Boy-Żeleński Tadeusz - Słówka - Kilka słów o piosence.pdf

(240 KB) Pobierz
903239108.002.png
Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie
Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-
TADEUSZ BOY-ŻELEŃSKI
 „ ”
Kilka słów o piosence
iesce Geburt der Tragödie¹
Było to w Paryżu; któregoś wieczora wałęsałem się wzdłuż bulwarów, gdy nagle zbu-
dził mnie z zamyślenia głos przeraźliwie donośny a zachrypły, który śpiewał, a raczej
mówiąc ściślej, darł się co następuje:
oi aie
a ee
la olie ²
Zdumiony tym niespodziewanym publicznym wyznaniem zwróciłem głowę i ujrzałem
następujący obraz: mały sklepik, o ścianach pokrytych od podłogi do sufitu edycjami
piosenek, zaś na środku olbrzymi gramofon, z którego mosiężnej gardzieli wychodziły
chrypliwe, a bezprzykładnie namiętne dźwięki słyszane przed chwilą. Naokoło tłum ludzi,
mężczyzn i kobiet, przeważnie ubogo lub skromnie odzianych i powtarzających półgłosem
za tym idealnie cierpliwym i niezmęczonym nauczycielem kuplet piosenki. Za chwilę fala
ludzka wydobyła się na ulicę, nucąc już płynnie:
oi aie
a ee
la olie
a wraz nowy tłum przechodniów opanował sklepik. W ten sposób „piosenka dnia”
znajduje się w przeciągu kilku godzin na ustach wszystkich, aby nazajutrz ustąpić miejsca
innej i zginąć w niepamięci.
I nigdy tak wyraźnie jak wówczas nie odczułem, czym jest we Francji piosenka: jedną
z elementarnych potrzeb egzystencji, artykułem spożywczym tak ważnym i niezbędnym
jak wino i mąka. To tło trzeba czuć, aby zrozumieć ów ene ³ literacki, który wykwitł
z wrodzonej potrzeby odczuwania nie tylko gwałtownych wzruszeń, nie tylko wielkich
smutków i radości, ale wprost najpowszedniejszych zjawisk życia codziennego w rytm
piosenki.
Stworzenie temu kultowi piosenki trwałej świątyni, a zarazem rynku zbytu było dzie-
łem głośnego Salisa, twórcy a noi ⁴. Salis⁵, przy całej „bohemie⁶” obdarzony wielką
praktycznością i niepospolitym talentem organizacyjnym, przeczuł kopalnię złota w tych
fajerwerkach dowcipu i szalonych pomysłów, spalanych codziennie z wielkopańską roz-
rzutnością wśród koleżeńskich zebrań malarskich pracowni i knajp literackich. Rezultat
¹ e e aie (niem.) — aoin aeii ; tytuł dzieła F. Nietschego.
² oi aie la ee la olie (.) — kocham tę kobietę do szaleństwa.
³ ene (.) — gatunek.
⁴ a noi (.: czarny kot) — paryski kabaret funkcjonujący w latach –, skupiający ówczesną
bohemę artystyczną. Ważne zjawisko kulturalne, wpłynęło na atmosferę Paryża i całej Europy.
⁵ alis oolpe (–) — twórca, właściciel i dyrektor paryskiego kabaretu „Chat noir”.
⁶ oea — tu: niezorganizowany i niemoralny sposób bycia właściwy artystom.
903239108.003.png 903239108.004.png
 
przeszedł najświetniejsze oczekiwania — i dla niego samego i dla nowego ene 'u litera-
tury. Z otwarciem tego krateru z żywiołową siłą wybuchnęły talenty zdumiewająco silne
i różnorodne. Sentymentalna, urocza piosenka Delmeta⁷, szerokie, dramatyczne akcenta
esa onae Marcela Legay⁸ — obok krwawych strof Bruanta⁹, w których
migota błysk noża apasza, obok niezmordowanego wabienia samiczki u Gabriela Mon-
toyi¹⁰, werwy satyrycznej Ferny'ego¹¹ i tylu, tylu innych. Każdy z tych twórców-śpie-
waków stwarza swój własny, odrębny rodzaj i każdy jest w nim do dziś dnia nieprześci-
gnionym mistrzem. Z czasem wybuch ten uspokaja się nieco i piosenka płynie spokoj-
niejszym, uregulowanym łożyskiem. Szalone improwizacje ustępują miejsca doskonałej
literackiej fakturze; znika coraz bardziej rodzaj acae (Jehan Rictus¹²), a dominuje
natomiast canson acali ¹³, będąca najczęściej canson osse ¹⁴ (Fursy¹⁵, Bonnaud¹⁶,
Numa Blès¹⁷, Hyspa¹⁸ i inni). Jest to śpiewana migawkowa kronika bieżącego życia od
najdrobniejszych wydarzeń miejscowych aż do największych faktów politycznych, trak-
towanych co najmniej równie lekko. Ot, bierze się trochę życia na słomkę i wydmuchuje
bańki okrągłe, błyszczące i niknące w chwilę po urodzeniu.
Rozumie się samo przez się, że stałym, niejako oficjalnym przedmiotem nieskończo-
Śmiech, Polityka, Władza,
Artysta
nych konceptów i zabawy jest przede wszystkim pomazaniec narodu, prezydent Repu-
bliki. Można by mieć wrażenie, że każdorazowy prezydent tak długo zasiada na swoim
asi -królewskim krześle, dopóki piosenka nie wyciśnie z jego osoby i sytuacji całej mo-
żebnej sumy humoru i komizmu: po czym siłą rzeczy naród musi przystąpić do wyboru
nowej głowy. Wraz ze swoim naczelnikiem dzieli ten los każdorazowy rząd, bez względu
na jego wartość i istotę. I zaprawdę, niebezpiecznym jest objawem dla osobistości poli-
tycznej, jeżeli nazwisko jej nie defiluje stale w szarżach paryskich kabaretów. Nie z byle
kogo Paryż śmiać się raczy i nie lada znaczenia i popularności trzeba, aby na to wyróżnie-
nie zasłużyć. I nie jest to bynajmniej satyra polityczna, wynikła z bólu, z siły przekonania;
jest to raczej owa lae ¹⁹ w najlepszym paryskim znaczeniu: obracanie w świetle dowcipu
wszystkimi powierzchniami danego przedmiotu, aby zamigotał całym snopem iskierek
wesołości.
A zresztą zdaje się, że te zakłady, w których co wieczora ośmiesza się dobrodusznie
Śmiech
a dotkliwie oficjalnych reprezentantów narodu, zdobyły sobie już stanowisko wprost jako
instytucje użyteczności publicznej. Jako dowód może świadczyć, że jeżeli jakiś utalento-
wany piosenkarz enele le oeneen ²⁰ przez szereg lat i czyni to ze znacznym powo-
dzeniem, to zostaje nagrodzonym przez ten sam oeneen palmami akademickimi
(mało zresztą szanowanymi na estradzie kabaretowej); jeżeli zaś ataki jego odznaczają się
szczególniejszą werwą i dowcipem, to może marzyć i o czerwonej wstążeczce legii hono-
rowej. Być może, że jest w tym traktowaniu rzeczy i głębszy podkład; że piosenka jest tą
klapą bezpieczeństwa, którą niewinnie wyładowuje się stale wszelkie niezadowolenie, nie
⁷ ele al lien (–) — . kompozytor i piosenkarz.
⁸ acel ea — muzyk i piosenkarz ., w ostatnich latach XIX w. dyrektor artystyczny jednego z kaba-
retów w paryskiej dzielnicy Montmartre.
⁹ an isie (–) — pisarz i piosenkarz ., poeta piszący m.in. w gwarze paryskiej, właściciel
i dyrektor jednego z kabaretów Montmartre'u. Sportretował go na plakacie Henri de Toulouze-Lautrec.
