Sale G.- Hitler, stolica apostolska i Żydzi.pdf

(4555 KB) Pobierz
529478513 UNPDF
HITLER
STOLICA APOSTOLSKA I ŻYDZI
DOKUMENTY Z TAJNEGO ARCHIWUM
WATYKAŃSKIEGO ODTAJNIONE W 2004 r.
Autor Giovanni Sale
Wydawnictwo WAM
SPIS TREŚCI
CZĘŚĆ PIERWSZA ; STANOWISKO STOLICY APOSTOLSKIEJ
WOBEC PRZEJĘCIA PRZEZ NAZISTÓW
WŁADZY W NIEMCZECH
ROZDZIAŁ PIERWSZY ; DOJŚCIE HITLERA DO WŁADZY 7
1. Hitler kanclerzem Rzeszy 7
2. „Szajka spiskowców" 11
3. Reakcja partii politycznych na rządy Hitlera 19
ROZDZIAŁ DRUGI; KOŚCIÓŁ I NAZIZM W RAPORTACH NUNCJUSZA
APOSTOLSKIEGO W BERLINIE 22
1. Niemiecki Kościół katolicki i potępienie narodowego socjalizmu 24
2. Udział katolików w wyborach z 5 marca 1933 roku 29
3. Katoli cy w Niemczech a wyniki wyborów 35
4. Inauguracja obrad nowego Reichstagu 40
5. Trudna i kontrowersyjna współpraca pomiędzy partią Centmm a NSDAP 42
ROZDZIAŁ TRZECI; KRYZYS KATOLICYZMU POLITYCZNEGO
I PODPISANIE KONKORDATU 49
1. Kryzys niemieckiego środowiska kat olickiego 52
2. Tolerancja religijna i nietolerancja polityczna 56
3. Konkordat 60
ROZDZIAŁ CZWARTY; STANOWISKO STOLICY APOSTOLSKIEJ WOBEC
USTAW ANTYSEMICKICH W NIEMCZECH
Z 1933 ROKU 72
1. Spotkanie Hitlera z przedstawicielami episkopatu Niemiec 72
2. Bojkot żydowskich sklepów i ustawy antysemickie 77
3. Episkopat Niemiec wobec ustaw antysemickich 82
4. Stanowisko Stolicy Apostolskiej wobec ustaw antysemickich 87
ROZDZIAŁ PIĄTY; UST AWA O OBOWIĄZKOWEJ STERYLIZACJI 95
CZĘŚĆ DRUGA ; PIUS XI I HITLER
ROZDZIAŁ PIERWSZ Y; MIT BRENNENDER SORGE - ENCYKLIKA PRZECIW
NAZIZMOWI 105
1. Druk i tajne rozprowadzanie encykliki w Niemczech 111
2. Noty protestacyjne ambasador a Niemiec i kardynała Pacellego 115
3. Odbiór encykliki na forum międzynarodowym 118
ROZDZIAŁ DRUGI; WIZYTA HITLERA W RZYMIE W CENTRUM WIELKICH
WYDARZEŃ 126
1. Wizyta państwowa w centrum historycznych wydarzeń 126
2. Trudne przygotowania do wizyty Hitlera w Rzymie 133
3. Wizyta Hitlera w Rzymie 136
ROZDZIAŁ TRZECI; NIEODBYTA WIZYTA HITLERA W WATYKANIE 140
1. Rzymskie powietrze „nie służy" Ojcu Świętemu 141
2. Relacja nunc jusza apostolskiego we Włoszech 143
3. Oddźwięk wywołany niezłożeniem p rzez Hitlera wizyty w Watykanie 149
4. Słowa papieża 151
CZĘŚĆ TRZECIA; PIUS XII I HITLER
ROZDZIAŁ PIERWSZY; „MILCZENIE” PIUSA XII WOBEC HOLOCAUSTU 157
1. Stanowisko Piusa XII w czasie wojny 157
2. Stanowisko Piu sa XII wobec prześladowań Żydów 161
3. Pius XII , Żydzi rzymscy i obrona miasta 164
4. „Rozwiązanie ostateczne", Ojciec Święty i alianci 173
ROZDZIAŁ DRUGI; K WESTIE ŁADU WEWNĘTRZNEGO ORAZ WOJNY
ŚWIATOWEJ W BOŻONARODZENIOWYM ORĘDZIU
PIUSA XII Z 1942 ROKU 177
1. Tematy poruszone w papieskim orędziu na Boże Narodzenie 1942 roku 180
