Polska krytyka literacka [zestawienie](1).pdf

MICHAŁ GRABOWSKI (1804 - 1863)

Rys biograficzny

Krytyk literacki, publicysta i powieściopisarz.

Syn wyższego oficera w służbie rosyjskiej, wychowanek arystokratycznego Liceum

Richelieu’go w Odessie, w młodości przebywał w Warszawie (1820 - 1825), gdzie

uczęszczał na uniwersytet. Zaprzyjaźniony w czasach szkolnych w Humaniu z Goszczyńskim

i Zaleskim, był jak oni pod urokiem ludowej poezji ukraińskiej. Uczestniczył wraz z nimi

w bojach młodych zwolenników romantyzmu przeciw obozowi klasyków.

Próbował pióra jako poeta, rozczytywał się w estetykach niemieckich, opublikował dwa

artykuły. Był wrogi działaniu rewolucyjnemu, trzymał się z dala od ruchu spiskowego.

W 1830 r. osiadł w rodzinnym majątku na Ukrainie, gdzie spędził niemal całe życie.

Początkowo krytykowany zarówno jako publicysta, jak i jako powieściopisarz.

 Był bowiem wrogi wobec wszelkich przemian ekonomicznych i społecznych na zachodzie

Europy; trwał na konserwatywnym stanowisku, lękał się ruchu demokratycznego.

W latach trzydziestych XIX w.  urastał do roli czołowego estetyka i krytyka literackiego.

Był publicystą „Tygodnika Petersburskiego” i autorem 4-tomowego zbioru rozpraw

„Literatura i krytyka”. Widziano w nim następcę Mochnackiego.

Występował przeciwko ówczesnej powieściowej literaturze francuskiej

 oburzał się na braki artystyczne, na przejaskrawienia naturalistyczne ówczesnej produkcji

romansów we Francji, na nieposzanowanie wielkich tradycji kultury francuskiej wywodzącej

się z feudalizmu, na niebezpieczny krytycyzm wobec dziejów, wulgarny plebizm, sprzyjanie

„niższym klasom towarzystwa”, nieposzanowanie świętych zasad hierarchii społecznej.

Wystąpił z postulatem „literatury narodowej”,

pojmowanej jako przejaw narodu „w jestestwie swoim” (tę fundamentalną zasadę o literaturze

przejął od estetyków niemieckich).

Głosił konieczność kultywowania rodzimego romansu historycznego, sławiącego dawne

tradycje rodowe. Za wzór stawiał twórczość romansopisarską Waltera Scotta, zachęcał

pisarzy do naśladowania „wielkiego Torysa”. Sam nawet – bez większego zresztą

powodzenia – usiłował wskrzeszać takie obrazy przeszłości w powieściach wydawanych

pod pseud. Tarszy („Koliszczyzna i stepy”, „Stanica Hulajpolska” , „Tajkury”).

Publikacje

*** W „Tygodniku Petersburskim” (swoistym organie obozu) zamieszczał liczne rozbiory

utworów pisarzy bliskich ideowo.

*** Publikował swe artykuły również na łamach warszawskiego „Piśmiennictwa Krajowego”

(1840-41), petersburskiej „Rusałki” (1838-42) i innych pism.

*** W 1846r. w „Tygodniku Petersburskim” - pochwalny artykuł o „Listopadzie”

Rzewuskiego, powieści historycznej z czasów stanisławowskich, powieść ta bowiem w pełni

zrealizowała jego postulaty „literatury narodowej”.

*** Wraz z upadkiem „Tygodnika Petersburskiego” po 1849 r. zamilkł i Grabowski

*** W latach pięćdziesiątych spotykamy jego nazwisko wśród krytyków występujących

w parsie warszawskiej i lwowskiej. Pisywał też do „Dziennika Warszawskiego”,

„Gazety Warszawskiej”, „Gazety Codziennej”, „Kroniki Wiadomości Krajowych

i Zagranicznych”, „Nowin lwowskich” (te artykuły przechodzą jednak niepostrzeżenie).

Był ortodoksyjnym katolikiem, akceptującym w pełni ówczesna politykę Kościoła

MYŚLI O LITERATURZE POLSKIEJ

Artykuł opublikowany w „Dzienniku Warszawskim” 1828.

Był w zamierzeniu autora próbą syntetycznego ujęcia filozofii i estetyki romantycznej.

(Charakterystyka stanowisk literackich pisarzy i krytyków jest o wiele lepsza aniżeli próby

uogólnień filozoficznych). Grabowski nie próbuje zresztą rozwijać myśli, które uważa

za słuszne, powtarzając tylko tezy filozofów romantycznych, przyjęte już wcześniej

przez Brodzińskiego i Mochnackiego.

Podstawą artykułu: uznanie literatury za „wyraz moralnej fizjonomii narodu”. Podobnie

jak Geneza poezji wywiedziona (podobnie jak u Mochnackiego) z tezy o dwoistości pojęć

człowieka, które powstają z jednej strony na podstawie jego wrażeń zewnętrznych

(stanowiących źródło poezji starożytnej), z drugiej zaś na podstawie wrażeń wewnętrznych,

objawiających się w tęsknocie ku nieskończoności. Poezję zrodzoną z drugiego typu wrażeń

nazywa romantyczną. Ta ostatnia koncepcja została dokładniej sformułowana w recenzji

Grabowskiego o balladach Witwickiego.

Druga część artykułu: „Myśli estetyczne. Widok historii literatury” jest próbą ukazania

rozwoju pojęć estetycznych w ciągu wieków .

Podstawową sprawą– podobnie jak dla innych romantyków, zwłaszcza Mochnackiego –

staje się ocena poglądu przyjmującego za cel sztuki naśladowanie natury.

Wywód Grabowskiego jest mniej nasycony rozważaniami filozoficznymi aniżeli artykuł

Mochnackiego pod analogicznym tytułem, ale wnioski obu krytyków są podobne

i uzasadniają od strony filozoficznej i historycznej równouprawnienie różnych „gustów”.

Artykuł Grabowskiego nie został skończony. Do tych samych zagadnień powróci autor

w artykule „O poezji XIX wieku”.

O POEZJI XIX WIEKU

Rozprawa napisana w 1830 r.

Jest pogłębieniem i poszerzeniem problemów poruszonych przez Grabowskiego w artykule

„Myśli o literaturze polskiej”, ogłoszonym w 1828.

Znaczną jej część wydrukował „Tygodnik Petersburski” w postaci artykułu „O poezji

narodowej”. W całości była zamieszczona w 1. tomie Literatury i krytyki , Wilno 1837.

Wywodzi się z idealistycznej estetyki niemieckiej (podobnie jak rozprawa Mochnackiego

„O literaturze polskiej w wieku XIX”, pisana w tym samym czasie).

Ma typowe cechy ówczesnych traktatów filozoficzno-estetycznych.

Podstawą wywodów: pogląd, że poezja to „ułamek lub odbicie owej, wielkiej poezji

świata”, a znamieniem jej „piękność” zawierająca pojęcia „prawdy” i „dobra”. Odbicie

w dziele sztuki owej wszechpanującej poezji jest „świadomą kreacji umu ludzkiego”.

Literatura jest zaś przejawem poezji-twórczości i odbiciem „ducha czasu” . Literatura

współczesna ma za zadanie utworzenie „literatur narodowych”. Drogi „postępu narodu

w czasie i w przestrzeni” to właśnie drogi historii i literatury.

Grabowski rezygnuje z niepodległego bytu narodu, najwyższego przejawu jego istnienia

dopatruje się w literaturze !

 W 1843 poznański „Orędownik Naukowy” napisał, że Grabowski porusza te

same zagadnienia, myśli, co Mochnacki. „Chce [także], aby ludzie dostojniejsi

i możniejsi, kształcąc swe serce i umysł czytaniem pożytecznych książek,

coraz więcej starali się nabierać smaku w rozkoszach umysłowych, aby tym

sposobem, chroniąc się od tęsknoty, nudów i niepokojów duszy i sami mogli

sobie życie uprzyjemnić i osłodzić los tych wszystkich osób, które stoją pod

ich wpływem i mocą”.

 Dwaj czołowi esteci – Grabowski i Mochnacki z czasem prezentują zupełnie

odmienne programy „literatury narodowej”, co wynika z różnego pojęcia

„ducha czasu i narodu”; stają się zagorzałymi przeciwnikami.

