1
Teorie zapominania
Teoria interferencji
Zapominanie pojawia się wtedy, kiedy podobne informacje
utrudniają sobie nawzajem przechowywanie lub odtwarzanie
informacji
Istnieją dwa rodzaje interferencji: retroaktywna i proaktywna
Np. Dariusz poznał dziewczynę imieniem „Julie”. Po 30
minutach poznał drugą dziewczynę o imieniu Judy. Później,
kiedy Mariusz chciał odtworzyć imię pierwszej lub drugiej
dziewczyny, pierwsze imię pomyliło mu się z drugim.
Dlaczego?
Podobne informacje powodują
interferencję
Interferencja retroaktywna
Zapominanie następuje, gdy świeżo
wyuczony materiał zaburza pamięć
zachowanego wcześniej podobnego
materiału
Interferencja proaktywna
Zapominanie następuje, gdy
uprzednio zachowany materiał
zaburza pamięć wyuczonego później
podobnego materiału
Poznana wcześniej Poznana później
2
Zapominanie motywowane
Zgodnie z myśleniem Z. Freuda, każde zapominanie jest
motywowane (istnieje jakaś nieświadoma przyczyna
samoobronna, która pozwala zapominać o jednych
zdarzeniach, a pamiętać o innych proces wypierania
Teoria ta pozwala na wyjaśnienie niektórych przypadków
niepamięci wstecznej (kiedy chorzy pamiętają wydarzenia
historyczne i zapamiętują nowe fakty, ale nie pamiętają
własnych przyjaciół, krewnych, lub bolesnych doświadczeń)
Teoria zapominania motywowanego wzbudza ogromne
kontrowersje
Zapominanie na skutek braku klucza (cue-dependent forgetting)
Informacje znajdują się w pamięci (zostały poprawnie
zarejestrowane w pamięci)
Natomiast brakuje wystarczających wskazówek do
odtwarzania tej informacji
Dowód: pamięć zależna od stanu (tendencja do pamiętania
czegoś, czego nauczyliśmy się, będąc w takim samym stanie
fizycznym lub psychicznym, w jakim jesteśmy obecnie).
3
Jak ludzie mogą ulepszać ich pamięć
Jak ludzie mogą zmniejszać zjawisko zapominania
(exponential memory decay) i ulepszać swoją pamięć ?
Podstawową metodą jest powtarzanie (np. niemożliwe w
poprzednim przykładzie). Powtarzanie może być:
- zachowawcze (po prostu wyłącznie mechaniczne powtarzanie
materiału w celu lepszego zapamiętania)
Trzeba zauważyć, że ten typ powtarzania nie zawsze
daje długotrwałe rezultaty
- elaboracyjne (polega na kojarzeniu nowych informacji
z dotychczas zgromadzonymi lub z innymi nowymi
informacjami)
Np. Naszym celem jest zapamiętanie pojęcia „pamięć
krótkotrwała”. Aby tego dokonać, możemy skojarzyć z
kontekstem, w którym ten typ pamięci jest stosowany.
Ponadto, możemy łączyć pamięć krótkotrwałą z innymi
typami pamięci (np. z pamięcią długotrwałą). I tak dalej
W ten sposób, informacja jest kodowana głębiej niż w
przypadku zachowawczego powtarzania. I tak
wzrasta prawdopodobieństwo jej zapamiętania
4
Deficyty pamięci
Deficyty pamięci krótkotrwałej i długotrwałej mogą
być niezależne od siebie
Pacjent HM (Milner, 1966)
- chirurgiczne uszkodzenie struktur skroniowych i hipokampa, w
celu leczenia epilepsji (padaczki)
- pamięć krótkotrwała w normie („digit memory span” w
normie)
- pacjent niezdolny do przechowywania nowych informacji w
pamięci długotrwałej (amnezja następcza)
Sytuacja odwrotna:
Pacjent KF (Warrington & Shallice, 1969)
- uszkodzenie regionu ciemieniowo – potylicznego
- deficyty pamięci krótkotrwałej (w teście „digit span test”)
- nie wykryto natomiast żadnych deficytów w tworzeniu
wspomnień długotrwałych (w teście uczenia się par słów
skojarzonych)
5
Bardzo ważne: Rezultaty te poddają do dyskusji model Atkinsona &
Shiffrina (1968). W rzeczywistości, jeśli byłoby konieczne
przechodzenie przez pamięć krótkotrwałą, aby zachować
informacje w pamięci długotrwałej, przypadki takie jak KF nie
byłyby możliwe
Bardziej realistyczna wydaje się struktura równoległa:
Bodźce
do zapamiętania Pamięć sensoryczna
Pamięć krótkotrwała
Pamięć długotrwała
Deficyty pamięci krótkotrwałej
Jednym z modeli pamięci krótkotrwałej (working memory –
pamięci roboczej), który uzyskał poparcie w badaniach osób z
uszkodzonym mózgiem jest model Baddeleya (1986)
Jest to model pamięci krótkotrwałej u zdrowych osób, w którym
występują zarówno aktywne (np. procesy), jak i bierne (np.
przechowywanie informacji) składniki. Ulegają one dysocjacji u
pacjentów z uszkodzonym mózgiem
6
Deficyty pamięci długotrwałej
Amnezje
Dwa rodzaje amnezji opisywane w literaturze:
Amnezja wsteczna: utrata pamięci wydarzeń, które miały
miejsce przed wystąpieniem stanu, bądź czynnika
etiologicznego. W tym przypadku, pacjenci posiadają
tendencję do pamiętania wydarzeń, które miały miejsce dawno
temu, wykazują natomiast trudności w przypomnieniu sobie
wydarzeń dziejących się tuż przed urazem mózgu (gradient
Ribot’a)
Amnezja następcza: utrata pamięci wydarzeń, które miały
miejsce po wystąpieniu stanu, bądź czynnika etiologicznego. U
tych pacjentów, pamięć implicit jest zachowana
7
x
amnezja wsteczna amnezja następcza
lezja teraźniejszoprzeszłość ść
0
20
40
60
80
100
Pacjent
amnestyczny
Normalne
zapominanie
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
35-'44 45-'54 55-'64 65-'74 75-'84
Controls (n=16)
Korsakoff's (n=6)
Alzheimer's (n=8)
Kopelman (1989) News events test
8
Przykładowe regiony uważane za istotne w deficytach
pamięci długotrwałej:
Hipokamp
Obszary sąsiednie takie jak: kora węchowa
(entorhinal cortex) i kora parahipokampalna
(parahippocampal cortex)
9
Podejście społeczno-kulturowe:
kontekst społeczny
10
Kontekst społeczno-kulturowy jest
często zapomniany...
Dlaczego kontekst społeczny-kulturowy jest istotny?
Większość teorii w Psychologii nie zwraca uwagi na kontekst, gdy
opisuje/wyjaśnia zachowanie
W dziedzinach Psychologii prezentowanych do tej pory, funkcje
poznawcze i zachowania są badane, jako zamknięte w skrzynce,
niezależne od kontekstu, w którym są realizowane
Np. Pojęcie Pamięci Długotrwałej.
Czy własności pamięci długotrwałej są zależne od
kontekstu społecznego uczenia się / pamiętania?
Pokazano, że kontekst uczenia się i pamiętania wpływa na
pamięć długotrwałą (np. informację łatwiej wydobywa się z
pamięci, gdy związana jest z kontekstem uczenia się)
Jednak, nie ma odpowiedzi na następujące pytania:
1- Czy fakt, że osoby są same lub w grupie wpływa na
prawdopodobieństwo odzyskania informacji?
2- Jaki jest efekt zmiany kontekstu społecznego na
pamięć długotrwałą?
11
3- Czy znaczenie zdarzeń i słów (magazynowane w
pamięci epizodycznej i semantycznej) zmienia się
zależnie od kontekstu społecznego?
Role i reguły społeczne
Jak role i reguły społeczne kształtują zachowanie?
Reguły/normy: zasady społeczne regulujące życie ludzkie.
Obejmują ustanowione prawa i niepisane wzorce kulturowe
np. nie wolno palić w autobusie
Rola: dana pozycja społeczna, która jest realizowana przez zestaw
norm dotyczących odpowiednich zachowań
np. role płciowe (określają „właściwe” zachowania dla
mężczyzny i dla kobiety)
12
Doświadczenie Milgrama
Role mają najważniejszy wpływ na zachowanie
Ludzie bardzo często zachowują się zgodnie z przyjętą rolą
Np. Doświadczenie Milgrama (1963, 1974)
Badane osoby miały wejść w rolę „nauczyciela”
Ludzie znani eksperymentatorowi odgrywali rolę „studenta”
Osoby badane sądziły, że uczestniczą w eksperymencie
dotyczącym oddziaływania kary na proces uczenia się
Zadanie „studentów”: nauczyciel czytał listę par słów, a zadaniem
studenta było powtarzanie tej listy
Gdy uczeń popełniał błąd, nauczyciel miał go karać impulsem
elektrycznym. Z każdym błędem napięcie, którego poziom wynosił
od 0 do 450, wzrastało o 15 woltów
Oczywiście studenci nie otrzymywali prawdziwych impulsów
elektrycznych. Jednakże, reagowali tak, jak gdyby byli karani
impulsem elektrycznym
Kiedy osoby badane pytały, kto będzie ponosił odpowiedzialność
za krzywdę zadawaną studentom, eksperymentator zapewniał, że
całą odpowiedzialność bierze na siebie
13
Przykład zachowania podczas doświadczenia:
Milgram opisywał:
„Obserwowałem początkową postawę dojrzałego biznesmena
wchodzącego do laboratorium z uśmiechem i pewnością siebie. W ciągu
20 minut, zmienił się w rozedrgany, jąkający się wrak, w osobę która
załamała się nerwowo (...) W pewnym momencie wymierzył pięścią we
własne czoło i mruknął „ O Boże skończmy to”. Ale nadal kontynuował
wykonywanie zadania zgodnie z poleceniem eksperymentatora aż do
ukończenia eksperymentu”.
Wyniki: 65 procent osób badanych karało studentów aż do 450
woltów. Nikt nie przerwał eksperymentu przed osiągnięciem 300
wolt
14
To doświadczenie oczywiście nie jest zgodne z zasadami
etycznymi. Jakkolwiek, wyniki były powtarzane kilka razy i z
zastosowaniem różnych warunków
Do jakiej konkluzji prowadzą te wyniki?
Kiedy jest autorytet, który bierze całą odpowiedzialność
etyczno- prawną na siebie i dyktuje reguły zgodne z pełnioną
rolą (np. student), ludzie często zachowują się bardzo
posłusznie, mimo iż takie zachowanie narusza ich wartości i
zasady etyczne.
To zjawisko może być związane z niewyjaśnionym sukcesem
niezawodnych ruchów politycznych w XX wieku (np. Nazizm)
Czynniki, które sprawiają, że ludzie okazują posłuszeństwo:
Zasady dobrego wychowania: ludzie na ogół nie lubią się
wychylać, okazywać nieufność ekspertom i zachowywać się
niegrzecznie
Brak języka protestu: wiele osób nie wie, jak sprzeciwić się
autorytetowi
Bezmyślność: Ludzie funkcjonują automatycznie, są posłuszni
i nie myślą o tym
15
Pułapka: stopniowy proces, w którym jednostka zwiększa swoje
zaangażowanie w przebieg jakiegoś działania, aby usprawiedliwić
dotychczasowy wkład czasu, pieniędzy i wysiłku
gemiinii