Zaburzenia spostrzegania:
Złudzenia (iluzje) - są to zniekształcone spostrzeżenia wywołane przez bodźce działające z zewnątrz (przekształcone przez obawy lub nadzieje - katatymia; albo skutkiem niejasności spostrzegania - w zaburzeniach świadomości), których chory nie koryguje, mimo dowodów błędności.
Omamy (halucynacje) - charakteryzują się trzema cechami:
1. są to patologiczne spostrzeżenia (lub wrażenia) powstające bez bodźców działających z zewnątrz,
2. są rzutowane na zewnątrz,
3. towarzyszy im poczucie realności (sąd realizujący).
Omamy są objawem dominującym w halucynozie, która jest chorobą psychiczną.
Omamy dzielą się na elementarne (typu wrażeń), proste (typu spostrzeżeń obejmujących jeden analizator) oraz złożone (spostrzeżenia obejmujące wiele analizatorów), a ponadto wg zmysłów (dotykowe, słuchowe, smakowe, węchowe, wzrokowe).
Inne:
Autoskopowe à objaw sobowtóra
Omamy cenestetyczne(czucia ustrojowego, czyli enteroceptywne) à zaburzenia postrzegania natury czuciowej narządów wewnętrznych. Typowe dla niektórych psychoz schizofrenicznych i depresji.
Hipnagogiczne à fizjologiczne zjawiska wzrokowe lub słuchowe występujące tuż przed zaśnięciem.
Hipnopompiczne (przebudzeniowe) à pojawiają się u ludzi zdrowych w fazie budzenia przed całkowitym ustąpieniem snu; czasem mają charakter życzeniowy, czyli w pewnych granicach podlegają świadomej ingerencji.
Imperatywne à omamy słuchowe zawierające polecenia, nakazy, zakazy; występują w psychozach paranoidalnych.
Pamięciowe à tworzenie wspomnień (rzekomych wyobrażeń odtwórczych), które nie odpowiadają obiektywnym zdarzeniom; występuje w wielu psychozach.
Psychiczne à chory odczuwa nasyłanie lub odciąganie myśli, tłumacząc to w różny sposób (hipnoza, telepatia, maszyny do czytania myśli, lasery itp.).
Rzekome à pseudohalucynacje, spostrzeżenia (lub myśli) powstające beż bodźców z zewnątrz, nie mają cech obiektywnej rzeczywistości, lecz cechy wyobrażeń zlokalizowanych wewnątrz i odczuwane jako obce, narzucone z zewnątrz doznania („głosy w głowie”).
Halucynoidy - są to wrażenia lub spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, które chory ocenia jednak krytycznie, uważając je za objaw chorobowy.
Halucynoidy wchodzą w zakres zaburzeń psychosensorycznych, które polegają na:
a. krótkotrwałym występowaniu takich halucynoidów, jak: błyski, smugi, szmery, dziwaczny smak, przykry lub niezwykły zapach. Dociera muzyka, głosy, dostrzega przedmioty, osoby, które podobnie jak w doznaniach elementarnych, są nieraz zmienione pod względem kształtu: bardzo małe (mikropsje) lub wyolbrzymione (makropsje). Objawy te występują napadowo (napady psychosensoryczne); są charakterystyczne dla padaczki płata skroniowego. Świadomość przymglona, ale nie występują jakościowe zaburzenia świadomości; zachowany krytycyzm.
b. na pozornej zmianie kształtu, wielkości, barwy spostrzeganych przedmiotów oraz na zmianie ich położenia i odległości względem siebie (falowanie podłogi, chodnika, obsuwanie sufitu). Jest to wyraz zaburzeń syntezy treści spostrzeżeń.
c. na zaburzeniach schematu ciała (np. uczucie, że kończyny się wydłużają, zmieniają kształt i masę lub położenie względem tułowia).
Zaburzenia psychosensoryczne występują: w padaczce, guzach mózgu, po zapaleniu mózgu i zatruciach uszkadzających tkankę mózgową. Czasem pojawiają się w jakościowych zespołach zaburzeń świadomości, a zwłaszcza w stanach majaczeniowych.
Zaburzenia myślenia:
Dzielą się na zaburzenia treści myślenia (urojenia, idee nadwartościowe, natręctwa myślowe) oraz zaburzenia toku myślenia (rozkojarzenie, przyspieszenie, spowolnienie) oraz szczególne postacie zaburzeń treści myślenia.
I. Zaburzenia treści myślenia:
UROJENIA - są to fałszywe sądy, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości, i których nie koryguje mimo dowodów błędności. Są zawsze objawem choroby psychicznej.
Podział urojeń według treści:
Urojenia prześladowcze - (należą do najczęstszych) przeświadczenie chorego, ze jest prześladowany, ma poczucie ciągłego zagrożenia (jacyś wrogowie dążą do jego uśmiercenia, chcą
go otruć, zastrzelić). Często łączą się z omamami (np. szepty są dowodem, że chory jest rzeczywiście prześladowany). Cechą urojeń jest to, że nie da się ich podważyć żadnymi dowodami i perswazją [charakterystyczne dla zespołów paranoidalnych i paranoicznych].
Urojenia zazdrości - przeświadczenie chorego o niewierności jego partnera życiowego [charakterystyczne dla paranoi alkoholowej].
Urojenia hipochondryczne - przeświadczenie chorego o istnieniu w jego organizmie ciężkiej wyniszczającej go choroby (kiły, AIDS, choroby nowotworowej, gruźlicy).
Urojenia zniekształcenia ciała (nazywana dysmorfofobią, lecz nie jest fobią)- przeświadczenie chorego o niepokojącej zmianie zwłaszcza twarzy, która budzi odrazę u innych. Czasem jest symorfofobią w dosłownym znaczeniu, zwłaszcza w okresie dojrzewania, kiedy rozwija się nerwica lękowa z dręczącym lękiem (fobią) i myślą o własnej brzydocie.
Urojenia grzeszności i winy - chory przypisuje sobie popełnienie różnych przestępstw i zbrodni.
Urojenia nihilistyczne (poniżenia, upośledzenia, zubożenia, nicości)- przeświadczenia o absurdalnej treści; chory wypowiada twierdzenia, że jego ciało ulega pomniejszaniu, zanikowi, a nawet, że jest martwy [występuje w chorobach afektywnych]. Te dwa ostatnie urojenia bywają często łącznie nazywane urojeniami depresyjnymi.
Urojenia wielkościowe - przeświadczenie chorego o jego znaczeniu, mądrości, talentach, pochodzeniu, bogactwie [występują w stanach maniakalnych, paranoi (obłędzie), psychozach schizofrenicznych].
Urojenia odnoszące (ksobne) - przekonanie, że chory jest przedmiotem zainteresowania otoczenia, mówią o nim na ulicy, czynią aluzje w prasie, radiu, telewizji.
Urojenia oddziaływania (wpływu) - przekonanie chorego, że ktoś za pomocą telepatii, hipnozy, wpływa na jego myśli, kieruje nimi.
Urojenia owładnięcia - chory czuje się opanowany przez zewnętrzną siłę, która nim kieruje; często występują łącznie z urojeniami oddziaływania.
Podział urojeń według budowy:
Urojenia paranoiczne - są to usystematyzowane i spójne urojenia, dotyczące z reguły jednej zasadniczej dla chorego sprawy [charakterystyczne dla paranoi i parafrenii].
Urojenia paranoidalne - urojenia niespójne logicznie i nieusystematyzowane, dotyczą licznych zagadnień luźno powiązanych ze sobą; przeważnie są to urojenia prześladowcze, wielkościowe, oddziaływania, owładnięcia {charakterystyczne dla schizofrenii paranoidalnej].
Urojenia niespójne (inkoherentne)- charakteryzuje je brak jakiejkolwiek spójności oraz absurdalność (np. przeświadczenie chorego, że jest królem wszystkich planet). Charakterystyczne dla porażenia postępującego.
IDEE NADWARTOŚCIOWE - są to przekonania silnie zabarwione emocjonalnie, które człowiek uważa za szczególnie ważne i słuszne, zajmujące w jego systemie wartości centralne miejsce. Są bliskie fanatyzmu przy jednoczesnym nietolerowaniu innych przekonań. Skrajne idee nadwartościowe są wyrazem zaburzeń osobowości.
NATRĘCTWA I FOBIE - są to takie zaburzenia myślenia obejmujące natrętne wyobrażenia i czynności ruchowe.
Natręctwa - są to myśli i wyobrażenia nasuwające się wbrew woli chorego prowadzące do natrętnych działań (kompulsji) mimo przeświadczenia o ich niedorzeczności. Chory ocenia je krytycznie. Występują w przebiegu niektórych nerwic. Jeśli natręctwa dominują w obrazie chorobowym, to czasem określamy to jako zespół anankastyczny.
Natrętne myśli - powracające wielokrotnie myśli o tym samym temacie.
Natrętne wyobrażenia - np. erotyczne na widok świętych obrazów, posągów, itp.
Natrętne czynności - wielokrotne powtarzanie tych samych czynności ruchowych, np. natrętne mycie rąk {charakterystyczne dla nerwicy natręctw lub lękowej].
Automatyzm psychiczny - chory wykonuje czynności, o których jest przeświadczony, że są niezależne od niego, przymuszone. Napór obcych myśli (mantyzm) spotykany najczęściej w schizofrenii, również należy do automatyzmu psych. Objawy automatyzmu występują w schizofrenii, padaczce, pourazowym lub pozapalnym uszkodzeniu móżgu. Przykłady: poruszanie nogą, uderzanie pięścią, zrywanie się, wędrówki w jasnym stanie pomrocznym.
Fobie - (należą do zaburzeń procesów emocjonalnych, ale wykazują niektóre cechy właściwe natręctwom) systematyczne unikanie określonych sytuacji, przedmiotów, a nawet wyobrażeń wyzwalających silny lęk. Chory zachowuje ocenę krytyczną, uznaje swój lęk za nieuzasadniony [charakterystyczne dla nerwicy lękowej].
II. Zaburzenia toku myślenia:
Przyspieszenie toku myślenia - gonitwa myślenia, wyrażająca się słowotokiem (stany maniakalne i niektóre zespoły zaburzeń świadomości).
Zwolnienie myślenia - zwolniony bieg myślenia (przygnębienie, depresja, niektóre przypadki padaczki i innych organicznych uszkodzeń).
Zahamowanie myślenia - zatrzymanie się wolno przesuwającego się wątku myślowego (w depresji towarzyszy temu poczucie głębokiego smutku oraz spowolnienie lub zahamowanie ruchowe). W przypadku osłupienia chory czasem milknie (mutyzm), ale nie oznacza to zahamowania procesu myślowego.
Zatamowanie myślenia - nagłe przerwanie myślenia, które dotąd przesuwało się sprawnie; myśl urywa się i powstaje pustka (charakterystyczne dla schizofrenii i towarzyszy mu interpretacja urojeniowa: wykradanie, odciąganie, zabieranie myśli).
Rozkojarzenie (dysocjacja)- brak logicznego związku między fragmentami wypowiedzi lub między zdaniami a nawet chory wypowiada pojedyncze słowa lub wtrąca po kilka słów złączonych jakby w jedno zdanie, ale nie dające się zrozumieć. Takie rozkojarzenie jest charakterystyczne dla schizofrenii i występuje na ogół przy jasnej świadomości. Sugerowana nazwa: schizofazja lub rozpad myśli (polski odpowiednik: „sałata słowna” jest raczej nie do przyjęcia). Czasem rozkojarzenie przybiera postać werbigeracji (wielokrotne powtarzanie pewnych słów lub zgłosek nie tworzących sensownej całości, a czasem połączonych podobieństwem dźwięku), perseweracji (uporczywe trwanie przy tych samych słowach lub zdaniach, ale zwykłe w odpowiedzi na pytania różnej treści), stereotypii słownych (nieostra granica między perseweracją: tu chodzi o to, że te same słowa lub zdania są wypowiadane - samorzutnie lub w odpowiedzi na pytania - zawsze w sposób niemal identyczny, czyli jakby zautomatyzowany). Powtarzanie wielokrotne jakiegoś słowa nosi nazwę iteracji (typowe dla zaburzeń uwarunkowanych zmianami organicznymi).
Splątanie toku myślenia (inkoherencja myślenia) - przejawia się w zupełnym porwaniu wątku myślowego, w skojarzeniach powierzchownych, przypadkowych, na ogół przy przyspieszonym biegu myśli. Tempo myślenia może ulegać jednak wyraźnym zmianom. Obok bezładnie nagromadzonych słów pojawiają się wypowiedzi złożone z kilku słów bez zachowania gramatycznej budowy zdania. Typowe dla głębokich zaburzeń świadomości, zwłaszcza zespołu splątaniowego (zespołu amentywnego).
III. Szczególne postacie zaburzeń treści myślenia
Lepkość myślenia (wiskotyczność) - długotrwałe trwanie przy jednym temacie, przy czym chory podaje mało istotne szczegóły nie wzbogacające treści (charakterystyczne dla otępienia padaczkowego). Podobna do tego jest rozwlekłość myślenia, które polega na wprowadzaniu wątków ubocznych oddalających od tematu zasadniczego, a nawet do jego zagubienia (otępienie starcze).
Myślenie autystyczne - zalicza się do objawów osiowych schizofrenii (obok rozkojarzenia myślenia i upośledzenia życia uczuciowego); przedmiotem myśli chorego są jego własne doznania, niknie prawidłowe poczucie rzeczywistości, odsuwanie od rzeczywistości (dereizm) przez co zwiększa się dystans do ludzi i świata. Trudno nawiązać z nim kontakt, chory tkwi w innym świecie, zaprzątnięty treścią urojeń i omamów lub innych przeżyć psychotycznych. Często w schizofrenii trwającej kilka lat autyzm występuje z syntonią, czyli współbrzmieniem z innymi (wybiórczo z ojcem, matką, rodziną odczuwa potrzebę uczestniczenia w niektórych wydarzeniach realnego świata). Dlatego wobec chorych na schizofrenię lepiej używać określenia proporcja syntoniczno - autystyczna.
Myślenie magiczne - (często w schizofrenii) polega na niedostatecznym odróżnianiu znaku (myśli, symbolu) od tego, co on reprezentuje oraz na łączeniu nieracjonalnymi związkami pewnych wydarzeń. W przekonaniu chorego można np. słowem, gestem czy spojrzeniem wpływać na bieg zdarzeń, powstrzymać, zmieniać, nadać im inny sens. Takie myślenie łączy się zwykle z myśleniem symbolicznym.
Ambisentencja (ambiwalencja intelektualna; podwójna orientacja) - współwystępowanie sądów sprzecznych w wypowiedzi chorego, które jednak oba chory uważa za prawdziwe.
NB. ambiwalencja i myślenie logiczne jest przejawem myślenia paralogicznego, tj. niezgodnego z zasadami logiki.
Neologizmy - tworzenie nowych, dziwacznych słów; typowe dla schizofrenii.
Depersonalizacja - poczucie obcości samego siebie, zmiany własnej osobowości [występuje w nerwicach, psychozach schizofrenicznych]. W schizofrenii często towarzyszy temu poczucie braku łączności między sobą w chwili obecnej, tym innym, zmienionym , a sobą kiedyś (inaczej w depresji, kiedy chory ma poczucie nieprzerwanej ciągłości i indywidualnej odrębności psychicznej).
Derealizacja - wrażenie, że otaczający świat i cała rzeczywistość uległy zmianie; świat staje się nierealny, niezrozumiały, udziwniony, inny niż dawniej [występuje w depresjach, psychozach schizofrenicznych, w zespołach zaburzeń świadomości, m.in. w zespołach onejroidalnych]. Należy odróżnić derealizację psychotyczną od derealizacji nerwicowej, która jest płytsza, nie zawiera elementów magicznego udziwniania świata ani interpretacji urojeniowej, lecz jedynie psychasteniczne wątpliwości, czy aby otoczenie nie jest jakby zmienione. Podobnie jest z depersonalizacją nerwicową, gdy chory z niepokojem dostrzega i rozważa zachodzące zmiany w jego osobowości.
Zaburzenia pamięci:
Nadczynność pamięci (hipermnezja) - zdolność szybkiego zapamiętywania obszernego materiału oraz odtwarzanie go w sposób szybki i dokładny (dotyczy czasem niedorozwiniętych umysłowo, w stanach hipomaniakalnych, w czasie wzruszenia)
Niedoczynność pamięci (hipomnezja) - może być czynnościowa: upośledzenie zapamiętywania na skutek rozproszenia uwagi wywołanego silnym wzruszeniem; psychogenna: często w przypadku nerwic; lub spowodowana organicznym uszkodzeniem mózgu.
Niepamięć (amnezja) - luka pamięciowa, którą chory wypełnia często treścią wręcz nieprawdopodobną, w przekonaniu, że odpowiedź jest trafna i właściwie umiejscawia fakty w czasie. Są to konfabulacje, znamienne zwłaszcza dla zespołu psychoorganicznego, zwanego zespołem amnestycznym Korsakowa.
Niepamięć śródczesna - całkowita niepamięć wywołana przez zaburzenia świadomości (stan śpiączkowy lub splątaninowy).
Niepamięć wsteczna - niepamięć okresu sprzed choroby [występuje po urazach czaszki, próbach samobójczych przez powieszenie lub zatrucie gazem, po napadach padaczkowych lub elektrowstrząsach]. Okres niepamięci stopniowo ulega skróceniu, aż do coraz bliższych chwili pojawienia się zaburzeń świadomości lub jej utraty.
Niepamięć następcza - niepamięć okresu już po ustąpieniu zaburzeń świadomości, kiedy chory nawiązywał normalny kontakt z rzeczywistością a potem nie potrafił odtworzyć tego okresu.
Zafałszowanie pamięci (paramnezja) - do paramnezji zalicza się: konfabulacje, złudzenia i omamy oraz zjawiska typu déjà vu, czyli złudzenia pamięciowe utożsamiające.
NB. należy odróżnić od zniekształcenia treści spostrzeżeń, które odzwierciedlają rzeczywistość w sposób zmieniony, np. na skutek nastawienia lękowego lub myślenia katatymicznego, tj. życzeniowego, ale zostają wiernie odtworzone, przypomniane. Jest to prawidłowa reprodukcja iluzyjnie zniekształconych spostrzeżeń.
Złudzenia pamięciowe - zniekształcenie wspomnień wypływające z postawy niechęci, wrogości, uwielbienia lub silnego wzruszenia. „spostrzegłem trafnie, ale przypomniałem sobie w sposób zniekształcony”. Złudzeń pamięci doznają chorzy w stanie maniakalnym oraz depresji. Psychopatologicznie są wyrazem urojeniowego zniekształcania wspomnień.
Omamy pamięciowe - przeświadczenie chorego o realności przeżyć, których nie doznał, lub które wystąpiły w jego wyobraźni. (występują w psychozach schizofrenicznych, chorobach infekcyjnych przebiegających z zaburzeniami psychicznymi, np. dur brzuszny, zimnica lub zatruć, np. talem.
Złudzenia pamięciowe utożsamiające - polegają na poczuciu znajomości sytuacji nowej, a więc nie przeżytej nigdy poprzednio (już widziane, słyszane, przeżyte); czasem w przeciwieństwie do tego pojawia się poczucie obcości w sytuacji znanej (jamais vu). Występują w formie napadowej padaczki skroniowej oraz u ludzi zdrowych z racji znużenia i innych czynników astenizujących.
Ilościowe zaburzenia świadomości (dotyczące przytomności):
NB. Przytomność jest pojęciem wyższym i wchodzi w skład pojęcia szerszego - świadomości. Przytomność - stan gotowości układu nerwowego do reagowania na bodźce albo, inaczej, utrzymywanie stałego poziomu czuwania, umożliwiającego selekcjonowanie i interpretowanie bodźców. Naturalnymi stopniami wahania się stanu czuwania (przytomności) są jawa i sen fizjologiczny, kiedy to nasza świadomość przygasa, ale nie przerywa to zupełnie stanu czuwania i możliwości reagowania na bodźce.
Senność patologiczna - skłonność chorego do snu, niezależnie od rytmu dobowego. Przyczyną są czynniki toksyczne i zakaźne (np. zapalenie mózgu) oraz choroby organiczne mózgowia.
Sen głęboki (sopor) - czyli półśpiączka; polega na wygaszeniu świadomości, zachowana jest jedynie reaktywność na silne bodźce z zachowaniem odruchów obronnych, ale nie można tymi bodźcami wyprowadzić chorego ze snu. Przyczyny - jak wyżej.
Śpiączka (coma) - całkowite wygaszenie świadomości ze zniesieniem wszelkiej reaktywności oraz odruchów obronnych, a w fazie preagonalnej na wystąpieniu arefleksji. Występuje w ciężkich zaburzeniach móżgowych i pozamózgowych. W zależności od czynnika etiologicznego wyróznia się wiele postaci śpiączki (cukrzycowa, hipoglikemiczna, wątrobowa, mocznicowa, pourazowa, udarowa, toksyczna i inne).
Zawężenie pola świadomości - niektóre treści nie przedostają się do strumienia świadomości i nie są apercepowane.
Jakościowe zaburzenia świadomości:
Przymglenie proste - zaburzenia spostrzegania i pojmowania świata oraz własnych przeżyć. Widoczne zubożenie motoryki, nastrój obojętny, rzadziej dysforyczny (zrzędliwy). Często w zespołach globalnego uszkodzenia O.U.N. i może przejść w inne opisane niżej zespoły.
Zespół majaczeniowy (delirium) - chory jest zorientowany co do własnej osoby, zaburzona jest natomiast orientacja co do miejsca, czasu i otoczenia i sytuacji własnej. Występuje też niepokój ruchowy, zaburzenie spostrzegania w postaci złudzeń i omamów dotyczące wszystkich zmysłów (zwłaszcza wzroku), urojenia niespójne (treścią często związane z omamami) a także urojeniowe przeżywanie określonych sytuacji (przeżywa udział w jakiejś sytuacji i jest przekonany o jej realności), czemu towarzyszy lęk, nastrój dysforyczny lub podbarwiony euforycznie. Nasilenie objawów zależy od czynni...
stary_hipis