Foucalt - opracowania.docx

FOUCAULT- wstęp + rozdział I      K.Roterman

Wstęp:
-Foucault pragnie, by to, co mówi było traktowane jako propozycje, pierwsze ruchy w grze.
-Nie utożsamiał edukacji z naukami humanistycznymi, w książce "Nadzorować i karać" mówi o pojawieniu się powszechnego kształcenia w ramach technologii dyscyplinarnej, która usiłowała dokonać normalizacji uczniowskiej populacji.
-Wg F. postmoderniści zwykle idą śladem tego, co pojedyncze, nieciągłe, nie dające się rozstrzygnąć i katastroficzne.
Podstawowe ich założenie- celem i przedmiotem badania jest raczej złożoność niż intelektualna głębia zjawisk.
-Foucaultowskie podejścia analityczne są zarówno groźne jak i wyzwalające, krytyczne ale i konstruktywne zarazem, dodają wigoru i sprawiają zawód.
-Hipoteza Foucaulta: "prawda" jest powiązana cyrkularną relacją z systemami władzy, które tworzą ją i podtrzymują oraz efektami władzy, które są przez nią wywoływane i rozprzestrzeniane.
Wymaga byśmy, miast gardzić teraźniejszością, podjęli wysiłek jej interpretacji i odnaleźli metodę, która pozwoli nam myśleć inaczej.
Teksty, które złożyły się na tę książkę stanowią przestrzenie otwierające się dla badań.
Rozdział I:
-Najważniejsze obszary zainteresowań F. : historia myśli naukowej, rozwój technologii władzy i dominacji czy też arbitralność nowoczesnych instytucji społecznych, nawiązują do głównych nurtów tradycji marksistowskiej i weberowskiej w nauce pozostając jednak poza nimi.
-Przez okres z górą 25 lat centralnym motywem w twórczości Foucalta była analiza pewnych idei, czy też modeli człowieczeństwa.
-Foucault zdecydowanie przeciwstawia się pojęciu człowieczeństwa pojmowanego jako uniwersalne albo "oczywiste samo przez się".-> " Moja rola polega na uświadamianiu ludziom, iż są wolni w znacznie większym stopniu niż to odczuwają"
-Foucault wyróżnia pewne rodzaje wiedzy- nauki o człowieku- i pewne towarzyszące im praktyki= wiedzę oraz praktyki psychologiczne, medyczne, edukacyjne.
-W jego ujęciu normalizacja polega na tworzeniu miar, hierarchii i regulacji wykorzystujących ideę statystycznej normy rozkładu w obrębie danej populacji.
-Dyskurs jest centralnym pojęciem koncepcji analitycznej Foucaulta. Dyskurs dotyczy tego, co można powiedzieć i pomyśleć ale i też tego, kto i kiedy mówi oraz jaki zakres władzy posiada mówiący.
-Dyskursy są "praktykami, formującymi przedmioty, o których owe dyskursy mówią".
Dyskurs ogranicza swobodę myśli!
-Dyskurs może być tak instrumentem jak i skutkiem sprawowania władzy, ale także przeszkodą, pułapką, ośrodkiem oporu czy wreszcie punktem wyjścia dla przeciwstawnej strategii"
-Głównym pytaniem, jakie stawia analiza dyskursywna jest: "jak to się dzieje, że zjawia się właśnie ta wypowiedź, a nie żadna inna na jej miejsce?"
-Instytucje edukacyjne kontrolują dostęp jednostek do różnych typów dyskursu.
-"Każdy system edukacyjny jest instrumentem politycznym pozwalającym na utrwalanie bądź modyfikację form dyskursu uznanych za odpowiednie, wraz z wiedzą i władzą, jaką ze sobą niosą."
-Foucaultowska historia jest historią różnorodnych sposobów, z pomocą których ludzkie istnienia czynione są w naszej kulturze podmiotami-> uprzedmiotowienie podmiotu w toku procesów klasyfikacji i podziału ("praktyki repartycji")
-Poprzez tworzenie grup dla uczniów opóźnionych bądź zaawansowanych, wydzielanie uczniów nie mieszczących się w normach lub mających specjalne potrzeby edukacyjne zdolności zostają wtłoczone w system norm i napiętnowane.
-Zasadniczymi pojęciami w Foucaultowskich rozważaniach nad problemem podmiotu są władza i wiedza.
-Wiedza nie odzwierciedla stosunków władzy, jest ich immanentną częścią.
-Instrumenty definiujące stosunki władzy w języku życia codziennego to szkoła i sala lekcyjna.
-Edukacja przygotowuje uczniów nie tylko do podporządkowania się władzy, ale także do akcentowania swojej podmiotowości (konsekwencje pozytywne- historyczne przemiana relacji między płciami, pojawienie się w XX wieku "nowej klay średniej")
-Foucault dostrzega, iż jego twórczość stwarza szansę krytyki systemu i dostarcza narzędzi rewolty.
NALEŻY MIEC NADZIEJĘ, ŻE ZASTOSOWANIE MODELU FOULCAULTOWSKIEGO DO ANALIZY SYSTEMU KSZTAŁCENIA POZWOLI ZDEMASKOWAĆ CELE POLITYCZNE, JAKIE KRYJĄ SIĘ POD NEUTRALNYMI JAKOBY PLANAMI REFORMY OŚWIATY.

JUSTYNA – R. I

Foucaulta interesują związki edukacji z polityką, ekonomią i historią w procesie tworzenia istot ludzkich jako podmiotów. Normalizacja społeczeństwa polega na tworzeniu miar, hierarchii i regulacji, a więc na określeniu tego co nienormalne uchodzi w społeczeństwie.

Dyskurs jest centralnym pojęciem koncepcji analitycznej Foucaulta. Dotyczy tego co można powiedzieć i pomyśleć oraz tego kto i kiedy może mówić i jaki zakres władzy mówca posiada. Dyskurs więc obejmuje stosunki społeczne, ustanawia podmiotowość i stosunki władzy – tak więc wolność słowa jest zależna od posiadanego statusu społecznego. Dyskurs więc ogranicza swobodę myśli. Dyskurs może być zarówno instrumentem jak i skutkiem sprawowania władzy.

Jedną z instytucji która posługuje się dyskursem jest szkoła, gdzie występuje ograniczenie prawa do wypowiadania się.

„Każdy system edukacyjny jest instrumentem politycznym pozwalającym na utrwalenie bądź modyfikację form dyskursu uznanych za odpowiednie, wraz z wiedzą i władzą, jaką ze sobą niosą”

Dyskurs jest najwyraźniej widoczny podczas egzaminu – „subtelna technika, w obrębie której znajdujemy cały obszar wiedzy i swoistą formę władzy”

Testy, egzaminy, profilowanie, dobór grup pod względem zdolności – to wszystko nazywamy praktyką repartycji – są to techniki i formy, które wraz z programami kształcenia czy stylami stosunków nauczyciel – uczeń wpływają na podmiotowość i kształtowanie ucznia. Uczniowie zostają wtłoczeni w system norm.

Wiedza i wskazówki praktyczne pochodzące z nauk o edukacji dostarczają metod klasyfikacji, kontroli i ograniczenia.

W procesie kształcenia ucznia tworzą i kształtują zarówno bierne procesy uprzedmiotawiające jak i aktywne upodmiotowienie, rozwijające osobowość i obejmujące także procesy samopoznania ucznia, w których pośredniczy autorytet zewnętrzny – najczęściej nauczyciel.

Zasadniczymi pojęciami więc są władza i wiedza, czy też bardziej precyzyjnie, władza-wiedza rozumiana jako jedna, niepodzielna konfiguracja idei i działań tworzących dyskurs. Wiedza nie odzwierciedla stosunków władzy, jest ich częścią.

SYLWIA K.

2. Foucault a badania edukacyjne

WPROWADZENIE

Foucault to postać, która nie trzyma się precyzyjnie określonych kategorii, metodologii. Dla wielu to postać, której nie da się konkretnie sklasyfikować do jednej dziedziny.

Foucault wspomniany jest w pracach badaczy problemów edukacyjnych (kontrola społeczna, sprawowanie władzy).

Według Foucault:

-rozwijające się dziecko nie jest samo w sobie obiektem zainteresowania (przeciwnie niż Valerie Walkerdine)

-edukacja szkolna to nie kontrola społeczna i socjalizacja, edukację należy traktować w kategoriach rozszerzania nowoczesnych form władzy (podejście zgodne z Jones i Williamson)

-analiza powinna być oparta na teraźniejszości

-egzamin to zasadniczy aspekt sprawowania władzy

-należy zwrócić uwagę na szerszy zakres pojęć praktyki i metodologii

-archeologia i genealogia to 2 różne metodologie

-władza-wiedza: wiedza powstała w toku sprawowania władzy

„filozofia podmiotu” to główny obiekt zainteresowania Foucault

Należy rozumieć przez to problematykę dominującą we współczesnym sposobie myślenia. Podmiot ma pozycję uprzywilejowaną (to podstawa wielkiej wiedzy i wielkiego znaczenia). „Podmiot” ma podwójne znaczenie: aktywnego „wiedzącego” podmiotu i przedmiotu, na który nakierowane jest działanie.

„Człowiek występuje w swej dwuznacznej roli przedmiotu wiedzy jak i poznającego podmiotu”.

Foucault uznaje wagę kantowskiej próby zachowania roli rozumu. Cecha wyróżniająca myśl kantowską- myśl ta ukształtowała się pod wpływem uwarunkowań społeczno-historycznych, w których działał. Jest też odpowiedzią na te uwarunkowania.

To nawiązanie do oświecenia ma sens, ponieważ jest to punkt wyjścia do „postawy nowoczesności”. Foucault uważa „prawdziwe ja” za fikcję, coś sztucznego. „Człowiek taki, jaki jest naprawdę” nie istnieje. Człowiek autonomiczny jest wytworem pooświeceniowej i humanistycznej myśli.

FOUCAULT JAKO GENEALOG

Dzieło Foucault jest „antyhistorią”, ponieważ:

1.Foucault nie pisze pełnej historii minionych czasów

2.Foucault nie przedstawia przyczyn zjawisk historycznych

3.Foucault wykorzystuje bardzo dużo danych pochodzących z wielu źródeł

4.Foucault nie ukazuje toku rozwoju ludzkiego rozumu ani toku rozumowania

5.Foucault nie tworzy historii idei

6.Foucault wzorował się na poglądach Nietzschego

Wg Foucault historia kieruje się do wewnątrz stając się opowieścią, fabułą, mitem, wymysłem. Historia istnieje na użytek teraźniejszości i przyszłości (czyli historia nie kieruje się w stronę obiektywnej prawdy i nie ukazuje rzeczywistości przeszłości).

Foucault przeciwstawia pojęcia Nietzschego [Herkunft (genealogia) i Entstehung (powstawanie)] pojęciu pochodzenia.

*genealogia- nie jest pojęciem ciągłym ani pozbawionym przerwań; nie poszukujemy w niej stałych podstaw lecz odkrywamy fragmenty

*powstawanie- to pojęcie każe patrzeć na teraźniejszość jak na pewien etap; koncentruje się na stosunkach, układach sił politycznych (np. dominacja-poddaństwo)

Książka „Nadzorować i karać”

(przegląd struktury książki sposoby prezentacji materiału, odzwierciedlenie metody genealogicznej):

-ksiązka dzieli się na 4 części (obejmuje „historię” karania od form brutalnych do „metod łagodnych”)

                        cz. III -  dotyczy dyscypliny, najważniejsza część książki

                        cz. IV – analiza funkcjonowania więzień w XIX w.

                        cz. I i II – opowieść historii więzienia, jako interpretacji potrzebnej do zrozumienia
                                        mechanizmów władzy. Na samym początku mamy scenę publicznej egzekucji
                                        królobójcy Damiensa, która kontrastuje z opisem funkcjonowania więzienia
                                        dla młodocianych przestępców (celem tego jest pokazanie różnic między stylami
                                        uprawiania władzy).

                        (Foucault jest daleki od stanowiska obserwatora)

-Donnelly mówi, że te 4 części wykorzystują różne metodologie, I i II cz. związane są z narodzinami więzienia, III cz. to opis dyscypliny, IV cz. opis działania późniejszych form więzienia

Foucault ukazuje, że władza przenika całe społeczeństwo. Ciało jest obszarem, na który działa władza.

IMPLIKACJE DLA BADAŃ EDUKACYJNYCH

Badania nad edukacją powinny opierać się na 2 parametrach:

-analiza stosunków władzy we współczesnej szkole

-poszukiwanie praktyk, które poprowadzą do wyzwolenia (nie tylko w samym sformułowaniu)

. Dochodzenie w sprawie Foucaulta - Kryptopedagog zdemaskowany (45-58)

*Tajemniczy przypadek dyscypliny

Specjalnością Foucaulta było ukazywanie niezwykłości i tajemniczości tego co znane. Drugą jego pasją było poszukiwanie wyjaśnienia tajemnic, które dostrzegał pod maską oczywistości.

Czyli w tej części śledzimy rozważania autora nad przeprowadzaniem dochodzenia w sprawie ‘tajemniczego przypadku dyscypliny’ z wątkami pobocznymi dotyczącymi:
-władzy-wiedzy
-tożsamości
-biowładzy (bio-power)
-klinicznego spojrzenia itd.
Foucault odkrył centralną rolę edukacji w tworzeniu nowoczesności.

Pouvoir-savoir czyli wiedza-władza -> czym jest dyscyplina?
Dyscyplina – łac. disciplina, odniesienie do: 1.starożytnych dziedzin nauki takich jak.: filozofia, muzyka, retoryka jak i do 2.spraw związanych z władzą, jak np. disciplina militaris (dyscyplin wojskowa). Z etymologii słowo jest ściągniętą formą od discipulina, wskazującego na wtłaczanie nauki (disci-) w dziecko (puer/puella). Tak więc już na poziomie etymologii ma związek z edukacją.

Wyciągamy wnioski, poszukujemy ich jak prawdziwy detektyw. J

*Dochodzenie w sprawie Foucaulta

Odwołanie do tekstu „Nadzorować i karać. Narodziny więzienia” -> najważniejsza dla Foucaulta część książki ‘Sposoby dobrego tresowania’ -> TEZA: dyscyplina, której poddana jest jednostka, po to by kształtować ‘podatne ciała’, wywodzi się z konkretnych praktyk czy też ‘mikrotechnologii’ (łączą w sobie sprawowanie władzy i tworzenie wiedzy).
Więzienie w nowoczesnym świecie -> panopticum – typ więzienia, którego wszystkie części widoczne są dla strażników równocześnie z jednego punktu. ‘Wszystkowidzące oko” sprawia, że czujesz się obserwowany nawet kiedy nikt nie patrzy. -> za tym kryje się szczególnego typu mikrotechnologia , którą określić można jako „pokaz siły i ustalanie prawdy, które spotkały się w jego obrębie” – egzamin.
-> jest on najsilniej związany z edukacją, silniej nawet niż z dyscypliną, która zbyt często interpretowana jest błędnie jako technika wyłącznie władzy i kontroli.

Egzamin pojawia się we wszystkich naukach humanistycznych, funkcjonując jako „narzędzie nieustannej wymiany wiedzy” , przekazywanej przez będących w pozycji władzy (nauczyciel, lekarz) bezsilnym (uczeń, pacjent), ale także i w przeciwnym kierunku, kiedy to egzaminowani dają się poznać egzaminatorom odpowiadając na ich pytania.

Kody indywidualności dyscyplinarnej -> każda jednostka jest indywidualnym przypadkiem

Debata nad strukturą medyczną w okresie po Rewolucji Francuskiej
Foucault przedstawia szczegółowo przebieg debaty, która toczyła się pomiędzy „republikanami” i „ rzecznikami profesjonalizacji”.
Republikanie:
-opowiadali się za otwartym systemem rozpowszechniania fachowej wiedzy i przygotowania
-uważali, że można zostać lekarzem nie chodząc do szkół- jeżeli pokaże się swoje możliwości
Rzecznicy profesjonalizacji:
-kontrola, otwartość była odległym priorytetem
-uznawali tylko formalną edukację w instytucjach do tego przeznaczonych, gdzie przeprowadzana różnego rodzaju egzaminy
Rzecznicy profesjonalizacji odnieśli zwycięstwo, jeśli chodzi o zasadę zinstytucjonalizowanego szkolenia, z programem nauczania, egzaminami.

Zdziałam reżim profesjonalny w zakresie szkolnictwa lekarzy i dopuszczania ich do wykonania zawodu. Zgodny był z raportem z 1797 roku przedstawionego przez Calesa. Sugerował, że powinno istnieć pięć szkół medycznych na terenie całej Francji, do których uczęszczać musiałby każdy lekarz, chirurg, aptekarz- a postępy w nauce sprawdzane byłyby poprzez egzaminy. Przez to, każdy lekarz byłby wykwalifikowany poprzez system standardowych studiów i egzaminów.

Ostatnia seria prac Foucaulta- tomy II i III Historia seksualności, zatytułowane Użytek z przyjemności, po jego śmierci została uznana przez niektórych krytyków za kolejny zwrot w sposobie myślenia- w kierunku tworzenia własnego „ja”.
W klasycznym okresie greckim Foucault wyróżnia (homoseksualną) „moralność mężczyzn”, bazując na wiedzy o sobie samym. Koncepcja rozwija się jako „myśl o moralności, spisana i nauczana przez mężczyzn i kierowana do mężczyzn, którzy otwarcie okazywali swoją wolność”, a dalej jako zestaw praktyk pozwalających osiągnąć panowanie nad żądzami, tak długo, jak długo dokonuje się  wysiłku by je rozwinąć, udoskonalić.
Praktyki- trwające przez całe życie działanie pedagogiczne, skierowane na własne „ja”, dzięki któremu uczymy się zinternalizować „głos pedagogiczny”, podpowiadający jak żyć właściwie, do momentu gdy stanie się on nasza częścią.

Foucault mówi o „egzaminie”, nie oznacza to jednak, że mówi w nowoczesnym tego słowa znaczeniu. Wyjaśnia czym ta konkretna praktyka grecko- rzymska różniła się od swojej greckiej poprzedniczki.
Stanowiła „trójczłonowy zestaw procedur testowania”, obejmujący:
-ćwiczenia w umartwianiu się (spanie na deskach, gryząca odzież)
-„badanie sumienia”- podejmowane rano, z myślą o rozpoczynającym się dniu, a wieczorem podsumowuje się dzień
-nieustanną „pracę myśli nad samym sobą”
Metoda sokratejska polegała na tym, by stawiać samego siebie i innych przed sądem niewiedz. Natomiast nowa metoda grecko- rzymska była badaniem wyobrażeń myślowych, ich sprawdzeniem i rozróżnianiem, dzięki czemu można wyjść poza to, co przyjmuje się” Więc krytyczne wczytywanie się w to co, całkowicie zamknięte jest we własnym „ja”.

str 59-66

Nowa historia? Nowa teoria?

1. Dwa przypadki odpowiedzi na ataki na dzieło Foucault'a z pozycji historycznych:

- Derrida -wykład (1963r.) pt."Cogito i Historia szaleństwa"

- Lawrence Stone -publikacja w New York Review of Books (1982r.)

główny zarzut: dotyczący areny badań historycznych

2. Krytyka Derridy-większe znaczenie

Derrida twierdził, że przedsięwzięcie, które uruchomił Foucault nie może zawężać się do badania czasokresu ograniczonego do ważnych czasów współczesnych (XVII w.- "czasy klasyczne" dla Foucaulta)

Pojęcie logos- podejście oparte na rozumie i refleksji, które stanowi warunek niezbędny zachodniego sposobu myślenia i gromadzenia wiedzy od czasów starożytnej Grecji.

(logos - wspólny rdzeń rozumu i szaleństwa w dobie klasycyzmu)

3. Program badań, który połączył Derriadę i Foucault'a stanowi wskazanie, na jakim należy się oprzeć obecnie (zwłaszcza biorąc pod uwagę krytykę Stone'a -cel-zdyskredytowanie przedsięwzięcia Foucaulta jako przykładu niewłaściwego z empirycznego punktu widzenia sposobu uprawiania historii)

Krytyka ta zdradza silne zafascynowanie retoryką (błąd logiczny-jeśli teoria opiera się na złych danych i nie obala to jeszcze teorii).

Napisanie historii zbudowanej z większą starannością na faktach empirycznych, która jednak nie staje się przez to tylko czystą empirią (słabość koncepcji Foucaulta okazuje się jej siłą).

...