne, ideologiczne) 4szczegółowa - układ treści w ramach rozdziałów (tu decydują kryteria logiczne)
R Szczególna moc Konstytucji
Konstytucja ma najwyższą moc prawna spośród wszystkich aktów prawnych.
Moc obowiązująca jest taka sama dla wszystkich aktów prawnych.
Moc prawna - jeśli akt prawny, który stoi wyżej w hierarchii źródeł prawa eliminuje przepisy niżej umieszczone, które są sprzeczne z tymi wyższymi.
Hierarchia źródeł prawa: I.Konstytucja II.Ustawy III.Umowy międzynarodowe IV.Rozporządzenia
Nie wolno wydawać aktów prawnych sprzecznych z konstytucją, a jeśli to się zdarzy to trzeba ten akt prawny uchylić. Parlament ma obowiązek wydawania aktów prawnych konkretyzujących i rozwijających.
W państwach realnego socjalizmu do lat 80-tych uważano, że żadna instytucja sprawdzająca zgodność ustaw z konstytucją nie jest potrzebna. Sam parlament tylko mógł sprawdzać to co uchwalił. W latach 80-tych wprowadzono Trybunał Konstytucyjny. parlament powinien sprawdzać czy uchwala ustawę zgodną z konstytucją czy też nie. Tu kontrola była mało efektywna. Liczyła się tu liczba głosów za i przeciw, a nie to czy ustawa jest zgodna czy nie.
Powstała kontrola poza parlamentarna. Została ona wprowadzona najwcześniej w USA w I połowie XIX w. Polegała na tym, ze sąd federalny miał prawo i obowiązek sprawdzania czy ustawa uchwalana przez parlament jest zgodna z konstytucją amerykańską czy nie.
W Europie w latach 20-tych XX w. wprowadzono kontrolę poprzez organy specjalnie powołane do takich kontroli. Te instytucje to Trybunały Konstytucyjne (Polska), albo Sądy Konstytucyjne (Niemcy, Włochy).
W Polsce Trybunał Konstytucyjny powstał za czasów istnienia państwa realnego socjalizmu (1985r.). Ten Trybunał początkowo był nieco ograniczony w swoich kompetencjach. Jego decyzje nie były ostateczne. Decyzje Trybunału Konstytucyjnego trafiały do sejmu i sejm ostatecznie decydował o tym czy Trybunał Konstytucyjny miał rację czy też nie. Jeśli racji nie miał to wtedy parlament mógł utrzymać w mocy te przepisy.
tak było do czasu uchwalenia nowej Konstytucji z 1997r. i nowej ustawy o trybunale Konstytucyjnym. Wtedy przyznano Trybunałowi Konstytucyjnemu ostateczność jego decyzji.
Konstytucja 3-go Maja 1791r.Pierwsza w Europie konstytucja pisana. Nie wprowadziła ona jeszcze nowych porządków społecznych. Była to Konstytucja symboliczna. Nie zaistniała w praktyce bo doszło do rozbiorów i państwo polskie przestało istnieć na 123 lata. Dopiero w 1918r. Polska odzyskała niepodległość.
Mała Konstytucja 1919r. W 1919r. uchwalono Małą Konstytucję. Dotyczyła ona naczelnika państwa J. Piłsudskiego.
Konstytucja Marcowa 1921r. Uważana ona była za jedną z bardziej demokratycznych, postępowych konstytucji. Parlament miał największą władzę, a prezydent miał niewielkie kompetencje. Pierwszym prezydentem był Gabriel Narutowicz.
Od 1922r. kiedy Konstytucja Marcowa weszła w pełni w życie do Zamachu Majowego 1926r. Polska była rządzona przez wiele rządów. W wyniku tego zamachu faktyczną władzę przejmuje Piłsudski, zostaje szefem GISZ-u (Głównego Inspektoratu Sił Zbrojnych).
W 1926r. zostaje wprowadzona Nowela Sierpniowa. Ona w istotny sposób osłabia rolę parlamentu, a wzmacnia rolę prezydenta. Tworzona jest silna władza wykonawcza kosztem władzy ustawodawczej.
Konstytucja Kwietniowa 1935r. Dawała silną władzę prezydentowi "Odpowiedzialny przed Bogiem i historią.". Prezydentem pozostał J. Mościcki. Ta konstytucja uchwalona została przy znaczącej nieobecności posłów.