2. Odbiór bożonarodzeniowego orędzia z 1942 roku 185
ROZDZIAŁ TRZECI; O DNIESIENIE DO TRAGEDII ŻYDÓW W ORĘDZIU
RADIOWYM PIUSA XII 189
1. Odbiór papieskiego orędzia w Niemczech 189
2. Orędzie bożonarodzeniowe a alianci 192
3. Pius XII - pomiędzy misją mądrościową a prorocką 199
CZĘŚĆ CZWARTA ; OPOZYCJA ANTYHITLEROWSKA
W NIEMCZECH
ROZDZIAŁ PIERWSZY; OŚRODKI OPORU PRZECIW HITLEROWI W
NAZISTOWSKICH NIEMCZECH 205
1. Hitler a Niemcy 205
2. Opozycja wojskowa wobec nazizmu 207
3. Opozycja wobec nazizmu, alianci i Watykan 209
4. Duch „kręgu z Krzyżowej" 213
5. Zakończenie 216
ROZDZIAŁ DRUGI; ZAMACH NA HITLERA, STOLICA APOSTOLSKA
I JEZUICI 219
1. Zamach na Hitlera z 20 lipca 1944 roku 219
2. Postawa niemieckiego Kościoła katolick iego wobec zamachu na Hitlera 222
3. Nota nuncjusz a Orsenigo w związku z zamachem 225
4. Nazistowskie prześladowania Kościoła p o 20 lipca 228
5. Zakończenie 231
DODATEK; DOKUMENTY 233
1. Rok 1930 - Dokument nr. 1 – 6 235
2. Rok 1931 - Dokument nr. 7 – 11 247
3. Rok 1932 - Dokument nr. 12 – 16 258
4. Rok 1933 - Dokument nr. 17 – 56 268
5. Rok 1934 - Dokument nr. 57 – 87 344
6. Rok 1935 - Dokument nr. 88 – 102 383
7. Rok 1936 - Dokument nr .103 – 107 404
8. Rok 1937 - Dokument nr. 108 – 120 410
9. Rok 1938 - Dokument nr. 121 – 136 437
CZĘŚĆ PIERWSZA
STANOWISKO STOLICY APOSTOLSKIEJ WOBEC PRZEJĘCIA
PRZEZ NAZISTÓW WŁADZY W NIEMCZECH
ROZDZIAŁ PIERWSZY
DOJŚCIE HITLERA DO WŁADZY
1. Hitler kanclerzem Rzeszy
Adolf Hitler został kanclerzem Rzeszy 30 stycznia 1933 roku. O godzinie 11.15 tego
śnieżnego, chłodnego ranka utworzony przez niego gabinet złożył ślubowanie na ręce
prezydenta republiki, feldmarszałka Paula von Hindenburga. Spotkanie z prezydentem było
wprawdzie zaplanowane punktualnie na godzinę 11, ale wbrew niemieckim zwyczajom
zostało przesunięte o kwadrans. Powodem opóźnienia była nieprzewidziana dyskusja, która,
na krótko przed oficjalną ceremonią, wywiązała się pomiędzy Hitlerem a przywódcą
Niemieckiej Narodowej Partii Ludowej (DNVP), a jednocześnie jednym z najzagorzalszych
zwolenników nowego rządu, Alfredem Hugenbergiem. Spór wywołało zdanie, które Hitler
wypowiedział do sekretarza stanu Otto Meissnera, witającego go jako nowego kanclerza:
„Teraz naród niemiecki powinien uwiarygodnić utworzenie nowego gabinetu w
powszechnych wyborach" 1 . W ten sposób Hugenberg uzyskał ostateczne potwierdzenie
zamierzeń Hitlera. Pomiędzy politykami rozgorzała zawzięta dyskusja, która przeciągnęła się
poza wyznaczony termin ślubowania. Spór wybuchł wprawdzie w niestosownej chwili, ale
kwestia, której dotyczył, bynajmniej nie była błaha i mogła nawet doprowadzić do zerwania
porozumienia pomiędzy NSDAP i DNVP.
