R�j A. Miedwiediew LUDZIE STALI NA Instytut Wydowniciy Zwiqzk�w Zawodowych Warszawa 1989 ijekt ok�adki i strony tytu�owej NRYK LASKOWSKI �cia pochodz� ze zbior�w Centralnej Agencji Fotograficznej rygina�u rosyjskiego ^�ki Roj� A. Miedwiediewa Oni okruzali Stalina �naczy� DEUSZ KACZMAREK IN 83-202-0785-1 :opyright by R�j Aleksandrowicz Miedwiediew rszawa 1989 tytut Wydawniczy Zwi�zk�w Zawodowych rszawa 1989 danie l. IV rzut. Nak�ad 100 000 egz. i�to�� 13,6 ark. wyd., 14,5 ark. druk. 3ier offsetowy kl. III, 70 A1. teria�y przekazano do drukarni 7.VII.1988 r. jpisano do druku 28.09.1988 r. ik zako�czono w marcu 1989 r. prod. WW/1391/KP/88. n. druk. 275/89. U-66/65. SZTY�SKIE ZAK�ADY GRAFICZNE Seweryna Pieni�nego. 417 Olsztyn, ul. Towarowa 2. Spis tre�ci Przedmowa do wydania polskiego .................................... 3 Przedmowa do pierwszego wydania .................................. 5 O pewnym moskiewskim matuzalu ................................... 11 Zegarek jeszcze mi zosta�/ Kariera przy Leninie / Kariera przy Stalinie / Mo�otow: o w�os od aresztowania / Aktywny udzia� w masowych represjach / Pakt Mo�otow-Ribbentrop / Mo�otow w latach wojny / O likwidacji Kominternu i legalizacji cerkwi / Pierwsze lata po wojnie / Mo�otow w nie�asce / Pierwszy rok po �mierci Stalina / Opozycja wobec kierownictwa Nikity Chruszczowa / W trzeciorz�dnych rolach / Mo�otow na emeryturze / Losy stalinowskiego komisarza ludowego �azara Kaganowi- cza .......................................................................... 71 W domu przy bulwarze Frunzego / Szewc rewolucjonista / Na r�nych stanowiskach / W centrum aparatu partyjnego / Na czele Ukrainy / Drugi cz�owiek w kierownictwie partii / Kaganowicz i rekonstrukcja Moskwy / Kaganowicz w latach terroru (1936-1938) / Przej�cie do pracy gospodarczej / W latach wojny / Kaganowicz w nie�asce / W "antypartyjnej" grupie / Cztery lata w Skolikamsku / Bezpartyjny eme- \\l\/ 103 Niedosz�y "spadkobierca" Stalina .................................... M�g�by jeszcze zasiada� w Biurze Politycznym / Cz�owiek bez biografii / Sukcesy w pracy gabinetowej / Ukryte spr�yny terroru / Wkroczenie na otwart� scen� / Malenkow w latach wojny / "Sprawa leningradzka" / Drugi cz�owiek w partii / XIX Zjazd KPZR / Pierwszy cz�owiek w partii / Os�abienie w�adzy i wp�yw�w Malenkowa / W "antypartyjnej" grupie / Malenkow na emeryturze / iii Od lljicza do lljicza ....................................................... Przyk�ad politycznej d�ugowieczno�ci / Bolszewik z seminarium duchownego / Komuna Bakijska / Na czele najwi�kszych obwod�w RFSRR / Ludowy komisarz handlu i zaopatrzenia ZSRR / Administrator przemys�u spo�ywczego ZSRR / W latach terroru / Mikojan w latach wojny / Trudne lata powojenne / Mikojan w latach 1953-1956 / Od plenum czerwcowego do XXII Zjazdu KPZR / Kryzys kuba�ski / Przewodnicz�cy Prezydium Rady Najwy�szej ZSRR / Anastas Mikojan w ostatnich latach �ycia / �mier� Anastasa Mikojana / 171 Czerwony marsza�ek Woroszy�ow ..................................... Cz�owiek i legenda / Trudne dzieci�stwo / Zawodowy rewolucjonista / Rok nowych rewolucji / Na czele 5 Armii Ukrai�skiej / W walkach pod Carycynem / Na czele l Armii Konnej / Na czele okr�g�w wojskowych / Ludowy komisarz obrony Kliment Woroszy�ow / W latach terroru (1936-1938) / Niepowodzenie w wojnie radziecko-fi�skiej / Woroszy�ow w latach Wojny Ojczy�nianej / Pierwsze lata po wojnie / Kliment Woroszy�ow - Przewodnicz�cym Prezydium Rady Najwy�szej ZSRR / Na XXII Zje�dzie KPZR / Ostatnie lata �ycia / ?09 Z �ycia Michaita Sus�owa ............................................... G��wny ideolog, "szary kardyna�" partii / Pierwsze trzydzie�ci lat/W latach trzydziestych / Lata wojny i pierwsze lata powojenne / Praca w KC WKP (b) / W otoczeniu Nikity Chruszczowa / Sus�ow w latach sze��dziesi�tych / Ideologia w latach sze��dziesi�tych. Ruch wstecz / Ostatnie lata �ycia / Przedmowa do wydania polskiego Rad jestem, �e ksi��ka Ludzie Stalina, opublikowana ju� w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, we W�oszech i Jugos�awii, ma si� ukaza� r�wnie� w Polsce. Od czasu pierwszego wydania angielskiego min�o ju� pi�� lat, od rosyjskiego wydania w Stanach Zjednoczonych cztery lata. Moje archiwum wzbogaci�o si� w tym okresie o nowe dokumenty i relacje, co umo�liwia uzupe�nienie polskiej edycji ksi��ki wa�nymi i interesuj�cymi informacjami, kt�rych nie by�o w poprzednich wydaniach. Uwzgl�dniam te� uwagi krytyczne zawarte w licznych recenzjach. Roberto Toscano, z kt�rym mia�em przyjemno�� pozna� si� i kilkakrotnie rozmawia�, pisa� w artykule Trudno by� historykiem w Moskwie: "Wszystkim, oczywi�cie, wiadomo, �e najlepiej jest pisa� histori� radzieck� w Stanfordzie i Princetonie, znacznie �atwiej ni� w Moskwie i Leningradzie. Mi�dzy sowietologiem pracuj�cym w bibliotece Harvardu a Rojem Miedwiediewem w jego mieszkaniu nabitym ksi��kami, z jego spisem materia��w, kt�re, je�li mu szcz�cie dopisze, odnajdzie u przyjaciela lub korespondenta zagranicznego, istnieje taka r�nica, jak mi�dzy bra�mi Wright a in�ynierami z NASA. R�nica polega jeszcze na tym, �e Miedwiediew jest z konieczno�ci historykiem cha�upnikiem, gdy tymczasem w innych, bardziej fortunnych cz�ciach �wiata historycy naciskaj� guzik i otrzymuj� fotokopi� ka�dego dokumentu, nie potrzebuj�c na to zgody os�awionych "specjalnych zasob�w", w kt�rych si� przechowuje materia�y dost�pne tylko na podstawie umotywowanego zezwolenia. Przy wszystkich jednak ograniczeniach wytrwa�e cha�upnictwo Miedwiediewa przynosi nam co� bardzo wa�nego, czego nie mog� zast�pi� obszerne i kompletne prace wydawane przez uniwersytety ameryka�skie"* * "II Globo" z 11 sierpnia 1982 r. W rzeczy samej Toscano ma racj�; bardzo trudno jest by� historykiem w Moskwie, je�li chce on studiowa� realn� histori� swego kraju, a nie kolejne zalecenia instancji w�adczych. Trzeba jednak zaznaczy�, �e nie tylko w Moskwie, ale i w Stanfordzie i Princetonie wiele niezwykle wa�nych dokument�w dotycz�cych historii radzieckiej jest nieosi�galnych, niezale�nie od tego, jaki guzik naci�nie ameryka�ski sowietolog. Dokumenty te przechowuje si� na razie jeszcze w archiwach radzieckich i chocia� w ostatnich latach dost�p do nich jest �atwiejszy, to jednak pracuj�cy w tych archiwach historyk cz�ciej spotyka si� z odmow�, ni� uzyskuje zezwolenie. Po drugie w kraju naszym zachodzi bardzo wiele wa�nych wydarze� nie znajduj�cych odzwierciedlenia w �adnych oficjalnych dokumentach, a zachowanych jedynie w niedoskona�ej pami�ci �yj�cych jeszcze uczestnik�w tych zdarze�. Dlatego wiele ksi��ek takich jak ta, kt�r� prezentuj� czytelnikowi polskiemu, trzeba tworzy� latami, sk�adaj�c je z drobnych informacji i relacji mo�liwych do zdobycia w zasadzie tylko w Moskwie, i to tym trudniej, im bardziej oddalamy si� od epoki Stalina. Mam nadziej�, �e by� mo�e takie relacje uda mi si� r�wnie� uzyska� z Polski po ukazaniu si� tej ksi��ki. R�j Miedwiediew Luty 1988 rok Przedmowa do pierwszego wydania Niniejsza ksi��ka zawiera sze�� kr�tkich biografii, sze�� politycznych portret�w ludzi, kt�rzy w r�nych latach znajdowali si� w najbli�szym otoczeniu J�zefa Stalina: Wiaczes�awa Mo�otowa, �azara Kaganowicza, Anastasa Mikojana, Klimenta Woroszy�owa, Gieorgija Malenkowa i Michai�a Sus�owa. Mo�na zada� pytanie, dlaczego spo�r�d wielu os�b, kt�re w r�nym czacie sta�y bardzo blisko Stalina i mia�y ogromn� w�adz�, wybra�em akurat te sze�� postaci. Dlaczego nie kre�l� portret�w takich ludzi, jak Sergo Ord�onikidze, Siergiej Kir�w, Michai� Kali-nin, Awel Jenukidze i inni, kt�rzy przy wszystkich swych u�omno�ciach stanowili lepsz� cz�� najbli�szego otoczenia Stalina pod koniec lat dwudziestych i w pierwszej po�owie trzydziestych. Dlaczego, z drugiej strony, nie szkicuj� w ksi��ce biografii politycznych takich postaci, jak Niko�aj Je��w, �awrientij Beria, Henryk Jagoda, Aleksandr Poskriobyszew, Lew Mechlis, Andriej Wyszy�ski i inni, kt�rzy stanowili najgorsz� cz�� pomocnik�w i zaufanych Stalina? Odpowied� jest prosta. Wszyscy wymienieni wy�ej ludzie, kt�rych portret�w nie ma w naszej ksi��ce, zgin�li b�d� zmarli jeszcze za �ycia Stalina lub niewiele go prze�yli. Natomiast ja chc� prze�ledzi� losy polityczne i osobiste tych, kt�rzy wst�pili do partii i rozpocz�li karier� polityczn� jeszcze za �ycia Lenina i kontynuowali j� z powodzeniem przy Stalinie, lecz kt�rzy prze�yli straszliw� epok� stalinowsk� i byli aktywnymi dzia�aczami politycznymi za czas�w Chru-szczowa. l �yli, a niekiedy �yj� nadal, w epoce Bre�niewa czy nawet Andropowa. Wszyscy oni odgrywali wa�n� rol� w historii Zwi�zku Socjalistycznych Republik Radzieckich i Komunistycznej Partii Zwi�zku Radzieckiego. Dwie osoby sta�y w r�nym czasie na czele rz�du radzieckiego (Mo�otow i Malenkow), dwie na czele Prezydium Rady Najwy�szej ZSRR (Woroszy�ow i Mikojan), trzy zajmowa�y drugie miejsce w hierarchii partyjnej (Kaganowicz, Malenkow i Sus�ow). ""�� t! W pierwszym rz�dzie: G.K. Ord�onikidze, J.W. Stalin, W.M. Motet�w i S.M. Kir�w; w drugim rz�dzie: K.J. Woroszy�ow, �.M. Kaganowicz i W.M. Kujbyszew (zdj�cie z 1934 r.) Wszyscy oni przez dziesi�ciolecia zasiadali w Biurze Politycznym, w Radzie Ministr�w ZSRR i ich decyzje odbija�y si� bezpo�rednio lub po�rednio na losach milion�w. Ale i w ich losach odbi�a si� historia, odzwierciedli�y si� r�ne epoki, kt�re prze�y� nasz kraj. Na takich w�a�nie ludziach opiera� si� Stalin, byli mu nieodzowni do zaprowadzenia totalitarnej dyktatury, a on by� im potrzebny do zachowania ich cz�ci wp�yw�w i w�adzy. Sprawia to, �e s� typowymi przedstawicielami stalinowskiego systemu. �adnej z prezentowanych w tej ksi��ce postaci nie mo�na w istocie rzeczy nazwa� wybitnym m�em stanu, mimo �e na deskach sceny historycznej odgrywali wa�ne role. Nie oni jed...
wojtekgro