>>MIESZANINY OBYCZAJOWE<< JAROSZA BEJŁY

 O „Mieszaninach Obyczajowych”

1. tom ukazał się w Wilnie w 1841 r. (rok później – tom drugi)

Autor: Henryk Rzewuski (przywódcy ugodowego obozu skupiającego literatów Ukrainy,

Wołynia, Podola, Wileńszczyzny); ogłosił dzieło pod pseudonimem Jarosza Bejły.

 Były tam: rozważania filozoficzne, artykuły literackie, historyczne, felietony obyczajowe,

żywe obrazki rodzajowe – rzeczywiście istna mieszanina.

 Autor zręcznie i słusznie piętnował wiele przywar, ale dzieło tchnęło także nienawiścią

do tego, co stanowiło najpiękniejsze tradycje naszej i obcej kultury, głosiło apoteozę

reakcyjnego katolicyzmu i arystokracji, w niektórych zaś ustępach godziło wprost w uczucia

patriotyczne i dążenia wolnościowe społeczeństwa.

 Ksiązka ta wywołała żywą reakcję w całej prasie krajowej i emigracyjnej (od jakichś

spontanicznych pochwał, aż po wskazywanie na błędne poglądy i ostrą krytykę).

Grabowski, solidaryzujący się z Rzewuskim, zamieścił w „Tygodniku” obszerny rozbiór

„Mieszanin”, w którym propagował poglądy filozoficzne i polityczne autora. (Ta działalność

pisarska służyła wyraźnemu programowi politycznemu).

Nastąpiła wtedy gwałtowna zmiana opinii o Grabowskim jako o wybitnym krytyku

w środowisku literackim warszawskim i poznańskim.

Grabowski i Rzewuski stali się tymi, „którzy nie tylko zwątpili o jej [ojczyzny] bycie, ale (…)

zamieniwszy to zwątpienie w publiczne przekonanie, usiłują go wszczepić w cały naród”.

„Jest to więcej niż zdrada”.

Grabowski niezmiennie, do końca solidaryzował się z Rzewuskim. Dawał temu wyraz

również w swej korespondencji literackiej.

ZYGMUNT KRASIŃSKI (1812 – 1859)

Debiut:

Osiemnastoletni Krasiński zadebiutował jako krytyk artykułem pt. „Littre sur l’etat actuel

de la litterature polonaise a M. Bonstetten”, wydrukowanym w genewskiej „Bibliotheque

Universelle” w r. 1830. Rozprawkę te określa Kallenbach jako nieświadomy egzamin

młodego poety z posiadanych wiadomości w zakresie literatury ojczystej.

Krasiński nie zajmował się publicystyką krytycznoliteracką, natomiast formułował swoje

poglądy na sztukę i oceny współczesnych mu utworów i pisarzy w obfitej korespondencji .

Wiele z listów ma charakter pięknych rozprawek estetycznych i krytycznych.

Jedyną ogłoszoną rozprawą Krasińskiego był duży artykuł opublikowany w poznańskim

„Tygodniku Literackim” w r. 1841 pt. „ Kilka słów o Juliuszu Słowackim”. Była to pierwsza

subtelna charakterystyka artyzmu poety.

KILKA SŁÓW O JULIUSZU SŁOWACKIM

 Rozprawa Krasińskiego jest repliką na niesprawiedliwe oceny i sądy, piękną odpowiedzią

daną tym wszystkim, którzy nie potrafili dojrzeć wielkości poety (Jan Nepomucen Sadowski

pisał o zależności Słowackiego od Mickiewicza i Krasińskiego; Witwicki i inni nie doceniali

jego utworów; Eustachy Januszkiewicz napisał krzywdzącą dla Słowackiego relację

ze słynnej uczty w Paryżu, na której z improwizacjami wystąpili Słowacki i Mickiewicz).

Rozprawa Krasińskiego jest pierwszą próbą ukazania fenomenu języka poetyckiego autora

Balladyny.

Nawiązaniem do rozprawy Krasińskiego będzie ostatni z wykładów o Słowackim, jakie miał

w Paryżu w r. 1860 Cyprian Norwid.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: