ZARYS TEOLOGII MISTYCZNEJ KS.DR A. BARAN
SKRYPT (oprac. Paulina Janaszek)
Literatura:
J. Gogola „Teologia komunii z Bogiem”
P.Ogórek „Mistyka chrześcijańskiego wschodu i zachodu”
P.Ogórek „Mistrz Eckhard i Św. Jan od Krzyża”
Praca zbiorowa „Mistyka franciszkańska”
Werbiści „Leksykon mistyki”
„Leksykon duchowości katolickiej”
„Leksykon duchowości franciszkańskiej”
Antropologiczne postawy mistyki
O życiu mistycznym mówimy w świecie osób. Pojawia się pytanie: Kim jest człowiek?
Człowiek interesował się od zawsze sobą, swoim miejscem w świecie itd. Nauki zajmujące się człowiekiem dzielimy na:
· Empiryczne (przyrodnicze i humanistyczne)
· Filozoficzne
· Teologiczne (m.in. teologia duchowości)
Nauki empiryczne nie potrafią dać odp.,.kim jest człowiek. Sw Augustyn powiedział „ Człowiek to wielka istota, która pozostaje tajemnicą”.
Antropologia filozoficzna stawia pytania o naturę bytu ludzkiego, duchowość człowieka, jego godność. Jednak także nauki filozoficzne nie znajdują odp. Na wszystkie pytania.
Teologia zaś odp. na pyt. : Co dzieje się z człowiekiem po śmierci?, Dlaczego niewinny człowiek cierpi? Dlaczego w człowieku jest zło? Tylko teologia odp. na te pytania.
Zatem na tych trzech płaszczyznach można odp. na pyt. Kim jest człowiek?
Antropologia- pojęcie wprowadzone przez Maxa Schelera.
Rodzaje antropologii:
- przyrodnicza (bada rasy ludzkie)
- filozoficzna (kulturę)
- filozoficzna (istota człowieka; nie ma odniesienia do Objawienia i Pisma Swiętego)
- teologiczna (godność, los, przeznaczenie człowieka w świetle Objawienia Bożego)
W starożytności interesowano się całym kosmosem, nie pojedynczym człowiekiem. Poszukiwano arche, stąd człowiek został nazwany mikrokosmosem 9zawiera w sobie te elementy co makrokosmos).
U sofistów: Protagoras- człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, poznaie świata jest zależne od człowieka; Sokrates- człowiek istotą etyczną, stara się poznać motywacje zachowań człowieka, czł. jest dobry. W XVI, XVII Kant stawia pyt.:
Co mogę wiedzieć o człowieku? –odp. metafizyka
Co powinienem czynić?- odp. etyka
Czego mogę się spodziewać?- religia
Czym jest człowiek?- antropologia filozoficzna
Egzystencjalizm i fenomenologia (Nietzche, Kordegard, Scheler)
Definicje Człowieka:
Ø KLASYCZNE
Człowiek to „animal rational” -zwierzę rozumne (korzenie tej df u Arystotelesa). Możemy wyróżnić dwa bieguny tej df:
Zwierzęcość ( czł. należy do przyrody; ma własności: wymiana materii-odżywianie, wzrost, rozmnażanie; organy w czł.- zmysłowe i wegetatywne)
Rozumność (czł. jednością psychiczno- duchową, świadomy swojego „ja”; Zdolny do logicznego myślenia, tworzenia pojęć, wydawania sądów, procesów rozumowania, wolności, autorefleksji, transcendencji !)
Człowiek nie ma naturalnych organów umożliwiających obronę, przyswajających go do warunków klimatycznych, musiał to wytworzyć. Są to wytwory kultury dzięki rozumności.
Rozum- to zdolność człowieka do pojęciowego, abstrakcyjnego poznania. Czł. dzięki rozumowi jest aktwny w dziedzinie techniki, a także jest zdolny do kontemplacji.
Ø OPISOWE
Tales – Człowiek jest mikrokosmosem (są w nim te same pierwiastki, co w kosmosie)
Protagoras- „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”
(niebezpieczeństwo- subiektywizm; relatywizm- nie ma obiektywnej prawdy, nie ma nic stałego)
Platon- „Człowiek to dwunóg nieopierzony” J
(behawioryzm- opisuję to, co widzę)
Max Scheler- „Człowiek to istota kochająca”
(Bardziej podkreślony element uczuciowy, inaczej niż u Arystotelesa. Nic nie jest poznane, co wcześniej nie jest kochane. Trzeba poznać żeby kochać. Podkreślone współodczuwanie, serce.
Marks (przejęta od Arystotelesa)- „Człowiek jest istotą społeczną”
(Taka jest natura człowieka-mówił Arystoteles, natomiast Marks podkreśla stronę ekonomiczną- Miejmy wszystko wspólne)
……………. - „ człowiek to istota bawiąca się”
Jaspers- „Człowiek to istota symboliczna”
(Czł. tworzy symbole, mity danej kultury, w nich znajduje się historia)
R.Otto- „człowiek jest istotą religijną”
(Przeżywa lęki i fascynacje)
Gechen- „człowiek jako istota pracująca, pragmatyczna”
(Jego narzędziami są rozum i ręce)
Schmit- „Człowiek istotą ekonomiczną”
(czł. i światem rządzą pieniądze. Ideałem człowiek przedsiębiorczy)
Dico- „Człowiek istota miłująca piekno”
Etapy rozwoju ludzkości:
-Państwo prawa i siły
-Państwo etyki (rządzą zasady)
-Państwo wolności i sztuki (tu człowiek może się zrealizować)
Marschel- „Człowiek to pielgrzym (Homo viator)”
Suchodolski- „Człowiek to twórca”
Hegel- „Człowiek to istota historyczna”
(Dzieje tworzą człowieka. Czł. panem świata, tworzy dzieje przez pracę i walkę)
Sokrates- „Człowiek istota poszukującą siebie, Boga
Kirkegard- „Człowiek istota przeżywająca siebie”
(Czł. przeżywa swoje zadania, rysy ludzkiego powołania)
Sartre- „Człowiek istota tragiczna”
(Wszystko jest absurdem)
Frank- „Człowiek istota odpowiedzialna i transcendująca siebie”
(Czł. z natury przekracza siebie, przeżyje wszystko, jeśli wie po co żyje. Logoterapia- odkrywanie sensu życia)
Nietsche- „Człowiek istotą pełną sprzeczności”
Pascal- „Człowiek jest trzcina myślącą”
Człowiek jest ciałem uduchowionym, duchem ucieleśnionym. Czł. jest istotą wcieloną, duch przenika wszystkie władze, czł. przeniknięty Duchem Św.)
Czł. jest istotą płciową. Płciowość jest wielkim darem. Ciało jest znakiem i ekspresją osoby. Czł. komunikuje się przez gesty, dotyk, osoby wyrażają się poprzez ciało. Ciało służy nie tylko do ekspresji sfery uczuciowej, ale także duchowej.
Jak człowiek przeżywa swoje istnienie? 26.10.05
Egzystencjalne koncepcje człowieka
| Egzystencjalizm ateistyczny (Heideger, Sartre)
-Człowieka nie można opisywać jako animal rational, jako osobę, ale jako egzystencję, sposób bycia, życia. Człowieka opisujemy poprzez życie.
- Ludzkie istnienie rozgrywa się w świecie. „Świat” i „człowiek” należą do samego pojęcia.
- Życie rozgrywa się w wymiarach czasoprzestrzeni, „tu i teraz”. Człowieka nie można analizować poza czasem i historią. Czł. dzieckiem danej epoki. Czł. kierowany ku przyszłości.
- Człowiek żyjący w świecie ustawicznie jest przez ten świat zagrożony. Cechą istnienia człowieka jest troska, trwoga o życie. Ona wywołuje stan lęku i niepokoju.
- Człowiek realizuje się w działaniu, dlatego buduje hierarchię wartości i przedmiotów.
Heideger: Czł. to byt ku śmierci. Śmierć jest końcem wszystkiego. Człowiekowi całe życie towarzyszy myśl o śmierci.
Sartre: Czł. nie ma żadnej istoty. Czł. nie może wybrać, na wszystko jest skazany, nikt się go nie pyta czy chce żyć. Wszyscy jesteśmy rzuceni w świat, zmuszeni do życia. Wszystko jest absurdem. Nie ma wartości obiektywnych tj. prawda, wolność, dobro. Czł. jest tragiczny, opuszczony, nie ma nigdzie oparcia, ani w sobie ani poza sobą. BÓG nie istnieje!
Jest to pesymistyczna koncepcja człowieka .
| Egzystencjalizm teistyczny (Kirkegard, Marschel, Frank)
Kirkegard- twórca egzystencjalizmu; skończył teologię, miał zostać pastorem, zerwane zaręczyny=> niezrealizowany, geniusz i jednostka patologiczna, 42 lata dead zmarł.
- Czł. spotyka w życiu wiele antynomii ( sprzeczności):
Z jednej strony dązy do rozwoju, nieskończoności, z drugiej-boi się tego co nowe =>czł. ucieka przed religią, bo stawia wymagania, czł. odczuwa bojaźń wobec Boga.
Z jednej str. Pragnienie poznania siebie, czł. chce być sobą,a z drugiej str. to niemożliwe, bo musi przyjmowac role.
Czł. jest skazany na ciągłe wybory „albo….albo…”, nihilizm albo chrześcijaństwo, bycie samotnym, co skazuje na nicość albo przylgnięcie do Jezusa. Musi nastąpić skok wiary, a to zakłada zaufanie Bogu. Dylemat egzystencjalny-Abraham, któremu Bóg kazał zabić syna Izaaka.
Marschel-protestant, który przeszedł na katolicyzm
-człowiek to pielgrzym
-W czł. jest prymat istnienia nad istotą (przeciw tomizmowi). Istota człowieka tworzy się w trakcie jego życia.
Dylematy w życiu czł.:
Osoba i jednostka
Jednostka-bezosobowy anonim, który doświadcza manipulacji przez społeczeństwo
Osoba- stawia pyt. w danej sytuacji i angażuje się aktywnie w życie. Dewizą istnienia czł. jest nie tylko to , że „jestem” ale „sunsum corda” (w górę serca)
Istnienie i posiadanie
„Być i mieć” (bez miecia nie ma bycia ….he he)
Czł. staje się niewolnikiem rzeczy. Istnienie może pokonać ten dylemat- poprzez miłość i twórczość, one są ponad posiadaniem. Sokrates: widzę ile rzeczy jest mi niepotrzebnych patrząc na rzeczy.
Problem i tajemnica
Czł. jako uczestnik i jako obserwator. Tajemnica należy do porządku istnienia człowieka. Problem dotyczy tego co czł. posiada.
Zaangażowanie i opinia
Opinia zakłada pewien dystans, jest poza człowiekiem. Zaangażowanie- coś jest w moim wnętrzu
Niepokój i ciekawość
Są ludzie, którzy przeżywają życie jako ciekawość i jako poszukujący.
-Wspólnota
-Czł. z natury nastawiony na kontakt z innymi, powołany do życia we wspólnocie. Uczestnictwo w niej ma dokonywać się poprzez miłość (Kartezjusz: Myślę więc jestem. / Marschel: Kocham więc jestem).
Czł. przy takim nastawieniu funkcjonuje na sposób daru i by być darem dla innych. Czł. wobec rzeczywistości może zabierać postawy autentyczne np. sprzeciw, zaangażowanie i nieautentyczne np. konformizm (upodabnianie się do), unik.
Każdy czł. przeżywa swoje istnienie w teraźniejszości i sposób przeżywania zależy od przeszłości,a le i przyszłości (co będzie i jak będzie).Wizja przyszłości określa sens ludzkiego życia.
Victor Frank
-filozofia sensu życia powiązana z Logoterapia
-Obraz człowieka zawarty w 6 twierdzeniach:
1. Czł. nie może być rozpatrywany w sposób abstrakcyjny (jego istnienie odbywa się w konkretnych warunkach) i zredukowany.
2. Czł. składa się z trzech wymiarów:
somatyczny (soma)
psychiczny (psyche)
duchowy (noetyczny)
Istnienie sfery duchowej jest tak oczywiste jak dwóch pozostałych. Tak jak w sferze psychicznej jest sfera świadoma i nieświadoma(świadomość i podświadomość-w czasie snu poznajemy ją najbardziej), tak i w sferze duchowej.
Te wymiary warunkują siebie. Bios (sfera biologiczna) zakłada istnienie psyche=> Człowiek stanowi jedność psychiczno-fizyczno-duchową.
3. Źródłem dynamizmu człowieka jest dążenie do sensu, znalezienie go. Człowiek przeżyje wszystko, jeżeli będzie wiedział po co żyje. Ten sens trzeba odkrywać, realizować. Frank dzieli go na sens cząstkowy i całościowy (dot. życia, świata- sens obiektywny)
4. Człowiek jest istotą, która jest pociągana przez wartości, a nie popędy (Freud- najważniejszy popęd; Frank wyróżnia:
wartości twórcze- praca,
wartości doznaniowe- poznawanie, studiowanie, sztuka, miłość
wartości związane z postawą- one muszą być zakotwiczone w wartościach absolutnych (Bóg najwyższą wartością)=> czł. uczestniczy w życiu Boga.
5. Człowiek jest zdolny stawić czoła najbardziej okrutnym warunkom (Frank był w obozie koncentracyjnym w Dachau), ale tylko wtedy gdy ma sens, dlatego, że czł. jest zdolny do transcendencji, przekraczania, uwarunkowań biologicznych, społecznych.
6. Wolność człowieka
Człowiek nie jest determinowany przez czynniki biologiczne. Tempo życia, pośpiech jest źródłem nerwic. To powoduje pustkę egzystencjalną- jałowość życia, wszystko wydaje bez sensu.
Człowiek starożytności obawiał się fatum, czł. średniowiecza- potępienia, współczesny- bezsensu. Bezsens prowadzi do frustracji egzystencjalnej, a to powoduje różne odchylenia od normy:
Egzystencja fatalistyczna-przesadna wiara w potęgę losu, czł. czuje się bezsilny wobec okoliczności zewn., twierdzi, że o jego życiu decyduje astrologia, biologia, układy socjalne
Egzystencja prowizoryczna- to, co dzisiaj jest ważne aby przeżyć
Egzystencja konformistyczna- uciekanie od wolności, czł. wyrzeka się odpowiedzialności, myśli tak jak inni, by mieć spokój (duchowe i psychiczne lenistwo). To może doprowadzić do fanatyzmu- nie przyjmowanie do wiadomości, że ktoś jest inny, inaczej myśli.
Przejawy braku poczucia sensu 9.11.05
Neuroza niedzielna-spowodowana brakiem sensu życia, przejawia się w pustce, braku zajęcia, czł. oddaje się ogłupiającym zajęciom np. TV. Tymczasem niedzielę cechują: Bóg, rodzina i wypoczynek
Choroba dyrektorska- chorobliwe dążenie do znaczenia; ta pogoń jest ogłupiająca, sprawia, że czł. traci sens życia. Związana z niezaspokojoną potrzebą duchową (czł. musi odżywiać swego ducha). Nerwica na tle duchowym przejawia się w pustce egzystencjalnej-nuda, depresje.
Doświadczenie otchłani- związane z doświadczeniem zagubienia
Doświadczenie sensu jest zakorzenione w naturze czl. Jeśli go nie ma, wiąże się to z:
-fałszywym pojęciem wolności (wolność rozumie jako uleganie czemuś)
-triada neurotyczna: depresja=>nałóg=>agresja
Sposobem szukania sensu jest LOGOTERAPIA:
Logos- słowo, sens / Terapia- leczenie
Ø Leczenie poprzez odkrywanie sensu życia. Czł. musi się oprzeć na trzech filarach, by odkryć sens swojego życia: duchowość, wolność, odpowiedzialność
Ø To odsłanianie, że świat, w którym czł. żyje to świat osób, wartości, zadań do wykonania. Te wartości mają naturę duchową, muszą być wybrane w wolności, przyjęte. Jeśli wybieram coś w wolności, musze wziąć za to odpowiedzialność. Organem sensu życia ludzkiego jest sumienie.
Ø To Słowo Boże.
Sakrament pokuty to przywoływanie człowieka do Prawdy.
Człowiek wobec wartości
Czł. żyje zawsze wobec zadań swojego życia, innych ludzi, wobec Boga, wobec wartości, które przeżywa, doświadcza i realizuje.
Max Scheler (JPII się do niego odnosi) opracował teorię wartości.
Człowiek nie może być rozpatrywany jako istota biologiczna, raczej jako istota etyczna, duchowa; czł. jest nastawiony na wartości. Ceł. Jalo istota duchowa przeżywa wartości, przekracza siebie (zwierze tego nie może). Wartości trzeba Poznań intelektem, intuicją aksjologiczną aksjologia-nauka o wartościach).
Wartości wg Schelera:
¨ Hedonistyczne-związane z przyjemnością
¨ Witalne- zdrowie, uroda
¨ Ducha- intelektualne i estetyczne
¨ Religijne- dot. sacrum, świętości
Wartością wszystkich wartości OSOBA LUDZKA.
Osoba ludzka wchodzi w relacje osoba-osoba. W tych relacjach jest szczególna człowiek-Bóg. W niej ma miejsce doświadczenie wartości religijnych- miłości i świętości. Natomiast relacji osoba-osoba mamy: sympatię- coś zewnętrznego, empatię- zaczynam się wczuwać w drugą osobę, apatia- unikam osoby.
Czł. został stworzony na obraz i podobieństwo Boże. Posługuje się słowem. Słowo- tym faktem czł. związany a tajemnicą Boga. Słowo jest szczególnym atrybutem czł. (słowo tylko w świecie osób).
Różnica między myślą a słowem: w słowie manifestuje potęga ludzkiego ducha, czł. poprzez słowo tworzy świat kultury (funkcja kulturotwórcza słowa), jest przedmiotem badań naukowych, rozpatruje się je w kontekście języka, mowy, pisma (językoznawstwo-proces komunikowania się za pomocą znaków).
JPII „Veritatis Splendor”- rozjaśnianie świata za pomocą Słowa.
Słowo jest wyrazem myśli człowieka (myśl właściwością człowieka)
Stoicy wprowadzili rozróżnienie:
Mowa zewnętrzna- głos
Mowa wewnętrzna- myśl, u początku słowa zewn.
Czym jest myśl, możemy zorientować się po skutkach: materialnych, słyszalnych, widzialnych. Myśl jest poza czasem i przestrzenią. Słowo ma przebieg w czasie – w postaci fali dźwiękowej, nabiera kształtu fizycznego. Dzięki temu czł. jest nadawcą i odbiorcą słowa. Myśl jest poza czasem. Wyróżniamy czas: fizyczny, chroniczny (związany ze zdarzeniami), językowy (dzięki niemu wszystko jest w teraźniejszości, związany z mówieniem np. dzięki niemu możemy być z Arystotelesem w postaci jego pisma. Dokonuje się spotkanie osób i myśli- Słowo nośnikiem nieśmiertelności!)
Człowiek posługuje się znakiem, obrazem i symbolem.
Znak- odsłania pewną rzeczywistość, odsyła do innej rzeczywistości np. znak drogowy
Symbol- pełni funkcję zastępowania, trzeba go znać , by zrozumieć funkcję, którą zastępuje
Obraz- połączenie tego co związane ze znakiem i symbolem, przenosi do innej rzeczywistości, uobecnia i przedstawia
...
anitaosb