¹⁰ onoa aiel (–) — jeden z artystów piszących i wykonujących piosenki w kabarecie „Chat
noir”; z zawodu lekarz.
¹¹ en aces — jeden z artystów piszących i wykonujących piosenki w kabaretach Paryża w końcu XIX
w.
¹² eanics , własc. aiel anon (–) — poeta ., w młodości symbolista, następnie twórca
poematów stylizowanych na mowę paryskiej ulicy.
¹³ canson acali (.) — piosenka na tematy aktualne.
¹⁴ canson osse (.) — piosenka satyryczna, uszczypliwa, złośliwa.
¹⁵ s eni , własc. eni es (–) — piosenkarz ., przejął kabaret a noi po śmierci jego
założyciela.
¹⁶ onna oinie (–) — poeta i piosenkarz ., jeden z twórców repertuaru kabaretów Mont-
martre'u.
¹⁷ a ls , własc. ales essa (–) — piosenkarz ., jeden z twórców repertuaru kabaretów
Montmartre'u.
¹⁸ spa incen (–) — aktor filmowy i piosenkarz ., muzykę do niektórych jego piosenek napisał
Erik Satie.
¹⁹ lae (.) — żart, dowcip.
²⁰ enele le oeneen (.) — obrzuca wyzwiskami rząd.
 - Kilka słów o piosence
grożąc niebezpiecznym nagromadzeniem. Kto się śmieje, ten nie jest groźny; podejrzani
są tylko ci ludzie, którzy się nigdy nie śmieją.
Będąc przed laty po raz pierwszy w Paryżu, zakochałem się od pierwszej chwili w pa-
ryskiej piosence, szukałem jej wszędzie, reeny jej dźwięczały mi bez ustanku w uszach.
Kiedy po latach kilku znowu danym mi było usłyszeć starą, a tak nieskończenie wesołą,
Śpiew, Muzyka,
Wspomnienia
klasyczną nutę a noi :
n ene o enai e se pene
ans la o e ain eain ²¹
czułem, że jak Sienkiewiczowskiemu Latarnikowi (jeżeli wolno się tak wyrazić) łzy
napływają mi do oczu. Miłość ta byłaby najpewniej zeszła ze mną do grobu bez kon-
sekwencji, gdyby nie powstanie „Zielonego Balonika”, które wydobyło z każdego z nas
jakieś ziarenko wesołości, drzemiące przeważnie dość głęboko wobec niewesoło usposa-
biających warunków naszego życia.
Pisane w r. .
W ścisłym przyjacielskim kółku, bez myśli o prasie drukarskiej, rodziły się te piosen-
ki, przeznaczone na zabawę jednego wieczoru. Dziś, kiedy, po kilku latach, przeglądam
je przed powtórnym oddaniem do druku, spostrzegam, iż wiele z nich już trąci myszką,
wiele, kreślonych na kolanie, razi dotkliwie swym niedbalstwem moje klasyczne zamiło-
wania; niechaj jednak znajdą się tu razem jako historyczny dokument owego przelotnego
okresu, w którym niewinna wesołość i pustota stukały nieśmiało i boczną furteczką do
wrót „pałaców sterczących dumnie” naszej bardzo dostojnej pani Literatury.
²¹ n ene o enai e se pene ans la o e ain eain (.) — pewien młody człowiek właśnie
się powiesił w lesie Saint Germain; początek jednej z najbardziej znanych piosenek z kabaretu „Chat noir”,
autorstwa Maurice'a Mac-Nab.
Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza że możesz go
swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest dodatkowymi materiałami
(przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to te dodatkowe materiały udostępnione
Tekst opracowany na podstawie: Tadeusz Boy-Żeleński, Słówka: zbiór wierszy i piosenek, nakł. Księgarnia
Polska B. Połonieckiego, Lwów; wyd. E. Wende, Warszawa 
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyowa
wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.
Opracowanie redakcyjne i przypisy: Dorota Kowalska, Marta Niedziałkowska.
 - Kilka słów o piosence
903239108.001.png
 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin