T - 8. Zapas cykliczny (niech to nie kosztuje zbyt wiele)
W trakcie rozważań będziemy mówili czasem o obliczaniu wielkości zamówień, a czasem o wielkości dostaw - zamiennie. Oznacza to założenie pełnej realizacji zamówień przez dostawców.
W tym temacie poznamy między innymi:
- jakie są ważniejsze kryteria i metody określania wielkości dostaw,
- na czym polega istota wyznaczania ekonomicznej wielkości zamówienia,
- jak można modyfikować poziom zapasu cyklicznego.
1. Skąd się bierze zapas cykliczny.
Zanim zaczniemy zastanawiać się nad tym, jak w najlepszy sposób kształtować zapas cykliczny, przypomnijmy sobie, skąd się on w ogóle bierze.
a. zapas cykliczny jest tworzony na potrzeby bieżącego zużycia (przetworzenia, sprzedaży);
b. gdyby istniała możliwość dostaw dokładnie w takiej wielkości, jaka jest potrzebna na bieżące, chwilowe zużycia (jak to jest w na przykład w przypadku wody i gazu dostarczanych do naszych gospodarstw domowych) nie byłoby potrzeby tworzenia i utrzymywania takiego zapasu;
c. w większości przypadków takiej możliwości jednak nie ma, konieczne jest „porcjowanie" dostaw, wielkości tych porcji - wielkości dostaw, zależą od wielu czynników:
• od warunków narzuconych przez dostawców (minimalne wielkości zamówień, tylko całe jednostki paletowe itp.),
• od ograniczeń związanych z ładownością środków transportu,
• od ograniczeń wynikających z pojemności własnych magazynów;
• na wielkość zapasu cyklicznego może wpływać także fakt sezonowej dostępności pewnych dóbr - gromadzimy je wtedy (na przykład - świeże owoce) w czasie ich okresowej dostępności - w wielkościach znacznie przewyższających bieżące potrzeby, dla późniejszego wykorzystania;
• duże jednorazowe zakupy i wynikający z tego duży zapas cykliczny to także często wynik decyzji związanych z możliwością zakupów po niższej cenie;
• jeśli tempo zużycia jest równomierne, możemy przyjąć, że średni poziom zapasu cyklicznego w rozpatrywanym okresie jest równy połowie średniej wielkości dostawy w tym okresie:
= 0,5 •
gdzie jest średnią wielkością dostaw w rozpatrywanym okresie.
Rys. 1 przedstawia tę zależność i ilustruje wpływ wielkości dostawy na częstość dostaw i wielkość zapasu.
Rysunek 1. Zasada określania średniej wielkości zapasu cyklicznego
Mimo licznych ograniczeń, w zdecydowanej większości przypadków istnieje możliwość określania wielkości dostaw. Powstaje zatem pytanie: jak dobrać tę wielkość, jakimi kryteriami się kierować?
2. Kryteria i metody określania wielkości dostaw
Metod wyznaczania wielkości dostaw:
1. Stała wielkość dostawy - ustalona i uzgodniona z dostawcą pewna stała wielkość dostawy. Dostawa zostaje uruchomiona każdorazowo na życzenie odbiorcy, który taką decyzję podejmuje stosownie do przyjętych procedur odnawiania zapasu. Ustalona wielkość może wynikać z wymagań dostawcy (np. pełna jednostka paletowa). Dodatkowo może wynikać z ograniczeń leżących po stronie odbiorcy (np. ograniczona przestrzeń składowa). Na przykład - dostawca importowanej oliwy zgadza się dostarczać ten produkt wyłącznie w opakowaniach zbiorczych zawierających 20 butelek. Pan Marek może zamawiać jednorazowo: 20, 40, 60, ... butelek (wielokrotność opakowania jednostkowego). Jednak przy raczej niewielkim popycie i niewielkiej powierzchni, którą przeznacza na półce dla tego towaru, ustalił wielkość dostawy na jedno opakowanie zbiorcze (20 butelek). Trzeba zaznaczyć, że metoda ta wymaga, aby popyt był w miarę stabilny, o niewielkim współczynniku zmienności.
2. Ekonomiczna wielkość dostawy - to szczególny przypadek stałej wielkości dostawy. Wielkość ta zostaje bowiem tak ustalona, aby spełniać określone kryterium: minimalizacja łącznego kosztu uzupełniania i utrzymania zapasu. Warunkiem stosowania tak obliczonej wielkości jest brak wymienionych wyżej ograniczeń (np. dostawca zgodzi się dostarczać panu Markowi jednorazowo 13 butelek, jeśli taka właśnie wielkość dostawy jest dla niego ekonomicznie optymalna.
3. „Partia na partię". Ta metoda będzie miała zastosowanie raczej w produkcji. Ponieważ zamawiamy każdorazowo tyle, ile wynika z potrzeb netto (czyli: rzeczywiste potrzeby minus posiadany zapas), możemy znacznie ograniczyć koszty magazynowania. Ta metoda jest szczególnie przydatna w przypadku pozycji o dużej wartości, dla których popyt nie jest powtarzalny - uruchamianych rzadko partii produkcyjnych. W przypadku pan Marka, byłyby to - na przykład - zakupy dedykowane, produkty zazwyczaj nie kupowane przez klientów, a zamawiane jednorazowo, wyłącznie na specjalne życzenie.
4. Zmienne wielkości dostaw, pokrywające zapotrzebowanie okresowe. Zamawiający określa, jaki okres powinny pokrywać dostawy i w stałym cyklu składa zmienne zamówienia, których wielkość wynika z bieżącego stanu zapasu i popytu planowanego /prognozowanego na następne okresy. W szczególnych przypadkach wielkość zamówienia może być równa zeru (brak zamówienia). W przypadku stosunkowo stabilnego popytu można optymalizować okres pokrywany dostawami, kierując się takim samym kryterium jak w przypadku ekonomicznej wielkości (stałej) dostawy. Niektórzy dostawcy mogą wyznaczać...
slawbb