6. Król Edyp Sofoklesa
Cechy tragedii, jako gatunku:
· gatunek dramatyczny
· nierozwiazywalny konflikt pomiędzy dążeniami jednostki, a siłami wyższymi (prowadzący bohatera do klęski)
· bohaterami są jednostki wybitne, a nie zwyki ludzie
· tematem są historie z mitologii
· światem rządzi przeznaczenie, przed którym nie da się uciec
· na bohaterze ciąży hamartia, czyli wina tragiczna (co powoduje, że błędnie rozpoznaje sytuacje i ściąga na siebie klęskę
· hybris, czyli pycha - zbyt duże mniemanie bohatera o sobie
· bohatera spotyka ironia traficzna (ironia losu) - los kpi z niego
· pojawia się zasada mimesis, czyli przedstawienie zdarzeń prawdopodobnych
· pojawia się zasada decorum (zasada oznaczająca stosowność, styl ma odpowiadać treści, np. o rzeczach poważnych tonem, językiem poważnym, a o rzeczach zabawnych można językiem potocznym, nie należy też mieszać nastrojów w jednym tekście
· zasada 3 jedności - zasada jedności czasu, miejsca i akcji; ciągłość czasu, jeden watek, to samo miejsce rozgrywania dramatu
Cechy tragedii według Arystotelesa:
W książce pdt. "Poetyka" myśliciel zawarł wiadomości dotyczące teatru. Dzieliła się ona na część o komedii i część o tragedii, część komediowa zaginęła. W cześci tragicznej napisane jest, że podczas ogladania tragedii widz przeżywa rozterki bohatera razem z nim (groza, napięcie, ulga), czego efektem jest wewnętrzne oczyszczenie nazywane katharsis.
Kompozycja (budowa) tragedii:
· prolog - rozmowa bohaterów, w której wstępnie przedstawione są wydarzenia i problem utworu, wprowadzenie w akcję
· parodos - wejście chóru i pieśń na wejście
· epeisodion - scena, w której rozmawiają bohaterowie
· stasimon - pieśń chóru
· exodos - zejście chóru i bohaterów ze sceny
Tragizm według Greków polegał na takim ułożeniu losów bohatera, że musi on dokonać wyboru między dwoma równorzędnymi racjami, lecz każda jego decyzja pociągnie za sobą złe skutki, np. Antygona (sprzeciw wobec władzy ziemskiej lub boskiej) lub losy Edypa.
Treść i dochodzenie do prawdy:
1) PROLOG Edyp musi znaleźć zabójcę Lajosa, aby zaradzić zarazie. Dowiaduje się, że wyruszył on ze sługami w podróż, przeżył jeden z nich. Sługa ten ma opowiedzieć o szczegółach śmierci Lajosa. Edyp decyduje się, ze znajdzie zabójcę i wydaje na siebie wyrok.
2) EPEISODION I Edyp rozmawia z Terezjaszem, chcąc dowiedzieć sie prawdy. Ten jednak nie chce mu jej wyjawić. Król oskarża Terezjasza o zdradę, a później o zbrodnię. W koncu Terezjasz zgadza się powiedzieć - mówi, że Edyp jest winny.
3) EPEISODION II Bohater dowiaduje sie o przepowieni. Poznaje też okoliczności śmierci Lajosa. Dochodzi do swojej winy ale szuka od niej ucieczki, odwrotu.
4) EPEISODION III Dowiaduje, się o śmierci swojego przybranego ojca Polybosa (uważał go za prawdziwego) i przestaje wierzyć w przepowiednię. Potem dowiaduje się, że nie był jednak jego synem. Jednocześnie Jokasta sama dochodzi do prawdy.
5) EPEISODION IV Sługa potwierdza, że dał posłańcowi dziecko, bohater dowiaduje się też, że dziecko to było dzieckiem Lajosa. Sługa mówi także, że było to dziecko Jokasty. Edyp zna juz swoje losy. "Życie mam skąd nie przystoi i żyłem z kim nie przystało, a swoich zabiłem" - cytat Edypa.
Tragizm Edypa polega na jego tragicznych wyborach i na tym, że uciekając przed przeznaczeniem zbliżał sie do niego nieuchronnie coraz bardziej. Na końcu i tak bowiem poniósł klęskę.
Antyczna koncepcja losu ludzkiego polega na tym, iż kazdy ma swoje fatum, czyli przeznaczenie, przed którym nie da się uciec. Grecy wierzyli, że życie każdego człowieka jest z góry zaplanowane i przepowiedziane. Ludzie nie mają możliwości wpływu na swój los.
tragedia - utwór dramatyczny, w którym ośrodkiem akcji jest nieprzezwyciężalny i kończący się nieuchronną klęską konflikt wybitnej jednostki z siłami wyższymi - losem, fatum, konflikt ten określa się jako konflikt tragiczny, bohater musi ponieść klęskę, jego działania kończą sie katastrofą
tragizm - konflikt równorzędnych wartości moralnych, w wyniku którego jednostka działająca świadomie w imię wielkiego i szlachetnego celu, jest skazana na klęskę, starcie równorzędnych racji moralnych (konflikt tragiczny) powoduje nieuchronną klęskę jednostki (zasadnicza cecha dramatu antycznego i klasycznego), do postaci tragicznych zaliczają się np. Antygona i Król Edyp
ironia tragiczna - nieprzezwyciężona sprzeczność naznaczająca los bohatera tragedii, którego czyny wbrew jego woli i wiedzy prowadzą nieuchronnie do zagłady, nazywana jest często ironią losu
hamartia - wina tragiczna, w tragedii starożytnej błędne rozpoznanie i fałszywa ocena własnej sytuacji przez bohatera, bohater nieświadomy rzeczywistego znaczenia okoliczności, w jakich się znalazł, popełnia przez to czyny prowadzące do dalszego zawikłania jego losu i ostatecznie do katastrofy
hybris - pycha uniemożliwiająca bohaterowi prawidłowe rozpoznanie sytuacji, w której sie znalazł, często jest głównym czynnikiem prowadzącym do katastrofy bohatera
katharsis - pojęcie zdefiniowane przez Arystotelesa, uznał on, że celem sztuki jest wzbudzenie u widza uczuć litości i trwogi, aby przez to następnie oczyścić jego umysł z tych doznań (oczyszczenie to nazywamy właśnie katharsis)
pozeraczdusz