Co to jest Piękna Madonna.pdf

W. Marcinkowski, Co to jest Pi Ę kna Madonna?

Termin ten najpierw odnosił si ę do małej grupy rze ź b, a potem upowszechnił si ę tak, ż e zacz ą ł by ć

stosowany wła ś ciwie do wszystkich przedstawie ń Marii z Dzieci ą tkiem powstałych w okresie ok.

1380-1430, mimo ró ż nic materiału, wymiarów, lokalizacji w ko ś ciele i funkcji.

Herbert von Einem: „Dzieło sztuki jest cało ś ci ą , zło ż on ą z funkcji, tematu i uformowania tematu” –

oznacza to, ż e wyró ż niaj ą c grup ę dzieł nie mo ż na poprzesta ć tylko na wyró ż niku formalnym (w tym

przypadku: pi ę knie, które było ogólnym celem sztuki ok. 1400). Tak ż e temat (Maria z Dzieci ą tkiem, z

zaakcentowan ą „humanizacj ą ” i naturaln ą relacj ą obojga, bez ceremonialno ś ci) nie jest nowy; mo ż na

natomiast rozumie ć go symbolicznie. Wyró ż nikiem mo ż e by ć funkcja tych dzieł, której znaczenie nie

zawsze dostrzegano. Istotny jest charakter przedstawienia dewocyjnego i niezale ż no ść tych dzieł od

architektury (ale typowy dla rze ź by architektonicznej jest materiał – kamie ń - i tylko pierwotne rze ź by

w nim wykonane mog ą by ć okre ś lane jako Pi ę kne Madonny, pó ź niejsze drewniane dzieła, cz ę sto

przeznaczone do ekspozycji w retabulach ołtarzowych, s ą tylko przykładami recepcji tej grupy rze ź b).

Wa ż ne jest to, ż e „prawdziwe” Pi ę kne Madonny nie były przeznaczone do ekspozycji na ołtarzach i

niepowi ą zane z liturgi ą , a skomponowane jako dzieła wielo(/kilku)widokowe.

W tych przedstawieniach Maria jest aktywna (w sztuce XIV-wiecznej rola ta przypada raczej

Dzieci ą tku, wykonuj ą cemu gesty interpretowane jako „oblubie ń cze” – akcentowanie zwi ą zku mi ę dzy

Chrystusem a Mari ą -Ko ś ciołem), prezentuje Syna, istotna jest Jego nago ść – obrazuje Wcielenie jako

warunek Odkupienia. Silna jest wymowa eucharystyczna. Maria ukazuje si ę jako ta, która przynosi

Zbawienie. Zyskuje jakby funkcj ę „ołtarza” i staje si ę dla kultu ołtarza w pewnym sensie

konkurencyjna, co mogło w pó ź niejszym czasie spowodowa ć wł ą czanie tych figur do retabulów (np.

Mad. Toru ń ska), aby poprzez zamkni ę cie nie doprowadzi ć do „przerostu” kultu.

Wczesne przykłady Pi ę knych Madonn:

[podział na podtypy oparty gł. na artykule Marcinkowskiego; datowanie zwłaszcza na podstawie:

D Ě jiny Č eského výtvarného um Ě ní, T. I, cz. 1, 1984]

z Altenmarkt (przed 1393, ok. 1380-85 ?) i Pilzna (ok. 1395) – najstarszy podtyp, w Altenmarkt

szczególnie du ż e Dzieci ą tko (akcentowanie cielesno ś ci (?)), kompozycja oparta na przeciwwadze

sylwetki Marii i Dzieci ą tka;

podtyp Krumłowski (przed 1400) – wyró ż nia si ę bogactwem układu fałd i ich przestrzenno ś ci ą (?);

podtyp Mad. Šternberskiej (ok. 1400) z gestem l ę kliwego cofni ę cia Dzieci ą tka;

W tych trzech podtypach istotne jest ostensio Christi; inaczej jest w podtypie Madonny Wrocławskiej

(ok. 1390-1400) i Toru Ń skiej (ok. 1400) (kompozycja tej rze ź by szczególnie ś ci ś le wi ąż e j ą z typem

šternberskim) – tu relacja mi ę dzy Matk ą i Synem jest bardziej intymna, co widza stawia w roli

„podgl ą dacza”.

Z T Ř eboni (ok. 1400).

[J. U.]