WYKŁAD 10.10.2001
Znaczenie prawa:
a) przedmiotowe
b) podmiotowe
Prawo w znaczeniu podmiotowym – to tzw. wiązka uprawnień danego podmiotu
Prawo w znaczeniu przedmiotowym- to zespół uporządkowanych norm wydanych i usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym. Reguluje dziedziny życia.
Moralność jest to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społecznego zespół norm postępowania wg, których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe, np. ustąpienie miejsca staruszce w tramwaju.
Różnice między norma prawna a moralną:
1) na straży norm prawnych stoi aparat państwowy, zaś do przestrzegania norm moralnych skłania ludzi presja wywierana przez opinię publiczną, wpojone w czasie wychowania nawyki
2) normy prawne nakładają prawa i obowiązki na podmioty, normy moralne- tylko obowiązki
3) normy prawne odnoszą się tylko do czynów i słów człowieka, normy moralne – sfera psychiki, ingerują w dziedzinę myśli i uczuć, np. nienawiść
4) normy prawne regulują dokładnie postępowanie człowieka, normy moralne są nieprecyzyjne, często wskazują ogólny kierunek postępowania.
Norma prawna to wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przez przymus państwowy. Jest to reguła postępowania, która określa adresata, ustala sposób jego postępowania, wyznacza konsekwencje prawne naruszenia tego zachowania.
Cechy normy prawnej:
1) norma ma charakter ogólny – nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek, ale każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę prawną ma obowiązek zachować się tak jak norma ta nakazuje
2) ma charakter dwustronny – dla jednej osoby wynika obowiązek, dla drugiej zaś prawo będące korelatem tego obowiązku, np. jeśli dłużnik nie zwraca długu, wierzyciel ma prawo żądać zwrotu
3) przestrzeganie norm prawnych jest zagwarantowane przymusem państwowym, nie jest, więc zależne od woli zainteresowanych osób
Budowa norm prawnych:
a) hipoteza
b) dyspozycja
c) sankcja
Hipoteza –odnosi się tylko do pewnej sytuacji, określa adresata i warunki dyspozycji
Dyspozycja – część normy, która wskazuje sposób zachowania w danej sytuacji, czyli wyznacza prawa i obowiązki adresata norm
Sankcja – część normy prawnej, która mówi, jakie niekorzystne skutki spowoduje niedostosowanie się do dyspozycji, czyli nie zachowanie się tak jak nakazuje dyspozycja normy prawnej, np. wypłata odszkodowania, nieważność czynności prawnych, egzekucja świadczenia. Sankcja nie jest karą ( wyjątek: sankcja jest kara w prawie karnym).
W teorii prawa jest koncepcja budowy :
- norma sankcjonująca
- norma usankcjonowana
Rodzaje normy prawnej:
I Normy bezwzględnie obowiązujące, imperatywne, juskowne – zawierają niepodważalny zakaz, od którego wypełnienia nie można się uchylić. Osoba, do której norma jest skierowana zobowiązana jest zachować się tak jak norma ta nakazuje; każde odstępstwo od zachowania jest naruszeniem prawa (prawo rzeczowe, rodzinne, spadkowe). W prawie cywilnym charakteryzuje się tym, że ich zastosowanie nie może być wolą stron stosunku prawnego wyłączony ani ograniczony. Występuje w tych gałęziach prawa, które charakteryzują się nierównością stron (prawo finansowe, administracyjne, karne).
Normy względnie obowiązujące, pozitiwum, dyspozytywne – znajdują zastosowanie tylko wówczas, gdy strony stosunku prawnego nie postanowiły inaczej w umowie lub też uregulowały swoje zobowiązania w sposób niekompetentny lub nieprecyzyjny.
Normy jednostronnie bezwzględnie obowiązujące, seniimperatywne – mają tę właściwość, że w sposób imperatywny ochraniają pewne minimum interesu jednej ze stron stosunku prawnego, np. określenie min. i max. ceny; w kodeksie pracy – pracodawca po zerwaniu umowy z pracownikiem musi mu wypłacić ochronne.
Normy kompetencyjne – określają warunki od spełnienia, których zależy czy dana czynność konwencjonalna może być uznana za ważną , tzn., że normy kompetencyjne nie nakładają na podmioty żadnych obowiązków ani nie nakładają żadnych praw.
II ze względu na grupę podmiotów
Normy generalne – odnoszą się do konkretnej grupy podmiotów.
Normy abstrakcyjne – nie odnoszą się do konkretnej osoby, ale do każdego, kto znalazł się w określonej sytuacji, np. każdy, kto otrzymuje dochody powinien płacić podatki.
III Normy indywidualne – podmioty określone są z imienia i nazwiska, np. wezwanie do sądu.
Normy generalne – nie indywidualizują podmiotu, skierowane są do każdego w zależności od określonej sytuacji.
Każdy akt normatywny składa się z przepisów prawnych. Przepis prawny jest to określona jednostka redakcyjna aktu normatywnego, np. ustawy, zarządzenia. Przepisem jest paragraf, artykuł, punkt. Przepisy zgrupowane są w księgi, części, działy, rozdziały. Ma to zastosowanie w kodeksach. Przepis nie musi pokrywać się z normą prawną, często, bowiem pewne elementy normy ( jak np. hipoteza) mogą być zawarte w różnych artykułach, paragrafach (przepisach). Może być też sytuacja, w której przepis zawiera tylko sankcje lub kilka norm prawnych. Normy prawne są najczęściej w sposób zawiły i złożony zakodowane w przepisie. Odkodowanie następuje za pomocą reguł.
Preambuła – zawarta w niektórych aktach prawnych jest rodzajem wstępu zawierająca określone deklaracje ustawodawcy, zawiera zwłaszcza cele i zadania wydanego aktu, np. w konstytucji RP.
Rodzaje przepisów:
A) Przepisy podstawowe, ogólne – bezpośrednio nakazują , zakazują lub upoważniają do określonych działań.
B) Przepisy specjalne, szczególne – odnoszą się tylko do techniki legislacyjnej. Wśród nich wyróżnia się:
1) definicje legalne
2) przepisy odsyłające
3) fikcje prawne
4) klauzule generalne
5) przepisy wprowadzające
6) przepisy kolizyjne
Definicje legalne- określają w sposób wiążący znaczenie słów i zwrotów użytych w danym akcie prawnym; zapobiegają nadawaniu rożnych znaczeń tym samym zwrotom, słowom użytym w danym akcie prawnym.
Przepisy odsyłające- celem ich jest uniknięcie powtórzeń w akcie normatywnym. Przy rozstrzyganiu konkretnej sprawy należy brać pod uwagę nie tylko treść przepisu odsyłającego, lecz także przepis, do którego przepis odsyłający odsyła. Przepis odsyłający w obiegu może być stosowany wprost (bez zmian) bądź odpowiednio ze zmianami, zależy to od treści użytego zwrotu. Jeżeli użyto zwrotu:
„stosuje się’ – wówczas jest stosowany bez zmian
„stosuje się odpowiednio”- możliwe są modyfikacje przepisu
Fikcje prawne – pełnia podobna funkcje jak przepisy odsyłające, tzn. unikają powtórzeń. Nie ma definicji fikcji prawnej. Zwykle stosowanym zwrotem jest: „domniemuje się”.
Klauzule generalne – przepisy prawa, które nakazują stosować do oceny jakiegoś zdarzenia normy pozaprawne (art. 5), przy czym nie zawierają dokładnych kryteriów oceny danego zdarzenia prawnego. Dają organom stosującym prawo (sadom oraz samorządom terytorialnym) pewne luzy decyzyjne (swobodę), przez co uelastyczniają porządek prawa, np. zasady współżycia społecznego, dobre obyczaje.
Przepisy wprowadzające- obejmują:
a) klauzule derogacyjne
b) przepisy dostosowawcze
c) przepisy przejściowe
Klauzule derogacyjne – uchylają dotychczasowe przepisy ( „tracą moc”, „uchyla się”)
Przepisy dostosowawcze – nowelizują stare przepisy i dostosowują je do nowego porządku prawnego, np. nowelizacja kodeksu karnego
Przepisy doraźne – regulują zakres stosowania nowych przepisów do stosunków prawnych, które zostały ukształtowane w czasie, kiedy obowiązywały stare przepisy.
Przepisy kolizyjne – celem ich jest wskazanie systemu prawnego, który ma być zastosowany, jeżeli w stosunku prawnym występuje tzw. element obcy, np. obywatel obcego państwa, nieruchomość położona na obszarze innego państwa. Zbiorem przepisów kolizyjnych jest ustawa z 1965 r. „Ustawa o prawie międzynarodowym i prywatnym”.
WYTKŁAD 17.10.2001
Stosowanie prawa jest sformalizowane, tzn. określone przez prawo działanie kompetentnych podmiotów, którymi są przede wszystkim organy władzy publicznej, zwłaszcza państwowej. Działania takie polegają na rozstrzyganiu indywidualnych, konkretnych spraw w oparciu o generalne i abstrakcyjne normy obowiązującego systemu prawnego ze skutkiem prawnym dla stron. Podmioty stosujące prawo wyposażone są w normę prawna kompetencyjną do dokonania określonej czynności prawnej konwencjonalnej (wydanie decyzji, wyrok).
Organami stosującymi prawo są organy państwowe:
a) organy wymiaru sprawiedliwości- sądy
b) organy administracji państwowej- organy samorządu terytorialnego (gminy, powiatu, województwa)
Proces stosowania prawa obwarowany jest trzema stadiami:
I stadium: ustalenie stanu faktycznego sprawy wymagającej rozstrzygnięcia (za pomocą zebrania materiału dowodowego).
Nie wymagają udowodnienia w procesie:
a) fakty znane powszechnie ( np. doba ma 24 h, woda wrze w temp. 1000 C)
b) fakty znane organom orzekającym z urzędu (np. terminy ogłoszenia wyroków)
c) fakty przyznane przez stronę przeciwną w postępowaniu cywilnym (np. jeśli pozwany przyznaje się do winy)
d) domniemania prawne (są zwykle uregulowane przepisami prawnymi
II stadium: wybór (wyszukanie) odpowiedniego przepisu (normy prawnej) i ustalenie jego znaczenia (wykładnia), a także podciągnięcie pod normę prawną stanu faktycznego sprawy. Proces ten nazywa się subsumpcja.
III stadium: określenie konsekwencji prawnych stanu prawnego (rozstrzygnięcie sprawy), np. poprzez wydanie indywidualnej decyzji (wyrok rozwodowy).
Dowód to taki środek dowodowy, który umożliwia wykazanie prawdziwości twierdzenia o jakimś fakcie, tzn. pozwala na przekonanie się o istnieniu lub nieistnieniu tego faktu. W K.C. środki dowodowe dzielimy na:
a) podstawowe
b) inne, pośrednie
Środki dowodowe podstawowe- dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych sądowych, wyniki oględzin, wyjaśnienia stron
Środki dowodowe inne , pośrednie – badania krwi, DNA, plany, filmy, rysunki, taśmy magnetofonowe. Aby były uznane za wiarygodne muszą być uznane przez sąd (sąd dokonuje weryfikacji dowodów).
Każdy organ stosujący prawo powinien dążyć do prawdy moralnej. Prawda moralna to taki obszar faktów, który jest zgodny z ich rzeczywistym przebiegiem. Jest niezbędna w procesie karnym i sądowym.
Prawda formalna to taki obszar faktów, na jaki godzą się strony postępowania przed organami państwowymi lub taki, który wynika z domniemań prawnych.
W procesie cywilnym udowdnienia wymagają następujące fakty:
1) fakty prawotwórcze- np. zawarcie umowy
2) fakty tamujące powstanie prawa- np. nieważność czynności prawnej
3) fakty niweczące prawo- np. przedawnienia
Domniemania:
a) faktyczne
b) prawne
b1) wzruszalne
b2) niewzruszalne
Domniemania faktyczne są to fakty, które zostały ustalone wcześniej, czyli wyprowadzone na podstawie innych faktów z materiałów dowodowych.
Domniemania prawne- domniemania wiążące sąd
Domniemania prawne wzruszalne- mogą być obalone dowodem przeciwnym
Domniemania prawne niewzruszalne – nie mogą być obalone, np. o księgach wieczystych i hipotece: wpisane do księgi wieczystej jest zgodne ze stanem faktycznym , wykreślone-prawnie nie istnieje. Domniemania ( „chyba, że”) mogą być także określone wprost w przepisie prawnym.
Wykładnia, interpretacja prawa to odtworzenie, odkodowanie normy prawnej z elementów zawartych w przepisach prawa. Celem wykładni jest ustalenie rzeczywistego znaczenia przepisów i sformułowanie na ich podstawie określonej normy postępowania (reguły postępowania). Interpretacja prawa dokonuje się za pomocą dyrektyw interpretacyjnych ( reguły, które wskazują jak należy odtwarzać normy prawne z przepisów prawa, czyli ustalać ich znaczenia).
Koncepcje wykładni:
a) Koncepcja subiektywna – przepis ma takie znaczenie, jakie nadał mu prawodawca. Koncepcja ta dała podstawę wykładni statycznej.
Wykładnia statyczna- przepis ma takie znaczenia, jakie dał mu ówczesny, historyczny prawodawca.
b) Koncepcja obiektywna- polega na ustaleniu rzeczywistego znaczenia użytych w przepisie słów, a nie na odtworzeniu woli prawodawcy. Dała ona podstawę wykładni dynamicznej.
Wykładnia dynamiczna – staremu przepisowi należy nadać takie znaczenie, jakie nadałby mu aktualny prawodawca działający w nowych warunkach społeczno-gospodarczych.
RODZAJE WYKŁADNI:
I wg metody (istotna jest kolejność stosowania wykładni)
Wykładnia językowa, słowna, gramatyczna- ma najważniejsze znaczenie. Wg niej znaczenie przepisu ustala się na podstawie reguł lub właściwości języka, w którym interpretowany przepis jest formułowany.
