AKT INKORPORACJI ZIEM PRUSKICH (1454).pdf

2. AKT INKORPORACJI ZIEM PRUSKICH Z 6 III 1454 R.

(Tekst zaczerpnięty z K. Górskiego, Związek Pruski i poddanie się Prus

Polsce , Poznań 1949, s. 172-182 w przekładzie Wł. Madydy.) 1

W imię Pana, Amen. Na wieczną rzeczy pamiątkę. My, Kazimierz 2

z Bożej łaski król Polski, a także Krakowa, Sandomierza, Sieradza,

Łęczycy, Kujaw, wielki książę litewski, pan i dziedzic Rusi, Prus, ziemi

chełmińskiej, królewieckiej, elbląskiej i pomorskiej.

(1) Łaskawość, właściwa naszemu królewskiem dostojeństwu, do której

pobudza Bóstwo dlań przychylne, a którą w czynie przejawia wrodzona i

od początku istniejąca skłonność, co prawda dopuszcza do łona

miłosiedzia i osłony wszystkich ubiegających się o uzasadnioną naszą

pomoc i opiekę, jednakże z większą szczodrobliwością skłania się do

udzielenia poparcia, obrony i ulżenia tym ludziom, którzy gorejąc w sercu

wielkim uczuciem względem nas i naszego Królestwa wierzą, że jedynie

nasza, a nie inna, prawica może łatwiej położyć kres różnorakim klęskom i

uciskom, jakie dotąd zadawała im samo władza rządzących, że jedynie

nasz tron, od którego w dawnych czasach odpadli na skutek

niedozwolonego aktu wyzbycia ma słuszne prawo rządzenia nimi i ich

objęcia z chwilą wypowiedzenia przez nich posłuszeństwa nie tyle pysznej

i zachłannej ile bezprawnej władzy. Zapewne, mocna stałość i szczera

wierność tak usposobionych ludzi zasługuje i musi znaleźć nie tylko

wyróżnienie w odpowiednich pochwalnych wypowiedziach, ale i zapłatę

w dobrodziejstwach przywilejów królewskich.

Nie jest to pierwszy przekład tego interesującego aktu, nasuwającego przy jego wykładni liczne

trudności interpretacyjne. Wpisał go do swych Dziejów Polski Jan Długosz i stąd przełożył go na

język polski Karol Mecherzyński. Jeszcze inny przekład znajdzie czytelnik w powołanym w

nagłówku wydawnictwie Karola Górskiego, który tekst łaciński przełożonego tutaj na nowo aktu

inkorporacyjnego zaczerpnął z metryki koronnej.

Kazimierz Jagiellończyk.

(2) Oznajmiamy przeto wszystkim zarówno obecnym jak przyszłym:

Prałaci kościelni i świeccy, wielmoże, ludzie dzielni, szlachetni i roztropni

rycerze, a mianowicie ziemianie, mieszczanie i cała społeczność ziem

pruskiej, chełmińskiej, królewieckiej, elbląskiej i Pomorza uprzednio

zwracali się do nas z częstymi prośbami i poselstwami, abyśmy raczyli

zachować ich i bronić w prawach, wolnościach, wolniznach i

przywilejach, a w szczególności ich związku i ligi, którą oni prawidłowo i

uczciwie zawarli i założyli, a na którą zgodził się mistrz i Zakon Pruski -

tymczasem mistrz i Zakon użyli różnych sposobów, pozorów i gwałtów,

aby ją zniszczyć. A przecież od trwałości lub upadku związku i ligi zależy

w swym istnieniu lub ruinie przymierze wieczystego pokoju 3 z mistrzem i

Zakonem Krzyżaków św. Marii w Prusiech, które zatwierdził nasz świętej

pamięci brat rodzony najdostojniejszy książę pan Władysław 4 , król Węgier

i Polski. Wspomniany zaś mistrz i Zakon drogą zniszczenia ligi i związku

zamierzali zerwać to przymierze, wytoczyć nowe wojny nam i naszemu

Królestwu, a samych rycerzy i mieszczan nakłaniali do prowadzenia

niesłusznych wojen pospołu z nimi. Twierdzili, że żadną miarą nie zniosą

jarzma ucisków, klęsk i ciężarów, które dotąd mistrz i Zakon w swej

gwałtownej samowładzy nakładali na ich karki, nie zniosą zerwania

wspomnianej ligi i związku, jeśli szybko nie wkroczy nasza opieka, jako

założyciela, uposaży cielą i fundatora owego Zakonu.

(3) Co do nas jednakże, uważaliśmy, że nie należy udzielać czynnej

pomocy w ich klęsce, lecz tłumaczyliśmy jednej i drugiej stronie, że

należy dążyć do pogodzenia się; nie chcieliśmy bowiem, aby się

wydawało, iż podsycamy rodzący się pożar. Atoli z biegiem czasu

niezgoda stron do tego stopnia wzrosła i spotęgowała się, że rycerze,

ziemianie i mieszczanie wspomnianych ziem, doszczętnie wyzuci z

nadziei i przygnie-

3 pokój wieczysty - pokój w Brześciu Kujawskim z r. 1435.

4 Władysław Warneńczyk.

ceni ogromem krzywd, postanowili na przyszłość całkowicie odmówić

posłuszeństwa panom-gwałcicielom, według swego widzimisię łamiącym

ich prawa, przywileje i wolnizny.

(4) W oparciu o prawa boskie i ludzkie, które postanawiają, że żadną miarą

nie należy dawać posłuchu panom niesprawiedliwym, uprawiającym

zbrodnię i grzech, wypowiedzieli posłuszeństwo i podległość mistrzowi i

Zakonowi. Ponadto za pośrednictwem samych wielmożnych i dostojnych

rycerzy oraz mężów roztropnych Jana Bażyńskiego, Augustyna z Szewy,

Gabriela Bażyńskiego, sędziego tczewskiego Mikołaja z Wulkowa 5 ,

burmistrzów: Wawrzyńca Czeitcza chełmińskiego, Rutgera von Birken

toruńskiego, Wawrzyńca Pilgrima elbląskiego, rajców: Jana Kala

braniewskiego, Grzegorza Swacha królewieckiego 6 , Mikołaja Rodemana

knipawskiego 7 , Wilhelma Jor-dana rycerza i Jana Maydemburga

gdańskich, przedstawicieli i posłów swych, wyprawionych do nas z

pełnomoctnictwem i zleceniem, błagali w nowych poselstwach i prośbach,

abyśmy raczyli:

domagać się już nie tyle ich obrony ile rządu i władzy nad nimi,

przyjąć ich oddanie się i poddanie, wierność i wieczyste posłuszeństwo

(ofiarowali je nam w imieniu własnym oraz wszystkich prałatów

duchownych i świeckich, rycerzy, ziemian, mieszczan i mieszkańców całej

społeczności wymienionych ziem) jako prawny, prawy i prawdziwy pan i

dziedzic wspomnianych ziem, wcielić, włączyć, zjednoczyć, za własne

przyjąć, zespolić i scalić wspomniane ziemie z natury i przeznaczenia

powracające do Królestwa Polskiego, z którego ciała były zagrabione

wbrew prawu i godziwości za niedawnej i świeżej pamięci. Zamierzali

wyszukać sobie innego zwierzchnika i poddać

5 Wulkowo - dzisiaj Ulkowo w powiecie tczewskim.

królewiecki - z Starego Miasta Królewca.

7 knipawski - z Knipawy, drugiego miasta królewieckiego; trzecim był Lewenik.

się mu, gdyby przypadkiem odrzucono rząd i władzę, którą nie tyle nam

ofiarowali, ile zwracali.

(5) Rozmyślaliśmy i rozważaliśmy dawne czasy, kiedy niektóre z

wspomnianych ziem były w posiadaniu królów i książąt polskich na

podstawie uzasadnionego i dziedzicznego prawa; zagarnęli je wreszcie siłą

i orężem mistrz i Zakon pruski, kiedy poprzednik nasz Władysław 8 król

Polski był zajęty wojną z sąsiadami i z niewiernymi. Nigdy jednak nie

przestały z prawa należeć i stanowić własności naszego Królestwa

Polskiego, jak to wynika z nieomylnej treści ostatecznego orzeczenia kilku

przedstawicieli Stolicy Apostolskiej, którzy przysądzili te ziemie królom

polskim.

Ponadto braliśmy pod uwagę, że ongiś nasi poprzednicy książęta Polski i

panowie zawezwali, osadzili i uposażyli mistrza i Zakon pruski dla

zwalczania niewiernych. Tymczasem mistrz i Zakon zajmowali się raczej

zwalczaniem wiernych, a zwłaszcza tych książąt, z których dobrodziejstwa

zostali wprowadzeni i uposażeni, niżeli zwalczaniem barbarzyńców i

niewiernych, jakkolwiek w publicznych listach zobowiązali się

niestrudzenie przeciw nim wojować, zagarniali ich ziemie, i wbrew swym

ślubom zakonnym nie wojowali z niewiernymi Tatarami czy Turkami,

którzy napastowali i katolickie królestwa i państwa, mimo że często

domagano się ich pomocy. Co więcej, królowie polscy wiodąc wojny z

Tatarami i innymi niewiernymi dostawali od nich cios w plecy i dlatego

niechali prowadzenia wojny z niewiernymi zarówno podówczas jak i na

przyszłość; z obawą myśleli o możliwości grożącej wojny od Krzyżaków,

rozdzielali swe siły zbrojne, pozostawiając część ich przeciwko

krzyżackim zasadzkom i dlatego żadną miarą nie mogli zajmować się

zwalczaniem niewiernych, z pożytkiem dla chrześcijańskiej wiary.