Hitler zresztą nigdy nie zrezygnowałby z tego elementu swojego planu. Spodziewał się
bowiem, że w nowych wyborach, które miałyby zostać przeprowadzone jak najszybciej, jego
partia odniesie druzgoczące zwycięstwo. Pozwoliłoby to na polepszenie rozczarowującego
wyniku z poprzednich wyborów, zarówno parlamentarnych (z listopada), jak i regionalnych,
w któ-
1 T. Düsterberg, Der Stahlhelm und Hitler, Wolfenbüttel/Hannover 1949, s. 40; J. Fest, Hiller. Eine Biographie,
Frankfurt am Main/Berlin/Wien 1976, 437.
8
rych NSDAP zaczęła tracić głosy nawet w regionach uważanych dotychczas za najbardziej
lojalne. Narodowi socjaliści nadal wprawdzie pozostali największą siłą w Reichstagu, ale w
ciągu kilku miesięcy poparcie dla nich spadło z 37 do 31% 2 . Poza tym zwycięstwo NSDAP
było potrzebne Hitlerowi do umocnienia swojej pozycji i autorytetu wewnątrz własnego rządu
oraz do uzyskania stabilnej większości parlamentarnej. Wszystko to oczywiście nie po to,
żeby rządzić za pośrednictwem Reichstagu, ale wyłącznie w celu zdobycia absolutnej władzy
prezydenckiej. Hugenberg natomiast nie chciał nowych wyborów, słusznie przewidując, że
jego partia wyjdzie z nich pokonana i że osłabi to jego pozycję w nowym rządzie. Ponadto
obawiał się, że Hitler, czyli w jego mniemaniu polityk niegodny zaufania, ma zamiar
wykorzystać wybory do osłabienia swoich rządowych partnerów (zajmujących stanowiska o
kluczowym znaczeniu), których następnie stopniowo by eliminował, wzywając do poparcia
rządu partię Centrum. Członkowie tej partii, jak się zdawało, nie odrzuciliby bowiem
ewentualnej propozycji współtworzenia rządu, w którym narodowi socjaliści z pewnością
kierowaliby kluczowymi resortami 3 .
Aby przełamać nieufność Hugenberga, Hitler musiał wykorzystać wszystkie swoje zdolności
oratorskie i wszystkie metody perswazji, w których był mistrzem. Dał więc „uroczyste słowo
honoru", że nowe wybory w najmniejszym stopniu nie zmienią składu rządu oraz że „nigdy
nie zostanie on rozwiązany przez nikogo z tu obecnych". Franz von Papen, eks-kanclerz,
natychmiast wykorzystał słowa Hitlera, aby uciąć dyskusję, powołując się na słowo honoru
dane przez nowego kanclerza. „Panie tajny sekretarzu - odezwał się von Papen. - Nie chce
Pan chyba narazić na szwank osiągniętego porozumienia, podnosząc w tym momencie te
trudne kwestie? Mam nadzieję, że nie zamierza Pan poddawać w wątpliwość uroczystego
słowa honoru Niemca?" 4 . Interwencja byłego kanclerza oraz pośpiech spowodowany obawą,
by nie kazać już dłużej czekać prezydentowi, wzięły górę nad wątpliwościami wyrażanymi z
wielką zapalczywością przez Hugenberga. Gdyby twardo obstawał on przy swoim
stanowisku, nie zwracając uwagi na puste słowa von Papena, porozumienie pomiędzy
narodowymi socjalistami a nacjonali-
2 Patrz I. Kershaw, Hitler. 1889-1936. Hybris , tłum. P. Bandel, Poznań 2004, s. 340.
3 Na temat wydarzeń związanych z powstaniem i rozwojem hitlerowskiego rządu patrz: F. von Papen,
Memoirs, London 1952; O. Meissner, 30 Januar 1933. Hitlers Machtergreifung, München 1979; tegoż,
Staatssekretär und Ebert-Hindenburg-Hitler. Der Schicksalsweg des deutschen Volkes von 1918-1945 wie ich
ihn erlebte, t. III, Hamburg 1950.
4 T. Düsterberg, dz. cyt., s. 40.
9
stycznymi konserwatystami prawdopodobnie zostałoby zerwane, a Hitler nie doszedłby do
władzy. Tymczasem jednak parę minut później Niemcy miały nowego kanclerza w osobie
przywódcy budzącej strach NSDAP oraz nowy rząd, czwarty z kolei utworzony w ciągu
jednego roku. W przeciwieństwie do pozostałych miał on jednak przetrwać długi czas.
Jeszcze tego samego wieczoru Hitler powiedział nieoficjalnie kilku swoim przyjaciołom, że
teraz, kiedy już objął władzę, nie wypuści jej z rąk za żadną cenę. Choćby nawet miał jej
bronić siłą.
Hitler zresztą przed nikim nie ukrywał swoich planów. Wielokrotnie dawał do zrozumienia,
że dąży do uzyskania władzy absolutnej i nie ma zamiaru dzielić się nią ani z Reichstagiem,
ani z innymi ugrupowaniami politycznymi. Natomiast wybory, które odbędą się po jego
wyborze na kanclerza, miały być ostatnimi w historii Niemiec. Takie deklaracje bynajmniej
nie niepokoiły ludzi, którzy w tym czasie trzymali losy państwa w swoich rękach, czyli
oficerów armii, wysokiej arystokracji ziemskiej i finansowej oraz prezydenta Rzeszy i jego
otoczenia. Te środowiska wręcz chciały ustanowienia w Niemczech rządu silnego,
autorytarnego, przepojonego „zdrowym duchem wilhelmińskim", który wyzwoliłby się z
parlamentarnych więzów i ciągłych kłótni pomiędzy partiami. Jednym słowem - rządu, który
miałby dość siły i kompetencji, żeby zadać ostateczny cios chylącej się ku upadkowi
Republice Weimarskiej i zakończyłby żywot Reichstagu zdolnego wyłącznie do tworzenia
słabych rządów, będących nieustannie zakładnikami sił politycznych i niejednokrotnie
istniejących bardzo krótki czas. Według historyka I. Kershawa „to pragnienie zniszczenia
demokracji, a nie chęć wyniesienia nazistów do władzy, stało się kamykiem poruszającym
lawinę, która ostatecznie wyniosła Hitlera na urząd kanclerza" 5 . Dlatego właśnie to wrogowie
Republiki Weimarskiej i demokracji byli w głównej mierze odpowiedzialni za to, co
wydarzyło się w Niemczech na początku roku 1933. To oni w istocie oddali państwo w ręce
Hitlera, chociaż zdawali sobie sprawę z niebezpieczeństw związanych z tą polityczną
operacją. Łudzili się bowiem, że będą sterować kanclerzem według własnych upodobań.
Kiedy pewien konserwatysta, przyjaciel von Papena, zwrócił mu w tym czasie uwagę, jak
niebezpieczne może być oddanie władzy w ręce człowieka tak niegodnego zaufania, jakim
jest Hitler, usłyszał w odpowiedzi: „Jest Pan w błędzie. Wynajęliśmy go" 6 .
Celem Hitlera było nie tylko doprowadzenie do nowych wyborów, ale również wprowadzenie
rządów prezydenckich, definitywnie dyskredytują-
5 I. Kershaw, Hitler. 1889..., dz. cyt., s. 371.
6 Tamże, s. 368.
10
cych Reichstag, który w jego mniemaniu był odpowiedzialny za wszelkie zło w Republice. W
rękach kanclerza miałaby się znaleźć zarówno władza wykonawcza, jak i ustawodawcza,
sprawowana za pośrednictwem dekretów posiadających zwykłą moc prawną. Te zmiany
trzeba jednak było przeprowadzić zgodnie z konstytucją. Prezydent Rzeszy nie zgodziłby się
bowiem w tym punkcie na żadne odstępstwo od ustalonych procedur. Dlatego kanclerz musiał
się zwrócić do parlamentu z prośbą o zatwierdzenie ustawy przyznającej mu specjalne
pełnomocnictwa. Jednak do osiągnięcia tego celu potrzebne było rozwiązanie Reichstagu, w
którym siły przeciwne nowemu rządowi i roszczeniom kanclerza stanowiły większość.
Ponadto należało zadbać o to, żeby w następnych wyborach narodowi socjaliści i partie
popierające wprowadzenie rządów autorytarnych zdobyły większość miejsc w parlamencie.
Podpalenie Reichstagu w dniu 27 lutego 1933 roku, czyli tuż przed wyborami (okoliczności
tego wydarzenia nadal nie zostały w pełni wyjaśnione), oraz wydanie przez rząd specjalnych
zarządzeń wymierzonych przeciw komunistom, których oskarżono o dokonanie tej zbrodni,
przyczyniły się do osłabienia bloku antyrządowego w nowym parlamencie. Opozycja
pozbawiona została bowiem posłów komunistycznych, których w większości aresztowano lub
zmuszono do ucieczki z Niemiec.
Jak to się stało, że Hitler objął urząd kanclerza akurat w chwili, kiedy jego partia przeżywała
poważny kryzys spowodowany niedawnymi porażkami wyborczymi oraz tak zwaną sprawą
Strassera, która w pewnym momencie mogła nawet doprowadzić do rozłamu w partii? Siłami,
które przygotowały grunt pod oddanie urzędu kanclerza w ręce przywódcy NSDAP, były elity
reakcyjno-konserwatywne pod przewodnictwem byłego kanclerza, Franza von Papena. Sam
Hitler, któremu kolejni kanclerze składali w poprzednim roku ciągłe propozycje uczestnictwa
w formowanych przez nich rządach, podnosił stawkę bardzo wysoko: albo pełnia władzy
(czyli urząd kanclerza wyposażony dodatkowo w uprawnienia ustawodawcze), albo nic. 10 lat
wcześniej podobne stanowisko prezentował we Włoszech Mussolini. Gra prowadzona przez
Hitlera wydawała się niektórym prominentom NSDAP (np. Strasserowi, Frickowi) zbyt
ryzykowna, sprowadzała bowiem największą w kraju partię do roli jałowej opozycji
antypaństwowej, odsuwając ją od „stanowiska dowodzenia".
Ostatecznie jednak to właśnie strategia obrana przez Hitlera okazała się w pełni zwycięska. W
kołach konserwatywnych i wśród wpływowych polityków panowało przekonanie, że nadszedł
już czas, aby dopuścić partię hitlerowską do uczestnictwa w rządzie. Według nich żaden
gabinet nie mógł już przez dłuższy czas utrzymać się przy władzy bez poparcia narodowych
socjalistów. Zamierzali więc ująć NSDAP i jej gniew-
11
ne oddziały szturmowe (SA) w ramy państwa autorytarnego, w którym jednak władza
absolutna pozostawałaby w rękach dawnych oligarchii politycznych. Dla Hitlera natomiast
przyjęcie „odpowiedzialności za tworzenie rządu" oznaczało objęcie stanowiska kanclerza i
dokonanie - za jego pośrednictwem-podboju całego państwa. Udało mu się ten plan
zrealizować w ciągu następnych kilku miesięcy, przy biernej postawie tak zwanych
gwarantów konstytucji, którzy nic nie zrobili, aby go powstrzymać.
2. „ Szajka spiskowców "
Przejęcie władzy przez Hitlera zostało przygotowane jako wynik swoistego spisku
wymierzonego przeciw urzędującemu premierowi, generałowi Schleicherowi. Spiskiem tym
kierował były kanclerz, Franz von Papen, który stał się zaufanym człowiekiem prezydenta
von Hindenburga. Von Papen, powodowany zarówno rywalizacją ze Schleicherem 7 , jak i
osobistą próżnością, podjął próby skontaktowania się z Hitlerem za pośrednictwem
wspólnego znajomego. Zamierzał bowiem poinformować przywódcę NSDAP o możliwości

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin