Sonety odeskie.pdf

Sonety odeskie - wiadomości wstępne

[i]Sonety odeskie[/i] to tytuł przyjęty przez historyków literatury dla określenia poetyckiego cyklu

dwudziestu dwóch utworów Mickiewicza. Wydane w Moskwie w 1926 r. wraz z [i]Sonetami

krymskimi[/i] wiersze powstały w latach 1825-1826 r. w Odessie i w Moskwie. Mickiewicz

przebywał tam na zesłaniu w Rosji, między innymi znalazł się właśnie w Odessie . Zachwycony

nowym otoczeniem nie ograniczył się jednak wyłącznie do podziwiania przyrody. Młody,

przystojny poeta, bywał w arystokratycznych salonach i romansował z kobietami. Chętnie

przyjmowany był przez Sariusza Bonawenturę Zalewskiego i jego żonę Joannę, która obdarzyła

Mickiewicza głębokim uczuciem.

Duże znaczenie miała również znajomość poety z [b]Karoliną Sobańską[/b]. Echa tego romansu

dopatrywano się zwłaszcza w [i]Sonetach odeskich[/i], bo też cykl ten nie bez powodu uchodzi

powszechnie za „erotyczny”. Badano zatem biografię pisarza, starając się rozszyfrować imiona

kobiet, o których Mickiewicz wspomina. Początkowe utwory wiązano z miłością poety do Maryli,

kolejne odnoszono do miłostek odeskich. Te pierwsze opiewały miłość idealną, uwzniośloną,

ukazywały kobietę w duchu poezji petrarkistów, grupa druga pokazywała już raczej miłość

zmysłową i nie ograniczała się wyłącznie do jednej, stałej bohaterki.

Mickiewicz w swoim cyklu nawiązał do [b]sonetu włoskiego[/b], nawet motto zaczerpnął z Petrarki

i zapisał je w języku oryginału. Co więcej, Sonet I nosi tytuł [i]Do Laury[/i] (Laura to również imię

bohaterki utworów włoskiego mistrza), a sonet VII podtytuł [i]Z Petrarki[/i] i motto z jego utworu,

podobnie w podtytule zaznacza się źródło Sonetu X [i]Błogosławieństwo[/i].

W tradycji literackiej, do której sięgnął Mickiewicz, dominowała tematyka erotyczna, miłosna. I

wydaje się, że on również na takiej wyłącznie się koncentruje. W nowszych badaniach odchodzi się

jednak od upatrywania w cyklu [i]Sonetów odeskich[/i] wyłącznie problematyki erotycznej.

Zaczęto zwracać uwagę na kwestie znacznie dla niego istotniejsze. Opinia Juliusza Maciejewskiego

na ten temat jest następująca: [c]Tak się w nim bowiem dzieje, że para bohaterów, on i ona („on” –

stały bohater cyklu, „ona” – to stała rola, odgrywana przez zmienne aktorki), nie istnieje tu w

społecznej próżni, w „oderwaniu od reszty świata”, tak znamiennym dla tradycyjnej liryki

erotycznej. Przeciwnie, oboje bezustannie zostają wpisani w szerszy kontekst społeczny, już od

pierwszego sonetu […][/c]

Toteż sonety ukazują nie tylko napięcia między parą zakochanych, ale bardzo często między nimi

(czy częściej tylko „nim”, podmiotem lirycznym sonetów) a otoczeniem, środowiskiem

społeczności salonowej. Stąd Maciejewski pisze dalej: [c][…] sonety odeskie stają się poematemo

przemianie człowieka, dokonywającej się pod wpływem działającego nań otoczenia

środowiskowego. Stają się poematem o tym, jak bohater, początkowo boleśnie odległy od otoczenia

społecznego, dysponujący odmiennym, wydrwiwanym przez to otoczenie widzeniem świata i

stylem życia – goryczą rezygnuje z niego, przechodzi na pozycje otoczenia, by – wyrastając ponad

nie – powtórnie je odrzucić, tym razem pogardliwie.[/c] Na okładce pierwszego wydania sonetów z

1826 r. zamieszczony został cytat z Petrarki: [c]Kiedy byłem po części innym człowiekiem niż

dzisiaj[/c]. Słowa te oddają właśnie przemianę, jakiej zapisem jest Mickiewiczowski cykl sonetów.

I. Do Laury - analiza i interpretacja

Pierwszy z cyklu [i]Sonetów odeskich[/i] wiersz [i]Do Laury[/i] należy do liryki zwrotu do

adresata. Jak wskazuje sam tytuł, podmiot liryczny kieruje swoją wypowiedź do kobiety, Laury.

Sonet ma budowę dwudzielną. W pierwszej części poeta opisuje początek znajomości, moment

pierwszego spotkania i zauroczenia nowo poznaną kobietą, w drugiej przeciwności, jakie stanęły

na ich drodze do szczęścia. Strofa inicjalna koncentruje się na wrażeniach wzrokowych:

[c]Ledwiem ciebie zobaczył, jużem się zapłonił […][/c]Podmiot liryczny mówi o spoglądaniu w

oczy nieznajomej, o przyglądaniu się jej twarzy, jej policzkom, na których pojawił się rumieniec

[c]Jak z róży, której piersi zaranek odsłonił[/c]Porównanie do róży podkreśla urodę Laury i

zachwyt wpatrzonego w nią mężczyzny.

Ilustrację tego samego zdarzenia, tym razem z perspektywy wrażeń słuchowych, zawiera strofa

druga. Zbudowana paralelnie do pierwszej, rozpoczyna się podkreśleniem niesłychanego wrażenia

chwili zetknięcia z niezwykłą Laurą: [c]Ledwieś piosnkę zaczęła, jużem łzy uronił,

Twój głos wnikał do serca i za duszę chwytał […][/c]

Teraz podmiot liryczny zwraca uwagę na piękno głosu kobiety, na jej szczególną umiejętność

poruszania śpiewem ludzkiej duszy. Idzie nawet dalej, stwierdzając: [c]Zdało się, że ją anioł po

imieniu witał

I w zegar niebios chwilę zbawienia zadzwonił[/c].

Porównanie kobiety do anioła w najwyższym już stopniu idealizuje wizerunek kochanki i

zasadniczo wpływa na całościowy obraz tak opisywanej miłości.

Uczucie żywione do Laury jest miłością idealną, którą Czesław Zgorzelski nazywa „petrarkowską

krainą wspomnień”, związaną oczywiście z Marylą Wereszczakówną. Badacz włącza ten utwór do

grupy sonetów połączonych zbliżoną tematyką, którą stanowi: [c][…] miłość idealna, pozornie bez

akcentów zmysłowych, potrącająca raz po raz o struny poezji petrarkowskiej[/c]Nie mówi się tu

jednak o radościach, które ta miłość daje, przedmiotem drugiej części sonetu są przede wszystkim

miłosne strapienia: [c]Ledwieś piosnkę zaczęła, jużem łzy uronił […][/c]Łzy, smutek, westchnienia

nie są jednak tylko sentymentalną pozą. Według Zgorzelskiego [c][…] to tylko zewnętrzne pozory,

to rekwizyty petrarkowskiej stylizacji, ukrywające pod sobą jakąś grę uczuć, jakąś wewnętrzną

dynamiką duszy, nieznaną poezji sentymentalnej nawet w odrobinie[/c]

XV. Dzień dobry - analiza i interpretacja

Wiersz ten znajduje się w cyklu obok sonetów o tytułach [i]Dobranoc[/i] i [i]Dobry wieczór[/i].

Znów powraca w nim motyw spotkań zaznaczony już tytułowym pozdrowieniem. Czesław

Zgorzelski całą tę grupę sonetów określa w następujący sposób: [c][…] to jakby miniaturowa

trylogia spotkań czy „widzeń się”, ujętych w momencie powitania lub pożegnań.[/c]

Tytułowe słowa „Dzień dobry” powracają przez cały utwór, stając się przewodnim motywem

całości i podkreślając tym samym moment powitania. Podmiot liryczny, mężczyzna, pozdrawia w

ten sposób budzącą się o poranku kobietę. Przeżywa moment zachwytu jej wyglądem:

[c][…] nie śmiem budzić, o wdzięczny widoku!

Jej duch na poły w rajskie uleciał okolice,

Na poły został boskie ożywiając lice,

Jak słońce na pół w niebie, pół w srebrnym obłoku[/c]

Kobieta, której imię nie pada w utworze, nie obudziła się jeszcze zupełnie, trwa w stanie

zawieszenia pomiędzy snem a jawą. Pierwsze westchnienie, pierwszy ruch na wpół otwartych

powiek, atmosfera senności, porannego rozleniwienia – oto sytuacja ukazana utworze. [c]

[…]słońce w oknach, ja przy twoim boku[/c] – mówi mężczyzna. Nie mówi się wprawdzie wiele o

ich relacjach, ale są bardzo bliskie skoro oboje znajdują się rano w sypialni, a kobieta nie zdążyła

jeszcze włożyć dziennej sukni. Nie pozwala ona ucałować swojej ręki i wydaje się przez to na coś

obrażona, a może po prostu w świetle poranka czuje się zażenowana i dlatego każe mężczyźnie

opuścić pokój.

Jakże inne jest to spotkanie niż ukazane wcześniej w sonecie [i]Do Laury[/i]. Zupełnie inne

okoliczności, inny nastrój, inny charakter i sens spotkania. Tam mieliśmy pierwsze zauroczenie,

dystans i ingerujące w relacje między dwojgiem zakochanych nieprzyjazne otoczenie. Sonet XV to

obraz intymnej chwili, bliskości dwojga ludzi. [i]Dzień dobry[/i] – jak to określa Czesław

Zgorzelski – należy do sonetów [c]zarysowujących migawkowe obrazki z dziejów miłości

alkowianej[…] Znika – bez śladu niemal – petrarkowska idealizacja ukochanej i postawa szacunku

wobec sfery doskonałości, w którą przyodziewa ją wyobraźnia poety; opada rygor wiążących

wpierw zasad etycznych, znika nastrój wspomnień i smutku, ucicha – pozornie i tylko na chwilę –

głos rozterki wewnętrznej. Pojawia się lekki, swobodny, frywolny ton żartu – nuta nie do

pomyślenia nawet w sferze pertarkowskiej admiracji kochanki lub w świecie miłości

sentymentalnej[/c]

Warto zauważyć, że nie ma tu lirycznego wyznania zakochanego, bezpośredniej wypowiedzi

podmiotu o uczuciach. Ukazana jest za to pewna sytuacji, krótka scenka w sypialni o poranku.

Bohater podziwia swoją wybrankę, mówi o jej „boskich licach”, „sennych wdziękach”, ale nie ma

tu wcześniejszego dystansu i uwznioślenia kobiety. Podziwia się piękno jej ciała i cieszy z jego

bliskości. Dlatego też Cz. Zgorzelski twierdzi, że utwory, do których zalicza sonet Dzień dobry

bliższe są fraszkom erotycznym czy epigramatom.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: