Prawo handlowe to zespół norm, które regulują organizację (ustrój) przedsiębiorców oraz stosunki zobowiązaniowe, powstające m-dzy nimi oraz m-dzy nimi, a innymi osobami w obrocie gospodarczym wewnętrznym (krajowym) i międzynarodowym ( w handlu zagranicznym)
Wyodrębnienie prawa handlowego da się przeprowadzić ze względu na:
- kryterium podmiotów (przedsiębiorcy)
- kryterium przedmiotowe (podmiotów działających)
Jeśli w obrocie występują co najmniej jeden przedsiębiorca i jeśli dokonuje on świadczenia w zakresie prowadzonej przez siebie działalności na rzecz innego podmiotu, a świadczenie stanowi wynik tej działalności, to nazywamy to obrotem gospodarczym, zaś normy prawa regulujące ten obrót można nazwać obrotem gospodarczym, zatem normy regulujące ten ustrój są także normami prawa handlowego.
Prawo europejskie opiera się na dwóch kierunkach: francuskim i niemieckim. Francuzi podeszli od strony przedmiotowej, czyli stosunku prawnego (kodeks handlowy z 1807 r.), Niemcy natomiast od strony podmiotowej, tj. od strony kupca (kodeks handlowy z 1892 r. i odrębna ustawa o spółkach akcyjnych z 1965 r.).
/Wg prawa amerykańskiego (kodeks handlowy z 1952 r.) – kupcem jest osoba stale handlująca towarem, lub osoba, która wykazuje się dostateczną biegłością w tym zakresie/.
Prawo handlowe reguluje również obrót międzynarodowy gospodarczy. Są to nie tylko czyste normy prawa cywilnego i handlowego, ale również publiczno-administracyjnego i o charakterze publicznoprawnym (umowy międzynarodowe). W 1966 r. Komisja Międzynarodowa Prawa Handlowego ONZ uznała, że pod pojęciem międzynarodowego prawa handlowego kryje się ogół norm regulujących prywatnoprawne stosunki handlowe odnoszące się do kilku lub wielu krajów.
Obrót gospodarczy zagraniczny i krajowy określają: prawo pisane, umowne, zwyczajowe i zwyczaje.
Prawo Unii Europejskiej to: a) prawo pierwotne – tworzone dla własnych zrębów (traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali – Paryż 1951 r., Traktat Rzymski o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej z 1957 r., Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej – w skrócie Euroatom – podpisany w Rzymie w 1957 r., oraz protokoły uzupełniające te traktaty), b) prawo wtórne – tworzone przez organy Unii Europejskiej (rozporządzenia, dyrektywy, opinie, w tym również orzecznictwo Trybunału Europejskiego.
Polskie prawo handlowe – tak jak i niemieckie - ma ujęcie podmiotowe.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku rozpoczęto prace nad ustawami dotyczącymi spółki akcyjnej a następnie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jako częściami przyszłego kodeksu handlowego. W 1927 r. ogłoszony został projekt prawa o spółkach akcyjnych (w rok później uzyskał postać rozporządzenia Prezydenta RP). Projekt prawa o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością – ogłoszony w 1928 r. – dopiero w 1933 r. stał się rozporządzeniem Prezydenta RP z mocą ustawy. W 1934 r. ogłoszono rozporządzenie Prezydenta RP – Kodeks handlowy. Kodeks ten formalnie i w całości obowiązywał tylko do dnia wejścia w życie Kodeksu cywilnego z 1964 r. Po tej dacie, moc obowiązującą posiadały już tylko niektóre przepisy dot. spółki jawnej, akcyjnej, z o.o. oraz firmy, prokury, rejestru handlowego (spółkę komandytową włączono do KH w 1991 r.).
Postawą jest Kodeks cywilny (nowelizacja w 90 r.), szereg ustaw, lex contractus (prawo umów) oraz utrwalona praktyka obrotu (jako zwyczaj). Jest to określone zachowanie się w określonym czasie, środowisku i stosunkach społecznych. Obecnie obserwuje się praktykę uniformizacji /incoterms – prawo zwyczajowe, praktyki dotyczące akredytywy dokumentowej (incaso) i reguły dotyczące gwarancji bankowych/.
Wyróżniamy następujące źródła prawa:
§ prawo stanowione (pisane)
Obejmuje ono:
- kodeks cywilny znowelizowany 28 lipca 1990 roku,
- utrzymane w mocy przepisy prawa handlowego pochodzące z 1934 roku,
- ustawę z 15 września 2000 roku (Kodeks spółek handlowych),
- przepisy szczególnej rangi ustawowej, regulujące ustrój i ustanie przedsiębiorców oraz prowadzenie przez nich działalności gospodarczej,
- ogólne warunki i wzory umów oraz regulaminy (objęte nowelizacją k.c. z 1990 roku),
- również przepisy o charakterze administracyjnym, karnym i mieszanym.
§ prawo umowne
- umowne warunki umów czyli prawnie wiążące warunki umów, ustalane w trybie porozumień,
- akty erekcyjne czyli np. umowa spółki, umowa o utworzeniu przedsiębiorstwa, statuty (zwłaszcza statut S.A. i spółdzielni).
§ zwyczaj
Jest to powszechnie stosowana w danym okresie, danym środowisku i danych stosunkach społecznych praktyka pewnego zachowania się. Zwyczajem jest m.in. Incoterms (reguły wykładni handlowych), zwyczaje i praktyki dotyczące akredytyw dokumentów, inkasa dokumentowego, gwarancji umownych.
§ prawo zwyczajowe
Są to normy formułowane ostatecznie przez organ orzekający. W Polsce prawo to nie odgrywa istotnej roli (charakterystyczne jest dla prawa anglosaskiego – prawo precedensowe).
Ze wzgl. na formę organizacyjno prawną wyróżnić należy przede wszystkim przedsiębiorców prowadzących przedsiębiorstwa w formie
- spółek (cywilnych, handlowych innych)
- spółdzielni
- zrzeszeń
- fundacji (czy przedsiębiorstw typu funadcyjnego jak przed. państwowe i inne państwowe os. prawne prowadzące stałą, profesjonalna działalność gospod. np. Skarb Państwa, gminy, przedsiębiorstwa komunalne)
Można też wyróżnić
- przedsiębiorców prawa prywatnego (spółki nie będące sp. prawa publicznego, spółdzielnie)
- przedsiębiorców prawa publicznego (Skarb Państwa, gmina itp.)
Należy zwrócić uwagę na rozróżnienie m-dzy pojęciem przedsiębiorstwa i zakładu, gospodarstwa pomocniczego, wydziału, oddziału. Z punktu widzenia prawa podział na przedsiębiorstwa i zakłady ma zasadnicze znaczenie. Opiera się na kryteriach uwzględniających różnice w elementach strukturalnych i ustrojowych tych jednostek oraz odmienności praw i obowiązków w stosunkach prawnych z ich udziałem.
Najważniejsze systemy ewidencyjne to:
1. ogólny system identyfikacji i klasyfikacji jednostek gospodarczych (system REGON)
- organizowany i prowadzony przez GUS
- obejmuje w zasadzie wszystkie jednostki gospodarcze
- reguluje go ustawa z 1995 r. o statystyce publicznej
- każda jednostka objęta tym systemem otrzymuje stały cyfrowy identyfikator nr REGON
- podmioty mają obowiązek aktualizacji cech klasyfikacji pod groźbą wstrzymania przez bank finansujący dyspozycje z rachunku bankowego
2. system ewidencji przedsiębiorców
- postępowanie ewidencyjne przeprowadza właściwy organ gminy lub m-sta
- regulowany ustawa o działalności gospodarczej
3. system rejestracji podatkowej
-regulowany ustawą z dn. 13 X 95 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników
4. wew. System ewidencyjno – informacyjny przedsiębiorstw państwowych i innych jednostek gospodarczych
- przedsiębiorstwa państwowe i inne jednostki gospodarcze obowiązane są organizować i prowadzić go na podst. Art. 30 ustawy o statystyce publicznej
- w systemie tym podmioty muszą ustanowić podstawowe kategorie, klasyfikacje, nomenklatury i kody ustalone lub zatwierdzone przez GUS
5. rejestry sądowe
- ma podstawowe znaczenie z punktu widzenia pewności i bezpieczeństwa obrotu gospodarczego
- regulowany ustawą o Krajowym Rejestrze Sądowym z 30 XI 2000 r.
- obowiązujące przepisy mogą nakładać obowiązek wpisu (wpis obligatoryjny), możliwość wpisu (wpis fakultatywny). Wpisy mogą też mieć charakter deklaratywny (potwierdzają zdarzenia prawne), konstytutywny (wystapienie określonego skutku prawnego zależy od wpisu do rejestru), konwalidacyjny (sanujący) – gdy skutkiem wpisu jest usunięcie braków prawnych powstałych przy rejestracji
- wpisu dokonuje się w sądowym postepowaniu rejestrowym
6. rejestry pozasądowe
- w obowiązujących przepisach prawa przewidziano rejestry pozasądowe dla niektórych przedsiębiorców. Należy jednak przyjąć, że rejestracja w rejestrach sądowych powinna być regułą, zaś rejestrach pozasądowych wyjątkiem.
Formy koncentracji to
1) koncern – stanowi związek prawnie samodzielnych przedsiębiorstw pod jednym kierownictwem, decydujących o kierunku działalności gospodarczej
ü Mamy koncerny:
a) podporządkowujące – jedno przedsiębiorstwo uzyskało kontrolę nad innymi
b) równorzędne – przedsiębiorstwa wchodzące w skład zachowują pozycję równorzędną, zaś organ kierujący jest powołany na mocy porozumienia m-dzy nimi
ü Forma prawna przedsiębiorstw wchodzących w skład K. Może być dobrowolna
ü Powstaje poprzez:
c) specjalną umowę przyznającą jednemu przedsiębiorstwu pozycję dominującą
d) zawarcie umowy sp. cywilnej
e) założenie sp. kapitałowej
f) zdobycie przez jedno przed. Pozycji dominującej (najczęściej)
2) Trust – definiowany jest nastepująco:
ü Uważany za odpowiednik koncernu na terenie prawa angloamerykańskiego
ü Forma najwyżej rozwiniętego koncernu (f-my tracą swoją prawną i gospod. samodzielność i niezależność we wszystkich lub określonych dziedzinach)
3) Kartel -
4) Syndykat
5) Konsorcjum – porozumienie dwóch lub więcej samodzielnych podmiotów gospodarczych, na mocy którego zobowiązują się one do wspólnego wykonania określonego przedsięwzięcia gospodarczego na rzecz oznaczonej os.
ü Członkowie konsorcjum dzielą się zadaniami i każdy wykonuje je we własnym imieniu i na własny rachunek
ü Podział wynagrodzenia zgodny z zapisami w umowie
ü Wobec zleceniodawcy członkowie odpowiadają całym majątkiem osobistym i solidarnie
6) Joint venture – realizacja określonych wspólnych przedsięwzięć z udziałem podmiotów zagranicznych
ü Sp. j.v. podejmuje wspólne przedsięwzięcie i ryzyko
ü Znana i wykorzystywana niemal na całym świecie
7) Holding – forma koncentracji gospod., polegająca na centralizacji alokacji kap. i zysków (najczęściej na cle rozwojowe) przez sprawowanie kontroli nad prawnie samodzielntymi podmiotami, którymi są z zasady sp. kapitałowe
ü Cechuje się, stosunkiem dominacji jednej sp. (sp. matka, macierzysta) nad pozostałymi (sp. córki, filialne)
ü W stosunku tym cechą istotną jest zaistnienie zależności m-zy sp. dominującymi, a sp. zależnymi
ü Sp. dominująca posiada w każdej sp. zależnej przynajmniej: kontrolny pakiet udziałów (akcji); możliwość powołania więcej niż połowy członków Z.; w inny sposób wpływa na jej działalność lub funkcjonowanie
ü Rodzaje holdingów: - czysty holding finansowy – sp. holdingowa oddziałuje na sp. filialne za pomocą wskaźników finansowych- strategiczny holding zarządzający – sp. dominująca decyduje o zasadniczych sprawach, zapewnia i rozdziela środki fin. Planuje i koordynuje badania podstawowe itp.- operacyjny holding zarządzający – sp. dominująca sprawuje funkcje zarządzające i kontroluje działalność sp. zależnych.
8) Konglomerat – luźny związek kapitałowy różnorodnych f-m lub ich grup, zorganizowany (z reguły) w formacie koncernu. Umożliwia: specjalizacje poszczególnych podmiotów, min. Wpływ zmian koniunktury i większą szanse przetrwania kryzysu
9) Pul (pool) – porozumienie niezależnych przedsiębiorstw w sprawie wspólnego gromadzenia i podziału zysku wg. Uzgodnionych zasad (szczególna odmiana kartelu)
Podział na spółki kapitałowe i osobowe opiera się na kryterium substratu ich działalności i istnienia.
- substrat osobowy – wspólnicy – sp. osobowe
- substrat rzeczowy – kapitał – sp. kapitałowe
Spółki kapitałowe (akcyjna, z o.o.)
ü posiadają osobowość prawną
ü za zobowiązania odpowiadają własnym majątkiem, ale bez osobistej odpowiezialności wspólników
ü wspólnicy odsunięci są od bezpośredniego prowadzenia spraw sp. i od bezpośredniej kontroli jej działalności (odpowiednio sprawują te funkcje Zarząd i RN/KR) zaś organem ich reprezentującym jest zgromadzenie wsp./ walne zgromadzenie
Spółki osobowe: (cywilna, jawna, partnerska, komandytowa, kom.-akc.)
ü są ułomnymi osobami prawnymi, a s.c w ogóle jej nie posiada
ü prowadzą przedsiębiorstwo pod własną f-mą
ü występuje osobista odpowiedzialność wspólników za zobowiązania sp.
ü osobiste prowadzenie spraw sp. przez wspólników, chyba że z ustawy lub aktu założycielskiego wynika inaczej
Wedle art. 33 k.c. o przymiocie osobowości prawnej decyduje kryterium formalne tj. wyraźne przyznanie osobow. prawnej przez szczególne przepisy
Kryterium formalne osobowości prawnej sprzyja pewności i bezpieczeństwu obrotu, dlatego w ww. art. zostało ono wyraźnie przyjęte i określone.
ü Prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa, którego może udzielić tylko sp. handlowa ( w przyp. s.c. zawsze jest mowa o przedstawicielstwie)
ü Jak każde pełnomocnictwo prokura będąc jednostronną czynnością prawną, daje jedynie uprawnienie do dokonywania czynności prawnych w imieniu sp. handlowej i ze skutkami dla niej bezpośrednio
ü Uprawnia ona prokurenta do dokonywania wszelkich czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa zarobkowego
ü Prokura może być w każdej chwili odwołana
ü Prokury nie można przenieść na inną osobę ( prokurent może ustanowić jedynie swojego pełnomocnika dla poszczególnych czynności lub pewnego rodzaju czynności)
ü Udzielenie i wygaśnięcie prokury podlega wpisowi do rejestru
ü Prokura może być udzielona jednemu lub kilku prokurentom łącznie lub oddzielnie, niezależnie od rodzaju, uprawnienia prokurentów są równie obszerne i nie podlegają ograniczeniom ze skutkiem wobec os. trzecich, a doświadczenia zwrócone wobec sp. lub doręczenia pism mogą być dokonywane wobec każdego prokurenta
...
stary_hipis