Wykładnia systemowa, systematyczna- znaczenie przepisu bądź normy prawnej ustala się ze względu na system prawa lub gałąź prawa, do którego przepis należy lub ze względu na miejsce przepisów w akcie normatywnym.
Wykładnia funkcjonalna, celowościowa, teleologiczna- odwołuje się do funkcji i celów, jakie powinien interpretowany przepis realizować. Często sięga do norm moralnych. Musi być zgodna z celem instytucji prawnej, z celem gałęzi prawa i całego systemu prawnego.
Wykładnia historyczna- za pomocą materiałów historycznych.
System prawny- ogół norm, praw, które dzieli się na gałęzie.
II wg wyniku (rezultatu) poprzednich
Wykładnia literalna, stwierdzająca, dosłowna- nakazuje normy rozumieć dokładnie tak samo jak wykładnia językowa.
Wykładnia zwężająca- normę prawna należy rozumieć wężej niż to wynika z wykładni językowej.
Wykładnia rozszerzająca- normę prawną należy rozumieć szerzej niż to wynika z rezultatów wykładni językowej. Wyjątek! Nie można szerzej interpretować przepisów szczególnych.
III ze względu na podmiot, który interpretacji dokonuje
Wykładnia autentyczna- interpretacja dokonywana przez ten sam organ, który wydał interpretowany przepis.
Wykładnia legalna- dokonywana przez organ państwowy, któremu to zadanie zostało specjalnie powierzone, z reguły w konstytucji.
Wykładnia sądowa- wykonywana przez sądy. Ma tylko moc wiążącą w obrębie poszczególnych szczebli sądowych. Największe znaczenie w interpretacji prawa ma Sąd Najwyższy. Nie ma on mocy powszechnie obowiązującej. Sąd Najwyższy wydaje tzw. zasady prawa.
Wykładnia doktrynalna, naukowa- dokonywana przez przedstawicieli nauki, przez materiały (orzeczenia, recenzje, grosy, publikacje). Nie ma mocy powszechnie obowiązującej. Wiąże podmioty, które są zainteresowane.
IV wg mocy wiążącej
Wykładnia prawa powszechnie obowiązującego- obowiązuje wszystkich obywateli.
Wykładnia o ograniczonej mocy obowiązywania- ma zastosowanie w przypadku sądów i Ministerstwa Finansów
WNIOSKOWANIA PRAWNICZE:
Wnioskowania prawnicze związane są z teorią: Pracodawca jest racjonalny, czyli taki, który zmierza do tego żeby w prawie nie było luk. Jeśli są to organ stosujący prawo powinien je uzupełnić w drodze reguł inferencyjnych. Przykładem reguł inferencyjnych są wnioskowania prawnicze.
I wnioskowania a fortiori
Wnioskowanie większego na mniejsze „A MAIORI ad MINUS”- oparte jest na założeniu, że ktoś ma obowiązek czynić więcej, to tym bardziej ma obowiązek czynić mniej, np. obowiązek utrzymania dzieci – wyżywić ich.
Wnioskowanie z mniejszego na większe „ A MINORI at MAIUS”- oparte jest na założeniu, ze, jeśli ktoś ma zakaz czynić mniej, to również ma zakaz czynić więcej.
II wnioskowania z analogii
Analogia z ustawy (analogia lex)- jeżeli do rozstrzygnięcia danej kwestii nie znajdzie się uregulowania, to stosuje się przepisy odnoszące się do innej analogicznej sytuacji (podobieństwo faktów). Nie można stosować analogii do przepisów prawa karnego.
Analogia z prawa (analogia jury)- jest stosowana tylko wówczas, gdy analogia z ustawy zawodzi. Do procesu tego należy podchodzić bardzo ostrożnie, bo rodzi on niejasności.
Organ stosujący prawo powinien sam ustalić właściwą normę postępowania kierując się jednak przy tym całokształtem norm obowiązujących w państwie, zwłaszcza w oparciu o obowiązujące zasady prawne.
REGUŁYT KOLIZYJNE:
Reguły kolizyjne mają na celu usuwanie sprzeczności.
Kryteria stosowania reguł kolizyjnych (istotna jest kolejność stosowania):
Hierarchiczne- normy prawne nie są jednakowe, mają różną doniosłość prawną.
Normy konstytucyjne maja wyższą rangę od norm ustawodawczych, zaś z kolei normy ustawodawcze mają wyższą rangę niż rozporządzenia. Jest to równe hierarchii aktów prawnych. Norma wyższej rangi wyłącza stosowanie normy niższej rangi.
Chronologiczne- norma prawna późniejsza uchyla moc obowiązującą normy wcześniejszej.
Wyjątki!
...
pliki_fir