W okresie wojny władze londyńskie kierowały się zasadami Konstytucji Kwietniowej. Po wojnie władza moskiewska stwierdziła, że w swych działaniach opierać się będzie na Konstytucji Marcowej. Wystąpiła potrzeba uchwalenia nowej konstytucji.
Sejm ustawodawczy wybrany w 1947r. uchwala nową Konstytucję państwa socjalistycznego (dyktatury proletariatu) w 1952r.. Zawiera ona szereg przepisów , deklaracji politycznych. Ta konstytucja była złą konstytucją. Trwała od 22.VII.1952r do 17.X.1992r.., kiedy to uchwalono Małą Konstytucję.
Rozpoczęły się obrady Okrągłego Stołu.
Okrągły Stół obradował od 6.II. do 5.IV.1989r. i zakończył się kilkoma decyzjami istotnymi dla rozwoju wypadków w Polsce.
Przyjęto zasadę, że ustrój polityczny Polski będzie stopniowo ewaluował od dyktatury proletariatu do państwa demokratycznego. Uzgodniono, że w dniach 4-18.VI.1989r. odbędą się wybory do sejmu i senatu. Wybory do sejmu były wyborami kontraktowymi, a do senatu demokratycznymi. Przy okrągłym stole wyrażono zgodę na ewolucyjny charakter przemian. Premierem zostaje Tadeusz Mazowiecki.
Układ warszawski stworzony został jako siły zbrojne stanowiące przeciwwagę do NATO.
Utworzenie komisji konstytucyjnej sejmu i senatu 7.XII.1990r.
HISTORIA KONSTYTUCJONALIZMU 1989 - 1997.
8.XII.1989r. powstała Komisja Konstytucyjna sejmu i senatu. Rozpoczęły się prace nad nową Konstytucją. Plany były takie, że nową Konstytucję uchwali się tak aby na 3-go maja 1991r. była już gotowa, czyli w 200 lat po uchwaleniu Konstytucji 3-go Maja. Jednak jej uchwalenie zakończyło się dopiero 2.IV.1997r..
Trzy etapy uchwalania Konstytucji: 4etap I - 1989 - 1991 4etap II - 1991 - 1993 4etap III - 1993 - 1997
Etap I 1989 - 1991 Etap pierwszy uchwalania Konstytucji rozpoczął się 7.XII.1989r. i już wtedy rozpoczęły się kontrowersje polegające na tym, że obowiązująca Konstytucja nie przewidywała istnienia senatu. W zmianie Konstytucji miał, według dotychczas obowiązującej, udział brać tylko sejm. Senat stwierdził jednak, że sejm nie może uzurpować sobie prawa do uchwalenia nowej Konstytucji. Senat wówczas powołał własną Komisję Konstytucyjną i rozpoczął własną pracę nad Konstytucją. Te prace toczyły się w Komisjach Konstytucyjnych sejmu i senatu. Obok prac nad tymi zagadnieniami pracowano również nad innymi projektami Konstytucji zgłaszanymi przez różne partie polityczne. Komisje sejmu i senatu brały pod uwagę również prywatne projekty Konstytucji (prof. Zawadzki, prof. Szyszkowski). Trzeba było te projekty ujednolicić. Komisja Konstytucyjna sejmu przyjęła uchwałę w której 22.X.1991r. uznano, że nową Konstytucję opracuje parlament wybrany w demokratycznych wyborach, a te projekty, które już są, będą materiałem wyjściowym do prac nad Konstytucją. Senat 24.X.1991r. uchwalił podobną uchwałę. Te uchwały doprowadziły do przyjęcia opinii, że ten sejm kontraktowy powinien ulec samo-rozwiązaniu się, aby umożliwić demokratyczne wybory i wybrać sejm i senat. Kadencja sejmu i senatu została więc skrócona o 2 lata (do 1991r). w 1991r. podjęto uchwałę o samo-rozwiązywaniu się sejmu i tym samym skończyła się kadencja senatu. Senat nie może istnieć po rozwiązaniu sejmu. Odbyły się w tym roku w pełni demokratyczne wybory do sejmu i senatu. Przyniosły one rezultat, który dawał niewielką szansę na opracowanie nowej Konstytucji, ponieważ ten nowy sejm był bardzo rozbity, a do uchwalenia konstytucji potrzebne było minimum 2/3 głosów.
Etap II 1991 - 1993 Trwały prace nad Konstytucją, jednak nie da się stworzyć nowej Konstytucji w oparciu o art. 106. Powstało zadanie uchwalenia przepisów na podstawie których będzie się uchwalało nową Konstytucję. To jednak wymagało zmiany art. 106 Konstytucji, a do tego była potrzebna większość 2/3głosów. Sukcesem było uchwalenie ustawy z 23.IV.1992r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP. Ta ustawa zakładała, że prace nad nową Konstytucją będą trwały na forum Zgromadzenia Narodowego. Nie określała jednak w jakim terminie nowa Konstytucja ma być uchwalona.
Prawo inicjatywy ustrojodawczej przyznawała: iKomisji konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego (56 osób - 46 posłów, 10 senatorów) iGrupie 56 członków tego zgrupowania iPrezydentowi RP
Przewidywano 2 czytania projektów Konstytucji i ewentualnie 3 jeśli Prezydent wniósł by jakieś poprawki do projektu. Po ostatnim czytaniu tekst Konstytucji uchwalony przez Zgromadzenie Narodowe musiał być poddany Referendum Konstytucyjnemu.
W X.1992r. powstała Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego i rozpoczęła prace nad projektami, które wpłynęły przez 6 miesięcy.
Siedem projektów: 3senatu 3Unii Demokratycznej 3KPN 3Porozumienia Centrum 3Prezydenta 3PSL i Unii Pracy 3SLD
Sejm Krótki zdawał sobie sprawę z tego, że nie będzie w stanie uchwalić Konstytucji. Trzeba było uchwalić akt prawny, który unormuje funkcjonowanie podstawowych organów państwowych. 17.X.1992r. uchwalono Małą Konstytucję (ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz Samorządem Terytorialnym). Ta Konstytucja i ustawa z 23.IV.1992r stanowiły Konstytucję w sensie materialno prawnym. Komisja rozpoczęła pracę nad tymi ustawami. 31.V.1993r. upadł rząd Suchockiej, prezydent mógł wtedy na podstawie Małej Konstytucji rozwiązać parlament. Tak też zrobił (zwykłe votum nieufności) i w 1993r. były nowe wybory do sejmu i senatu.
Mała Konstytucja wprowadziła dwa rodzaje votum nieufności:izwykłe votum nieufności ikonstruktywne votum nieufności - instytucja nakazująca zawarcie we wniosku nazwisko nowego premiera)
Etap III 1993 - 1997 Sejm wybrany w 1993r. był wybrany według nowej ordynacji wyborczej wprowadzającej 5% próg (5% w skali kraju aby mogła partia wejść do parlamentu). Najsilniejszy komitet wyborczy to SLD, potem PSL, UW, KPN. Partie nie wchodzące w koalicje nie weszły do parlamentu. Ludzie się buntowali, że jest większość lewicy w parlamencie i sejm nie odzwierciedla w pełni poglądów prawicowego społeczeństwa polskiego.
22.IV.1994r. przystąpiono do nowelizacji konstytucyjnej ustawy z 23.IV.1992r..
1. Chodziło o los siedmiu projektów Konstytucji zgłoszonych za poprzedniej kadencji sejmu. Złamano istniejącą zasadę dyskontynuacji i uznano, że te stare projekty będą uważane za oficjalnie rozpatrywane. Zasada dyskontynuacji prac sejmu polega na tym, że z końcem kadencji sejmu trzeba zacząć pracę nad wszystkimi uchwałami od nowa (z formalnego punktu widzenia). 2. Wprowadzenie Referendum Konstytucyjnego. 3. Wprowadzono możliwość przedstawienia projektu obywatelskiego (ważny gdy podpisany jest przez co najmniej 5000 tyś. obywateli).
W X.1993r. Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego na czele z Kwaśniewskim przeprowadzała korekty ustawy z 1992r.. Prace nad Konstytucją zostały podjęte z rocznym opóźnieniem w X.1994r.. Oficjalne projekty: UW, SLD, PSL + Unii Pracy, KPN, senatu, Prezydenta, obywatelski.
Pierwsze czytanie odbyło się 21-23.IX.1994r. na forum Zgromadzenia Narodowego. Komisja miała utworzyć z tych 7 jeden projekt. Te prace trwały do I.1995r.. Wtedy przedstawiono jednolity projekt Konstytucji. Na początku prace nad Konstytucją szły niemrawo.
W I.1997r. powstała nieformalna Koalicja Konstytucyjna składająca się z: iSLD iPSL - wniosek o szereg przepisów chroniących najuboższych iUP - wniosek o szereg przepisów chroniących najuboższych iUW - przeciwko wpisywaniu do Konstytucji prawa do pracy i mieszkania, ponieważ nikt nie był w stanie tego zagwarantować
Partie te doszły do kompromisu. Maksymalne zwiększenie zatrudnienia i zmniejszenie problemów mieszkaniowych.
W III.1997r. rozpatrzono sprawozdanie Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. 22.III.1997r odbyło się drugie czytanie. 24.III uchwalono Konstytucję. Prezydent wprowadził 41 poprawek. Zrobił to w 2 dni, a nie w 60 - tyle mu przysługiwało.
Trzecie czytanie odbyło się 2.IV.1997r.. Wtedy zaaprobowano 31 z 41 poprawek.
2.IV.1997r. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło Konstytucję III RP. ZA było 451, PRZECIW 40, WSTRZYMAŁO SIĘ 6.
25.V.1997r. odbyło się Referendum zatwierdzające w którym brało udział 43% uprawnionych do głosowania. ZA było 54%, PRZECIW 46%.
15.VII.1997r. Sąd Najwyższy stwierdził ważność Referendum zatwierdzającego.
16.VII.1997r. prezydent podpisał Konstytucję
17.VII.1997r. Konstytucja została opublikowana w Dzienniku Ustaw
17.X.1997r. Konstytucja weszła w życie.
KONSTYTUCJA 2.IV.1997r.
Konstytucja ta ma określoną systematykę. Składa się z preambuły i tekstu konstytucyjnego. Preambuła jest to nawiązane do tradycji, są ukazane cele konstytucyjne.
Najpierw chciano ułożyć tekst Konstytucji, a później wrócić do preambuły. To czy Konstytucja ma preambułę czy jej nie ma jest kwestią tradycji i ewentualnie potrzeby. Walka toczyła się o "invocatio Dei" czyli odwołanie do Boga. byli ludzie, którzy chcieli aby ono znalazło się w preambule ale byli i ludzie przeciwni temu. Osiągnięto jednak porozumienie i w Konstytucji jest odwołanie się zarówno do uczuć ludzi wierzących jak i niewierzących.
Problem polegał na tym czy preambuła ma charakter jurydyczny, czy charakter literackiego wstępu. Chodziło tu o to czy można np. podczas wydawania wyroku powołać się na preambułę. Cała Konstytucja, łącznie z preambułą, ma charakter aktu normatywnego. W preambule jest zasada subsydiarności.
Konstytucja składa się z 13 rozdziałów. O ich kolejności decydują względy aksjologiczne - względy ważności. Na końcu znajdują się przepisy przejściowe i końcowe.
Rozdziały IV - IX są poświęcone sprawom mniej ogólnym, a mianowicie organizacji aparatu państwowego. Rozdziały I, II, XII podlegają trudniejszej procedurze zmiany niż pozostałe rozdziały. Jest to Konstytucja sztywna czyli jej zmiana jest trudniejsza niż zmiana ustaw zwykłych.
Cechy Konstytucji: bJest to Konstytucja kompromisu. Trzy zespoły wartości Konstytucji: iwartości socjaldemokratyczne iwartości chrześcijańskie iwartości liberalne bNadanie Konstytucji charakteru normatywnego bKonstytucja ta nawiązuje do tradycji polskiego konstytucjonalizmu. Dwuizbowość polskiego parlamentu. bKonstytucja nawiązuje do standardów ogólnoeuropejskich (UE), (Art. 90). Zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej można uzyskać bezwzględną większością głosów Sejmu i Senatu, bądź przez referendum zatwierdzające. bObszerność Konstytucji. Aby jak najmniej można było dokonywać zmian, jak najmniej można było się odwoływać do innych ustaw, które łatwiej można zmienić.
Zasady Konstytucji RP: b12 podstawowych zasad politycznych państwa: iSuwerenności narodu iRepublikańskiej formy państwa iDemokratycznego państwa prawnego iPodziału władzy i równowagi władz iReprezentacji politycznej iDwuizbowości parlamentu iPluralizmu politycznego iWzajemnej niezależności i współdziałania państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych iWolności i praw człowieka i obywatela iDecentralizacji władzy publicznej i samorządu ...
stary_hipis