Zabawy i ćwiczenia stymulujące rozwój mowy i świadomość językową dzieci przedszkolnych
Sztuka poprawnego mówienia to w naszych czasach umiejętność szczególnie ważna. Doskonale wiadomo, jak wiele zmartwień przysparzają ludziom różne wady wymowy i brak poprawnego posługiwania się językiem.
Im wcześniej rozpocznie się terapię logopedyczną tym szybciej i łatwiej osiągnie się pozytywne rezultaty.
Mowa, czyli porozumiewanie się językowe najintensywniej rozwija się u dzieci w wieku przedszkolnym.
Kształtują się wówczas:
wymowa
struktury językowe
bogactwo słownictwa
W tym okresie dziecko lubi wyrażać siebie za pomocą:
gestu
rysunku
muzyki
lubi mówić i to bardzo dużo
Mowa jest atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, ułatwia komunikację, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażenie własnych sądów, uczuć i upodobań, ponadto jest jedynym z najważniejszych kryteriów dojrzałości szkolnej.
W ostatnich latach coraz częściej dostrzega się u dzieci brak swobody w posługiwaniu się mową, wady wymowy i głosu.
Dziecko ogląda, słucha, powtarza, ale samo mówi coraz mniej lub niepoprawnie.
Wczesne stosowanie ćwiczeń i zabaw językowych pobudza rozwój dziecka, podnosi sprawność rozumienia języka, motywuje dzieci do mówienia i zapobiega powstawaniu wielu wad wymowy.
Terapia logopedyczna mająca na celu kształcenie i rozwijanie komunikacji słownej w jej różnych aspektach jest realizowana poprzez:
ćwiczenia oddechowo-fonacyjne
usprawnianie narządów artykulacyjnych
kształtowanie słuchu fonematycznego
wzbogacanie słownictwa czynnego, biernego i kształtowanie mowy ekspresyjnej
ćwiczenia artykulacyjne usprawniające poprawną wymowę poszczególnych głosek
ćwiczenia rytmizujące
ĆWICZENIA ODDECHOWO – FONACYJNE:
Ćwiczenia w pozycji stojącej:
głęboki wdech z uwypukleniem klatki piersiowej i długi wydech zakończony rozluźnieniem całego ciała
wdech z uniesieniem nóg, wydech wraz z opuszczeniem kończyn
Ćwiczenia w pozycji siedzącej:
dziecko siedzi po turecku; wdech z uniesieniem ramion, wydech z opuszczeniem ramion
wdech - oczy otwarte, wydech z zamkniętymi oczami i rozluźnieniem mięśni
ZABAWY ODDECHOWE:
chłodzenie gorącej zupy
zmarznięte ręce
zdmuchiwanie mlecza
balonik (nadmuchiwanie, wypuszczanie powietrza – sssssss ...)
dmuchanie na balonik, aby nie spadł na podłogę
śpiewanie na jednym wydechu głosek: s, z, w, f, sz, ż oraz sylab: ma, me, mo, mi (cicho, głośno, nisko, wysoko)
gwizdanie na jednym wydechu
dmuchanie na kolorowe waciki i papierowe zabawki zawieszone na nitce
dmuchanie na określone przedmioty przez słomkę
puszczanie baniek mydlanych
śpiewanie piosenek, recytowanie wierszy
przedmuchiwanie z jednej strony na drugą papierowych statków, myszek, korali
gra na trąbce, gwizdkach, organach
ĆWICZENIA ODDECHOWE:
Dmuchanie na wiatraczek.
Dmuchanie na kartkę papieru (może być rozcięta).
Zabawki na nitkach.
Kulki z papieru (rozdmuchiwanie słomką w kuwecie).
Tor z klocków - piłeczką przedmuchujemy (samochodzik).
Mecz w ping - ponga.
Dmuchanie na myszkę (myszka do norki z klocków).
Dmuchanie na łódeczkę w wodzie.
Granie na instrumentach.
Rozlanie farby na kartonie (akwareli) i rozdmuchiwanie jej przez słomkę.
Tor ze sznurka (przedmuchiwanie koralików, żołędzi).
Dmuchanie na kaszę (ryż, groch) - robienie wzorów.
Dmuchanie na apaszkę.
Zdmuchiwanie świecy.
Nadmuchiwanie balonów.
Tor narysowany - przez słomkę dmuchanie na łódkę (samochód) / kto pierwszy skończy ?
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE NARZĄDY MOWY:
Bajka artykulacyjna pt.:"Porządki języczka".
Goście języczka:
parskacze
wargacze (motorek wargami)
szuwarki (palec między wargami i poruszanie nim rytmicznie)
indianin - dużych (bardzo głośne naśladowanie) małych (ciche naśladowanie)
Nasłuchiwanie odgłosów z lasu:
szelest liści (szszsz ...)
szum wiatru (www ...)
głos kukułki (kuku ...)
rechot żab (kum kum ...)
stukot dzięcioła (puk – puk ...)
pluskot rybek w wodzie (plum – plum ...)
Nagle wszyscy zobaczyli ciemne chmury, które zbierały się nad lasem. Żeby nie było burzy, dmuchamy, aby rozdmuchać ciemne chmury. Udało się !!!
Języczek musiał jeszcze nazbierać malin (przy pomocy rurki robimy wdech i zbieramy maliny do koszyka).
Gdy nazbierał cały koszyk, pożegnał się z przyjaciółmi i wrócił do domu.
ĆWICZENIA JĘZYKA:
"ptaszek wylatuje z gniazdka"– wysuwanie i chowanie języka do jamy ustnej
"głodny miś"– oblizywanie warg, usta szeroko otwarte
"mały muzyk"– kląskanie czubkiem języka w dowolnym rytmie
"żywe lustro"– naprzeciwko siebie naśladowanie ruchów języka
"łakomczuch"– zlizywanie miodu, cukru z talerzyka, samym końcem języka
ĆWICZENIA WARG:
"wesołe minki"– uśmiech, ryjek
robienie minek symbolizujących radość, gniew, złość
zbieranie z talerza, samymi wargami, cukierków, groszków, ryżu
"buziaki"– cmokanie wargami
"muzyk"– gwizdanie w rytmie określonej melodii
"balonik"– nadymanie policzków i wypuszczanie powietrza
"żabka"–"baloniki"i wypuszczanie porcjami powietrza
"wąsik"– trzymanie kredki w zaokrąglonych ustach
"siłacz"– trzymanie kartki w ustach, którą ktoś próbuje nam wyciągnąć
"parskanie"– wprawianie ust w drganie
ĆWICZENIA PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO:
"zmęczony misio"– ziewanie z szeroko otwartymi ustami, chrapanie na wdechu i wydechu
"chory misio"– naśladowanie kaszlu chorego misia
"spacer kurek"– powtarzanie sylab: ko – ko - ko
"spacer gęsi"– powtarzanie sylab: gę – gę - gę
"kukułka z zegara"– naśladowanie kukułki (ku – ku)
"rozmowa z kosmitami"– powtarzanie sylab:
ka – ko – ke – ku – ky – ką - kę
ga – go – ge – gu – gy – gą - gę
ak – ok. – ek – uk – yk – ąk - ęk
ag – og – eg – ug – yg – ąg - ęg
ĆWICZENIA SŁUCHOWE:
wsłuchiwanie się w ciszę- wyłapywanie i nazywanie dźwięków z otoczenia, np.: tykanie zegara, szum wiatru, bzykanie muchy
słuchanie i nazywanie dźwięków nagranych na kasetę magnetofonową
zabawa słuchowa:"gdzie tyka zegar ?"
rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków (darcie papieru, szelest gazety, uderzanie pałeczką w klocek, szklankę, potrząsanie kluczami)
łączenie w pary takich samych pod względem dźwiękowym puszek słuchowych (wyszukiwanie usłyszanego dźwięku - butelki)
różnicowanie i naśladowanie głosu różnych zwierząt z uwzględnieniem różnej siły głosu (głośno – cicho – szeptem - bardzo głośno)
naśladowanie ilości i tempa uderzeń np.: ołówkiem o stół (różne kombinacje)
odtwarzanie za pomocą różnych układów graficznych (klocków, kredek) tempa i ilości uderzeń
wyklaskiwanie rytmu piosenki
zabawy fonologiczne (fonologia - nauka o fonemach i związkach między nimi)
zabawy z rymem (rymowanki, piosenki, wierszyki i bajki ; tekst + ruch)
zabawy z sylabami
wyklaskiwanie słów sylabami
układanie z patyczków (sylaby)
oglądanie obrazków (podajemy 1 sylabę - dziecko kończy, lub odwrotnie)
odgadywanie słów, czynności, wymienianych sylabami (pantonima zwerbalizowana)
odgadywanie wymawianych słów (sylabami)
zabawy z głoskami:
zagadki np.: 1. to zaczyna się na głoskę"k"i miauczy (kot)
na "w" i syczy (wąż)
na "m" i warczy (motor)
na "d" i szumi (drzewo)
wyszukiwanie z otoczenia przedmiotów, o nazwie zaczynającej się na głoskę np.: "k"(lub rysowanie na kartce)
"telefon głoskowy"– lis – sows – suto – okno – owoce ...
co powstanie, gdy do os dodamy a ?
co powstanie, gdy od słowa odetniemy ostatnią głoskę ? kra(n) to(r) ja(k)
lub odetniemy pierwszą głoskę:
(k)osa (m)osty (r)osa
odgadywanie słowa słysząc jego głoski np.:
p – a – j – a – c
f – o – k – a
m – o – t – o – r
zgadnij jaka to głoska; słychać ją:
w środku słowa"pompa"
na końcu słowa"zrobiłem"
na początku słowa"motor"
w środku słowa"osa"
na końcu słowa"las"
na początku słowa"sowa"
w środku i na końcu słowa"kaloryfer"
na końcu słowa"kalafior"
na końcu i na początku słowa"rower"
spośród różnych obrazków wybieramy te, których nazwa rozpoczyna się na tą samą głoskę
ZABAWY I ĆWICZENIA MORFOLOGICZNE (nauka o budowie i odmianie wyrazów)
Wszyscy wypowiadamy się wypowiedziami krótszymi lub dłuższymi. To co wypowiadamy - to najczęściej zdania.
Każde zdanie złożone jest z mniejszych cegiełek (słów, wyrazów)
układanie schematów z klocków:
np.: Mama kupiła owoce. (3)
Wojtek rysuje. (2)
wymyślanie prostych zdań na podstawie ilustracji
losowanie z worka przedmiotów (odgadywanie nazwy) i układanie zdań, np.:
okulary Mama nosi okulary. (3)
kończenie zdań,
np.: Chłopcy poszli... (do lasu)
zabawa z obrazkami oglądanie obrazków = podajemy początek wyrazu, dziecko kończy oglądając obrazek
rebusy -"ukryte słowa"
ĆWICZENIA SYNTAKTYCZNE (funkcja wyrazów w zdaniu oraz związki i zależności między zdaniami)
Teatrzyk kukiełkowy- postacie dziwnie, oddzielając każde słowo, mówią swoje role. Jaka – dzisiaj – jest – pogoda ? (naśladowanie przez dzieci)
Zabawa w kosmitów (dzieci kończą zdanie)
np.: Kasia idzie ...
Moja lalka ma ...
"Słowa – rzeczy"– rozdanie obrazków z narysowanymi przedmiotami,
np.: kot
góry
i układanie zdań, np.: Kot siedzi na płocie.
Na wakacje pojadę w góry.
"Słowa- czynności"– obrazki ilustrujące sytuacje,
np.: Dziewczyna maluje farbami.
Budowa zdań do obrazków. Zadawanie pytań:"Co robi dziewczynka ?"
"Słowa wskazujące"– ilustracja domek + kotek na nitce
Określanie położenia kotka względem domu: w, nad, pod, obok.
Odpowiadanie na pytanie:"Gdzie jest kotek ?"
- rysunek z brakującymi elementami (podajemy instrukcję)
narysuj w domu dwa okna
przed domem stoi buda itp.
Karty z obrazkami – tworzenie historii,
np.: Król
tron
kot
drzewo
ZABAWY I ĆWICZENIA PRAGMATYCZNE (nauka zajmująca się relacjami między językiem a tymi, którzy się nim posługują)
opowiadanie historyjek obrazkowych
opis dwóch identycznych obrazków różniących się kilkoma szczegółami
wymyślanie opowiadania do wylosowanego obrazka z jakimś przedmiotem,
np.: miś, lalka, półka
Pluszowy miś był smutny.
Przyszła do niego lalka.
Zabawki zeszły z półki.
zagadki - dziecko losuje z worka przedmiot i go opisuje, druga osoba próbuje zgadnąć co to jest
wspólny dialog przy pomocy pacynek (wymyślone historie)
loteryjka obrazkowo - wyrazowa (dobieranie obrazków do jednego dużego)
pamięciowa gra (memo)
"łowienie obrazków z jeziora"(magnes)
zegar z obrazków, w środku wskaźnik, który pokazuje obrazek do nazwania
książeczki ze znanych wyrazów,
np.: zwierzęta, zabawki
rozmowy
ćwiczenia pamięci (arkusz z narysowanymi przedmiotami), odtwarzanie z pamięci narysowanych przedmiotów.
Celem gier w programie stymulacji językowej jest kształcenie spostrzegawczości, pamięci, koncentracji i myślenia.
monjab