metodyka polonistyczna-egzamin.doc

Metodyka edukacji polonistycznej – zagadnienia do egzaminu

1.      Aspekty pisania: techniczny, formalny, pragmatyczno-twórczy.

2.     Aspekty czytania: techniczny, semantyczny, krytyczno twórczy

Czytanie według Brzezińskiej:

1.aspekt techniczny – kojarzenie znaków graficznych z fonicznymi. Jest to poziom podstawowy.

2.aspekt semantyczny – rozumienie znaczeń poszczególnych fragmentów tekstu czyli inaczej czytanie ze zrozumieniem

3,aspekt krytyczno twórczy – refleksyjny, krytyczny stosunek do odczytywanych treści i ich znaczeń, umiejętność korzystania z nich i przetwarzania.

Eve Malmquist wyróżnił jeszcze:

1.aspekt techniczny (czytanie funkcjonalne) – czytanie dla uczenia się

2.czytanie emocjonalne – literatura piekna, teksty literackie czytane dla przyjemności

3.     Ćwiczenia przygotowujące dzieci do czytania ze zrozumieniem:

 Właściwą naukę czytania powinien poprzedzać okres ćwiczeń wstępnych. Do czynności objętych tymi ćwiczeniami należy:

- kształcenie słuchu fonematycznego, Kształcenie słuchu fonematycznego polega na ćwiczeniach, w których dziecko dokonuje rozróżnienia w brzmieniu głosek pod jakimś względem przeciwstawnych, np. dźwięcznych i bezdźwięcznych, twardych i miękkich, ustnych i nosowych, a także wyodrębnia głoski, występujących w różnych miejscach wymawianego słowa: na początku, w środku i na końcu. Przeprowadzając ćwiczenia w analizie dźwiękowo – słuchowej wyrazów trzeba pamiętać o tym, że ta sama głoska brzmi inaczej jako izolowana niż w obrębie słowa (np. głoska „b” jako izolowana brzmi dźwięcznie, jednak podczas wymawiania słowa „żabka” brzmi bezdźwięcznie – słyszymy ją jako „p”). W związku z tym bardzo ważne jest przestrzeganie zasady, aby od początkowych ćwiczeń przygotowujących do właściwej nauki czytania, a także do pierwszych ćwiczeń w nauce elementarnej dobierać tylko taki materiał słowny, w którym nie występują zniekształcenia głosek (zarówno w obrębie wyrazu jak i międzywyrazowe). We wstępnych, przygotowawczych ćwiczeniach nie stosuje się więc wyrazów, w obrębie których zachodzą upodobnienia, ubezdźwięcznienia(np.ławka,żabka), udźwięcznienia(np. także), zmiękczenia za pomocą „i”(np.ciasto), wyrazów z „j”(np.odjąć, objaśnienie), oraz z dyftongami (dwugłoskami typu: auto, audycja).

- sprawdzenie i doskonalenie artykulacji Podstawowym warunkiem skuteczności ćwiczeń artykulacyjnych jest bezbłędne odtworzenie brzmienia głosek izolowanych i zespołu głosek w wyrazie. Specjalnej troski wymaga dopilnowanie dokładności i precyzji ruchów narządów mowy, szczególnie zaś ruchliwości żuchwy.

- wyrabianie umiejętności dokonywania analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej i mięśniowo – ruchowej. Analizie i syntezie słuchowej powinna towarzyszyć analiza mięśniowo – ruchowa w obrębie ruchów narządów mowy. Analizie poddaje się najpierw zdanie, następnie wyraz. Dzieci zdobywają pojęcie zdania w sposób praktyczny, przez stwierdzenie nauczyciela, że wypowiedź np. „Ala stoi”- to jest zdanie.

„Powiedziałam zdanie: Ala stoi. Powtórzcie to zdanie.”, następnie przez polecenie ułożenia innego zdania o Ali, a potem różnych zdań o kimś innym ( np. o koledze), lub o czymś, co znajduje się w zasięgu obserwacji dziecka, np. o kwiatku stojącym na oknie, itp. Pojęcie wyrazu wprowadza się również praktycznie na podstawie podziału zdania na wyrazy oraz towarzyszącej temu podziałowi informacji o liczbie wyrazów w wypowiedzianym zdaniu, np.

„ Ala stoi”. To jest zdanie. W tym zdaniu są dwa wyrazy: wyraz „Ala” oraz wyraz „stoi”. Pierwszy wyraz w zdaniu to: „Ala”, drugi to „stoi”. Powtórzcie pierwszy wyraz. Powtórzcie drugi wyraz. Powtórzcie całe zdanie.

Tego rodzaju ćwiczenie powinno być przeprowadzone kilka razy, za każdym razem z wydłużeniem zdania do trzech (np. „Ala stoi daleko”.), a nawet czterech wyrazów (np. „Mała Ala stoi daleko”). Za każdorazowym dodaniem wyrazu nauczyciel mówi, z ilu obecnie wyrazów składa się zdanie. Uczniowie powtarzają poszczególne wyrazy danego zdania, a następnie całe zdanie – jak przy zdaniu właściwym, składającym się z dwóch wyrazów. Po takim ćwiczeniu (rozbudowa zdania podanego przez nauczyciela), dzieci same podają proste zdania, składające się z dwu wyrazów, a następnie je rozwijają do trzech, czterech wyrazów.
     Niewskazane przy tego typu ćwiczeniach jest stosowanie wyrazów nie akcentowanych, które wymawiane są jako całości z wyrazami następującymi po nich (tzw. proklityki, np. do domu, na stole) lub przed nimi (tzw. enklityki, np. daj no, chodź że).
     Podziału wyrazu na głoski dokonuje się za pomocą oddzielnego, przedłużonego w czasie wybrzmiewania kolejnych głosek wyrazu, np. „Ewa E... wa, E – w... a, Ew...a.

Po wyćwiczeniu analizy należy przystąpić do ćwiczeń w syntezie – stanowi ona bowiem istotę czytania. Ćwiczenia w dokonywaniu syntezy głosek i liter mogą mieć dwie formy:

• jedna, to odczytywanie pewnej liczby różnych wyrazów składających się z poznanych liter,
• druga, to tworzenie nowych wyrazów.

Pierwszy typ ćwiczeń w syntezie wymaga przygotowania odpowiednich zestawów wyrazów na tablicy, na małych kartonikach, przeznaczonych dla każdego ucznia w klasie, lub na dużych kartonach – do demonstrowania grupie uczniów.
Drugi typ ćwiczeń w syntezie występuje w dwóch odmianach: otwartej i zamkniętej

     Pierwsza z tych odmian polega na tworzeniu wyrazów z poznanych liter, za pomocą alfabetu ruchomego; druga odmiana polega na tworzeniu nowych wyrazów z liter dowolnie wybranych z wyrazu podstawowego, stanowiącego punkt wyjścia do pracy (np. z wyrazu podstawowego „klasa” można ułożyć następujące nowe wyrazy: „las, laska, as, Ala, sala, kasa”).
     W toku dokonywania wstępnej analizy słuchowej niezbędne są ćwiczenia polegające na ustalaniu następstwa wyrazów w czasie – w analizie zdania (który wyraz jest pierwszy, który drugi?) oraz głosek – w analizie wyrazu (jaka głoska jest pierwsza, jaka ostatnia, jaka występuje w środku?), w analizie zaś wzrokowej – ćwiczenia w ustaleniu następstwa elementów (liter i części liter) w przestrzeni (na lewo – na prawo, na początku – na końcu, u góry – u dołu).

 W okresie wstępnym, przygotowawczym, mamy do czynienia z czytaniem pozornym, globalnym: dzieci dokonują rozpoznawania wyrazów i liter wprowadzonych w czasie ćwiczeń.
Całkowite przygotowanie do nauki czytania osiąga dziecko po zdobyciu następujących umiejętności (w kolejnych etapach):

- analizy zdania na wyrazy;

- analizy wyrazu na sylaby;

- wydzielania jako samodzielnej sylaby samogłoski rozpoczynającej wyraz (np. u – cho, o – ko, E – la);

- wydzielania jako części sylaby samogłoski rozpoczynającej wyraz (np. As );

- wydzielania spółgłoski znajdującej się na końcu wyrazu poprzedzonej samogłoską (np. ul );

- wydzielania spółgłoski znajdującej się na początku wyrazu i stanowiącej część sylaby zakończonej również spółgłoską (np. dom);

- wydzielania samogłoski na końcu wyrazu (np. mama, tata ).

4.cwiczenia usprawniające czytanie ze zrozumieniem

Ćwiczenia usprawniające technikę czytania i rozumienie:

- Labirynty – odczytywanie haseł z liter zebranych po drodze.

- Łączenie w pary wyrazów różniących się jedną literą.

- Podkreślenie wśród rozsypanych wyrazów wyrazów pięcioliterowych, sześcioliterowych itp.

- Przestawianie liter w podanych wyrazach – tworzenie pojęć: nazwy drzew, kwiatów, warzyw itp.

- Stawianie pionowych kresek w tekście pisanym ciągiem w celu wyodrębnienia wyrazów.

- Wyszukiwanie wyrazów ukrytych w podanych słowach.

- Dzielenie tekstu (wiersza) na wyrazy, wstawienie znaków interpunkcyjnych.

- Uzupełnianie luk w tekście wyrazami umieszczonymi poniżej.

- Wykreślanie z tekstu pomyłkowo umieszczonych wyrazów.

- Wykreślenie z tekstu wyrazów, które nie pasują do kontekstu.

- Ciche czytanie tekstu i wykonywanie poleceń sprawdzających zrozumienie treści.

- Nadawanie tytułów przeczytanym historyjkom.

- „Książka mówiona”:

prezentowanie początku książki mówionej przez osobę dorosłą,

dziecko kontynuuje czytanie z użyciem kasety magnetofonowej.

Zadaniem dziecka jest:

słuchanie tekstu, przy jednoczesnym śledzeniu go w książce,

słuchanie tekstu bez czytania,

streszczenie przeczytanego tekstu (ustne lub pisemne), dyskusja nad tekstem.

5.cwiczenia wzrokowe  oraz orientacji przestrzennej przygotowujące do nauki czytania i pisania.

Rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej:

- rozróżnianie liter

- miedzy obrazkami szukanie różnic

- układanie szeregu, ustalanie kolejności

- dostrzeganie różnych szczegółów z otoczenia

- mozaiki, układanki, bryły geometryczne

Orientacja przestrzenna:

Rozpoznawalna według swojego ciała:

- różnicowanie prawej i lewej strony ciała

- ogarnianie przestrzeni – co mam obok, za sobą, przed sobą

- odtwarzanie z pamięci

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE PERCEPCJĘ WZROKOWĄ ORAZ ORIENTACJĘ PRZESTRZENNĄ

1.                   Rozpoznawanie przedmiotów na obrazkach pokazywanych bardzo krótko.

2.                   Składanie obrazka z części.

3.                   Dobieranie części do całości.

o                                     prowadzący rozdaje całe obrazki, które dzieci rozkładają przed sobą na stole. Następnie pokazuje początkowo dowolnie długo, potem coraz krócej górne połówki obrazków przeciętych. Dziecko, które rozpozna, że dana część rysunku jest częścią jego obrazka – otrzymuje pokazany fragment i kładzie go na odpowiednim obrazku.

4.                   Wyodrębnianie różnic między obrazkami ( dziecko otrzyma dwa obrazki podobne, różniące się kilkoma szczegółami. Dziecko odszukuje i wskazuje te różnice, wyszukiwanie z serii obrazków dwóch jednakowych ).

5.                   Układanie obrazków z części bez wzoru.

6.                   Odtwarzanie z pamięci uprzednio zaobserwowanych elementów i stosunków przestrzennych jakie między nimi zachodziły

o                                     prowadzący układa na stole kilka przedmiotów . Zadaniem dziecka jest zapamiętanie jak największej liczby przedmiotów oraz wskazanie miejsc, na których leżały . Dziecku eksponuje się np. dwukrotnie te same przedmioty, ale zamieniamy ich układ . Zadaniem dziecka jest wskazanie różnic między dwoma kolejno eksponującymi układami przedmiotów.

7.                   Ćwiczenia za pomocą figur geometrycznych – " dobieranka – nakładanka "

o                                     pomoce : kartoniki z naklejonymi figurami geometrycznymi , takie same figury w takim samym kolorze dla każdego zestawu figur osobno w kopertach. Prowadzący demonstruje daną figurę, dziecko, które ma taki znak zgłasza się i układa go na swojej planszy.

8.                   Odtwarzaniem rysunkiem z pamięci pokazanej na krótko figury geometrycznej .

9.                   Układanie historyjek obrazkowych.

10.              Wyszukiwanie identycznych liter i sylab .

o                                     Prowadzący pisze określoną literę i poleca wyszukać taką samą w tekście, który dziecko ma przed sobą i podkreślić ją. Następnie prosi o podniesienie kartonika z wypisaną daną literą. W dalszym etapie prowadzący pisze literę o podobnym do poprzedniej kształcie i ponawia polecenie, z tym że dziecko podkreśla ją w tekście innym kolorem ( a , o ). W dalszym ciągu układa się z tymi literami sylaby i dziecko wyszukuje je na kartonikach, podkreśla w tekście, układa z alfabetu ruchomego .

11.              Wyszukiwanie wyrazów z jednakową literą

o                                     dziecko przyglądając się tekstowi ma zaznaczyć te wyrazy , w których występuje np. litera g , następnie wyrazy z literą np. d . Dziecko podkreśla litery na kolorowo.

12.              Lepienie z plasteliny lub układanie z drutu liter .

13.              Wyszukiwanie podobnych liter i sylab ( pokazujemy dziecku określoną literę i polecamy wyszukać taką samą w tekście i podkreślić ją, w dalszym etapie piszemy literę o podobnym do poprzedniego kształcie i ponawiamy polecenie z tym, że dziecko podkreśla ją innym kolorem : a-o , p-g , m-w , n-u , d-b ) .

14.              Wyszukiwanie i skreślanie liter.

15.              Układanie krótkich wyrazów i ich przekształcanie

o                                     pomoce : koperty z obrazkami, kartoniki z literami drukowanymi. Np. obrazek jednej kury i obrazek przedstawiający kilka kur oraz kartoniki z literami : k , k , o, e , y , i , t .

o                                     przebieg ćwiczeń : dziecko układa pod obrazkami podpisy z pojedynczych liter i odpowiednio przez zmianę litery je przekształca np. kura , kurka , kurki-kot , koty , kotek , kotki-ryba , ryby .

16.              Układanki sylabowe

o                                     pomoce : seria obrazków przedstawiających zwierzęta, zabawki, środki lokomocji, kwiaty, rasy psów, przybory szkolne itp.

17.              Zestawienie sylab za pomocą zegara sylabowego

o                                     pomoce : tzw. Zegar sylabowy składający się z 2 części , środkowej nieruchomej , na której wypisujemy pierwszą sylabę wypowiadanego słowa np. ko- oraz z części ruchomej , na której umieszczonych jest kilka sylab –za , -ce , -tek .

o                                     przebieg zajęć : zadanie dziecka polega na takim przesunięciu zegara , aby dobrać sylabę , która razem z pierwszą tworzyłaby , wyraz wypowiadany przez reeduktora . Przykłady : ko-zak , ko-tek , itp. Za pomocą tego samego zegara można prowadzić ćwiczenia polegające na odczytywaniu wyrazów zaczynających się od tej samej sylaby. Wówczas reeduktor porusza zegarem, a dziecko odczytuje kolejno dwusylabowe wyrazy, w których tylko druga sylaba ulega zmianie .

18.              Dobieranie zdań do obrazków .

19.              " Zgadywanie liter " Na kartonie wykonujemy za pomocą patyczka ruchy pisania określonej litery i dziecko ma zgadnąć jaka literę napisaliśmy .

20.              Uzupełnianie liter w wyrazie ( dajemy listę wyrazów z brakującymi literami i polecamy uzupełnić ją )

21.              Segregowanie liter ( rozkładamy kartoniki z literami i polecamy dziecku wyszukiwać np. wszystkie "a” i ułożyć je w jednej kolumnie ) .

22.              Rozpoznawanie odmiennej litery w szeregu identycznych liter np. u , u , u , m , u ,

23.              Uzupełnianie w tekście brakujących detali

o                                     pomoce : tekst ze " Świerszczyka " napisany na arkuszu papieru – w tekście tym opuszczono wszystkie " detale " literowe – kreski, kropki, ogonki i znaki interpunkcyjne Na dole arkusza umieszczono ten sam tekst drukowany w pełnej formie .

o                                     przebieg ćwiczenia : polecamy dziecku uzupełnić wszystkie brakujące elementy liter i znaki przestankowe czerwoną kredką . Przy pracy dziecko może korzystać z poprawnego tekstu . Na zakończenie dziecko odczytuje tekst.

6.cwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do nauki pisania

Szczególne znaczenie mają ćwiczenia graficzne przygotowujące do pisania. W czasie tych ćwiczeń wyrabiamy u dziecka nastawienie na pisanie ciągłym płynnym ruchem całych zestawów liter, co znacznie ułatwia opanowanie poprawnego pisania.

1. Malowanie. Rozluźnianie napięcia mięśniowego rąk
Celem tych zajęć jest ćwiczenie wykonywania dużych rozmachowych ruchów ręką, zmniejszających napięcie mięśniowe oraz ćwiczenie płynności ruchów okrężnych i postępujących od strony lewej do prawej.
Do malowania używa się długiego grubego pędzla miękkiego lub szczycinowego (jak do kleju). Dla swobodnego posługiwania się takim pędzlem trzeba trzymać go za górną część trzonka lub przynajmniej w połowie długości. Przy malowaniu ręka nie może opierać się o stół. W tej sytuacji podczas malowania można wykonywać duże, rozmachowe ruchy całą ręką. Ważny sposób trzymania pędzla - nie może być trzymany zbyt blisko nasady.
Do malowania najlepiej jest używać farb klejowych, gdyż łatwiej nimi pokrywać powierzchnię niż farbami akwarelowymi. Nie rozlewają się one, są łatwiejsze do rozprowadzenia.
Przykłady ćwiczeń

- Wypełnianie kolorem całej powierzchni papieru;
- Malowanie form kolistych;
- Malowanie form falistych;
- Malowanie dużych konturów rysunków.

2. Usprawnianie końców palców
Dzieci o słabej sprawności manualnej mają duże trudności z prawidłowym trzymaniem ołówka lub długopisu. Za duże napięcie mięśni powoduje usztywnienie palców utrudniając prawidłowe uchwycenie pisaka. Możliwa jest też odwrotna sytuacja - napięcie mięśni jest zbyt słabe, palce są wiotkie, trzymają ołówek zbyt lekko i łatwo go wypuszczają.
Dla poprawienia tej sprawności palców przeprowadzamy z dzieckiem zadania, w których pewne czynności muszą być wykonywane palcami. Początkowo muszą być one proste, potem trudniejsze. Najpierw więc stosujemy ćwiczenia, w których dziecko wykonuje ruchy palcami nie trzymając w nich żadnego przedmiotu, potem ćwiczy sam uchwyt pęsetkowy, a wreszcie trzymając przedmiot w palcach wykonuje coraz bardziej precyzyjne ruchy.
Przykłady ćwiczeń

- Stukanie czubkami palców;
- Malowanie suchym palcem (ścieranie farby z arkusza);
- Malowanie pęczkiem waty (ścieranie za pomocą wacika);
- Modelowanie w glinie i plastelinie;
- Wyrywanki i naklejanki;
- Nawlekanie koralików;
- Haftowanie na tekturkach z dziurkami

3. Ćwiczenia graficzne

Celem tego zestawu ćwiczeń jest wyrabianie płynności i precyzji ruchów ręki ustawionej w pozycji takiej jak przy pisaniu. Do ćwiczeń graficznych używamy głównie kredek ołówkowych i flamastrów. W początkowych ćwiczeniach można stosować kredki świecowe. W niektórych ćwiczeniach opisanych na końcu można wprowadzać rysowanie piórkiem.
Od początku ćwiczeń graficznych zwracamy uwagę na to, by dziecko miało prawidłowo ustawioną rękę i prawidłowo trzymało pisak. Ma trzymać go palcami wskazującym i kciukiem w odległości 2 - 3 cm od piszącego końca, opierając jednocześnie o zgięty palec środkowy. Górna część ołówka opiera się o dłoń między palcami wskazującym i kciukiem. Dłoń i przedramię powinny być oparte o stół i znajdować się w jednej linii. Często dzieci zbytnio zginają do siebie rękę w nadgarstku i unoszą go przy pisaniu. W tej sytuacji ręka bardzo szybko się męczy i dziecko nie może dostatecznie sprawnie wykonywać ćwiczeń.
Podczas pisania należy zwracać uwagę również na położenie drugiej ręki. Powinna ona całym przedramieniem i dłonią opierać się o stół.
Przykłady ćwiczeń

- Kreślenie form kolistych (ale za pomocą kredki lub flamastra);
- Malowanie kredkami konturowych rysunków;
- Kopiowanie rysunków (przerysowywanie przez kalkę techniczną rysunków konturowych);
- Rysowanie szlaczków i wzorów z elementów liter.

7. cwiczenia słuchowe oraz słuchu fonematycznego przygotowujące do nauki czytania.

Ćwiczenia kształcące słuch fonematyczny przebiegają w następującej kolejności :

1.      Ćwiczenia w rozróżnianiu głosek w wymawianych słowach .

1.                       wybrzmiewanie kolejnych głosek w wyrazach

§                                        wyszukiwanie ze zbioru 5 obrazków dwóch posiadających taką samą liczbę głosek w nazwie ( np. dom , las )

...