62. ZSRR W OKRESIE MICHAIŁA GORBACZOWA.
Walka o władzę
● po śmierci Czerenienki kwestia obsady najwyższego stanowiska w partii pozostała otwarta, choć największe szanse na nie miał Gorbaczow, namaszczony już przez Andropowa
● sytuacja nie była jednak klarowna, bowiem zwolenników gromadzili też Griszyn i Romanow
● wszelkie wahania rozstrzygnęło wystąpienie Gromyki z 11 III 1985, kiedy to rekomendował wybór Gorbaczowa
● Gorbaczow nigdy nie zdobył całkowitej władzy; walka o jej utrzymanie i poszerzenie stanowiła sens jego publicznej aktywności; pojawiła się opozycja wewnątrzpartyjna, a następnie pozapartyjna
● kluczowymi postaciami wśród współpracowników i sojuszników Gorbaczowa byli: Szewardnadze, Jakolew, Ligaczow, Jelcyn (Jelcyna wkrótce usunięto ze wszystkich znaczących funkcji, gdyż był zbyt samowolny i ambitny)
● rozczarowujące wyniki gospodarcze, rozpolitykowanie społeczeństwa, a także ujawnienie narastających przeciwieństw i waśni narodowych spowodowały przegrupowanie sił konserwatywnych, których liderem był Ligaczow; środowisko to, początkowo wspierające Gorbaczowa, wobec zagrożeń dla swych pryncypiów postanowiło zmusić go do uległości; program jaki zamierzano zrealizować nie był wyłącznie zachowawczy, zakładano bowiem wdrożenie ostrożnych reform ekonomicznych, które podźwignęłyby ekonomikę sowiecką, przy zachowaniu struktury państwa i politycznych przywilejów KPZR
● przełomowy charakter dla nadania życiu politycznemu nowego kontekstu miała obradująca na przełomie czerwca i lipca 1988 XIX Konferencja Partyjna:
1) delegatem wybrano Jelcyna
2) zlecono dokonanie zmiany ustrojowej: powołanie Zjazdu Deputowanych Ludowych mającego dokonać w sposób bardziej niż dotąd demokratyczny dokonać obioru nowej Rady Najwyższej; w zamierzeniu Gorbaczowa reforma miała:
> uwolnić partię od administracyjno- nadzorczego balastu
> poszerzyć poparcie społeczne dla ekipy
> nadać sowieckiej polityce wewnętrznej w opinii międzynarodowej poloru parlamentarnego
● wybory na Zjazd przebiegły w sposób nieoczekiwany
> KPZR uzyskała co prawda ok. 80% miejsc, ale doznała kilku prestiżowych porażek (mandat uzyskał m.in. Jelcyn; klęska w republikach nadbałtyckich, gdzie zwyciężyły antykomunistyczne Fronty Narodowe)
● 1988- przywódcą demokratów został Jelcyn
● gdy w marcu 1989 wybory na II Zjazd Deputowanych Ludowych przyniosły klęskę wielu prominentnym aparatczykom, nomenklatura pod przywództwem Ligaczowa zaczęła żądać od Gorbaczowa energiczniejszych działań; do ofensywy przeszli także demokraci pod wodzą Jelcyna
● luty 1990- demonstracje w Moskwie z żądaniem zniesienia 6 paragrafu konstytucji, przyznającego KPZR monopol władzy; plenum KC ugięło pod tymi żądaniami się w kwietniu, tworząc jednocześnie urząd prezydenta
● czerwiec/lipiec 1990- ostatni, XXVIII, Zjazd KPZR
> rola władz centralnych partii zaczęła wyraźnie maleć
> Gorbaczow zdecydował się zagrać va banque i przeprowadził wniosek o wyborze sekretarza generalnego przez ogół delegatów; głosowanie przyniosło mu druzgocące zwycięstwo na Ligaczowem
● w dokonywanych na potrzeby Gorbaczowa reformach systemu szansę dostrzegł Jelcyn
> jedynym stanowiskiem do jakiego mógł aspirować był urząd przewodniczącego Rady Najwyższej RFSRR, obsadzany nie z nominacji, a z wyboru deputowanych
● po objęciu stanowiska przewodniczącego Rady Najwyższej RFSRR przez Jelcyna, w maju 1990, do kontrofensywy przystąpił Ligaczow inicjując utworzenie Komunistycznej Partii Rosyjskiej Federacyjnej Republiki Socjalistycznej
> zadało to śmiertelny cios KPZR, finalizując proces jej segmentyzacji
● aby uniezależnić się od rodzimych komunistów Jelcyn przeprowadził ukaz o zakazie łączenia stanowisk państwowych i partyjnych, a następnie ogłosił wystąpienie z partii
● Gorbaczow zaczął ulegać naciskom aparatu partyjno- państwowego oraz elity wojskowej i policyjnej, porzucając projekty dalekosiężnych reform politycznych i ekonomicznych
Polityka zagraniczna
ZSRR nie było w ten czas stać ani na wyścig zbrojeń, ani na uprawianie polityki globalnej poprzez wspieranie "postępowych rządów" na całym świecie, ani na podtrzymywanie imperium zewnętrznego. Problem sprowadzał się do tego jak przeprowadzają tak głęboką reorientację nie tylko zminimalizować straty, ale i dostosowując się do nowej sytuacji ustabilizować parytet strategiczny z USA i uzyskać pomoc ekonomiczną Zachodu.
● 1987- podpisanie porozumienia START o redukcji zbrojeń strategicznych w zakresie rakiet średniego i krótkiego zasięgu
● 1991- poparcie amerykańskiego ataku na Irak (operacja "Pustynna Burza")
● odprężenie w stosunkach a USA miało stabilizować odnowione kontakty z Chinami
● 1990- podpisanie w Paryżu w ramach KBWE traktatu o ograniczeniu zbrojeń konwencjonalnych w Europie
● czerwiec, lipiec 1991- rozwiązanie RWPG i Paktu Warszawskiego
Relacje władza- społeczeństwo
● hasła programu Gorbaczowa
> uskorienie (przyspieszenie)
> pierestrojka (przebudowa)
> głasnost (jawność)
● istota programu polegała na chęci poszerzenia bazy rządzenia przez dopuszczenie do udziału we władzy grupy młodszej nomenklatury technicznej i administracyjnej; modernizacja miała przebiegać przy zachowaniu hegemonicznej roli partii komunistycznej oraz integralności państwa
● perspektywa zmian, wymuszone reformy wzbudziły opór nomenklatury i całego aparatu biurokratycznego
● poluzowanie cenzury i początkowo względna swoboda wypowiedzi uruchomiły lawinę nie do powstrzymania
w ramach głasnosti dozwolono początkowo na demonstrowanie bolączek dnia codziennego
> na łamach prasy nastąpił proces demaskowania rzeczywistości
uwolniono historię od balastu propagandowych kłamstw
● strategia Gorbaczowa w pierwszym etapie pierestrojki polegała na przekonaniu, że za pomocą dyrektyw i uchwał da się rozwiązać wszystkie kolejno wyłaniające się problemy; dbał przy tym o zachowanie zasad, dopuszczając krytykę, ale jedynie konstruktywną, to znaczy nie taką, jaka by godziła w autorytet zarówno jego, jak i partii; poza wszelką dyskusją pozostawały pryncypia ustrojowe i ideologiczne oraz "wiecznie żywy Lenin"
● nastąpiła normalizacja na linii państwo- Kościół
● lata pierestrojki rozpoczęły proces przemian własnościowych, określony później mianem "wielkiej rewolucji kryminalnej"- powszechnej grabieży majątku narodowego
> z jednej strony powstawały gigantyczne koncerny państwowe, z drugiej dokonywano na masową skalę oszukańczych prywatyzacji, których beneficjentami stawali się tzw. oligarchowie
● krach ekonomiczny spowodował, że na początku 1990 Gorbaczow zaczął rozważać wprowadzenie w życie pełnej i nieskrępowanej gospodarki rynkowej
● ponieważ zmiany miały charakter rewolucyjny Gorbaczow ograniczył się do wzmocnienia gospodarczego centrum i doraźnych działań interwencyjnych
● w społeczeństwie nastąpiło rozbudzenie poczucia narodowego
madzia.1majka2