(6) Jakże nadto kruche i chwiejne było ich słowo dane najsławniejszemu

rodzicowi naszemu panu Władysławowi 9 kró-

Władysław Łokietek.

9 Władysław Jagiełło.

lowi Polski. Dowodzą tego czterykroe przez nich zerwane i zgwałcone

przymierza i tyleż razy broń wymierzona przez nich przeciw Królestwu

Polskiemu. Przy jej pomocy postanowili poddać Królestwo Polskie swej

władzy, gdyby nie to, że mnogie klęski ich przywaliły i okiełzały. Nigdy

im nie brakło chęci, aby wyzywać nas i nasze Królestwo Polskie, lecz

brakło im możliwości, jak wskazuje prośba o uzyskanie zezwolenia ze

strony soboru bazylejskiego 10 i Stolicy Apostolskiej na zerwanie

przymierza, ostatnio zawartego z naszym Królestwem.

(7) Nie można pokryć milczeniem bezprawia ze strony mistrza i Zakonu

pruskiego polegającego na ściąganiu od kupców a naszych poddanych

podatku cła funtowego. Chociaż bowiem opłaty tej - na podstawie

przymierza - nie powinni byli pobierać od naszych i zamorskich kupców,

jeśliby kupcom pruskim przysługiwało od niej jakiekolwiek zwolnienie,

jednakże opłatę tego rodzaju przez szereg lat nadal pobierali od naszych za

morze wywożących kupców, podczas gdy kupcy pruscy otrzymywali ulgę

w poważnej jej części.

(8) Ponadto mistrz i Zakon pruski nie tylko nie zwrócili nam, Królestwu

Polskiemu i Wielkiemu Księstwu Litewskiemu - stosownie do

postanowienia przymierza - części i dziedzin ziem naszego Królestwa

Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego zajętych w dawnych czasach

przez mistrza i Zakon, lecz co więcej, zagarnęli liczniejsze i większe

obszary.

(9) Dochodzi do tego wspomnienie przygnębiającego i straszliwego aktu przemocy w stosunku do

mieszczan z Choszczna, którzy w poprzedniej wojnie zawierzyli naszemu ojcu: okropna rzeź i

morderstwo! A przecież na mocy przymierza ostatnio z nimi zawartego, które zgwałcili jedyną w

swym rodzaju zbrodnią godną przekleństwa, zobowiązali się przysięgą osobistą i pisemnie, że

nigdy nie ukarzą odstępstwa ich ani jakimś drobnym słowem, ani wypomnieniem, tym mniej

żelazem czy mieczem. Nie poprzestali na tym. Karą śmierci ukarali kupca Wita Marziera za to, że

rzeką Wisłą zawiózł statkami towar do Kra-

10 Sobór bazylejski trwał od r. 1431 do 1449.

kowa. Uczynili to nie w tym celu, aby pamiętny przykład jego czynu nie

pociągnął do naśladownictwa, lecz raczej w tym celu aby sroga kara

odstraszała wszystkich i tym samym podważyła rozwój naszego

Królestwa.

(10) Przeto: Przekonam, zachęceni i nakłonieni tym i wieloma innymi

oczywistymi i prawnie uzasadnionymi względami,

po zasiągnięciu rady książąt, prałatów, baronów i innych wiernych naszych

królestw, księstw i państw, za ich wyraźną wolą, zatwierdzeniem,

dziękczynieniem i zgodą, aby nie wydawało się, że opieramy się woli

Bożej, która w swym łaskawym miłosierdziu uznała, że dziedzictwo nasze

należy zwolnić od niedozwolonego zaboru i nam zwrócić, i aby nie

wydawało się, że naszych poddanych, którzy proszą o naszą pomoc,

opuszczamy w nieszczęściu i ucisku,

z obawy, aby inny bezprawny zaborca i tyran nie najeżdżał na nasze

państwa, dziedziny, ziemię i ojcowiznę, co by nam przysporzyło większej

wrogości, na cześć wszechmocnego Boga i Bogurodzicy Panny Marii, św.

Wojciecha męczennika, pierwszego męczennika Polski św. Stanisława i

całej hierarchii niebieskiej, dopuściliśmy, przyjęliśmy i na podstawie

niniejszego pisma z pełną naszą świadomością i wolą, a nie pod wpływem

błędu czy niebaczności w imię Boże przyjmujemy i dopuszczamy

dobrowolne i samorzutne oddanie się, rząd, opiekę, władzę, poddanie,

posłuszeństwo wspomnianych prałatów duchownych i świeckich, rycerzy,

mieszczan, ziemian i wszystkich mieszkańców ziem pruskiej,

chełmińskiej, królewieckiej, elbląskiej i pomorskiej, położonych na lądzie

i morzu.

(11) Wspomniane ziemie i państwa na nowo włączamy, jednoczymy,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: