Onkologia - wykłady.doc

Wykład I.   15.10.03r.

Nowotwór – nieprawidłowy, niekontrolowany rozrost tkanki następujący szybciej aniżeli otaczających go tkanek

- łagodne lub złośliwe

rak – złośliwe procesy nowotworowe

Komórki nowotworowe różnią się od prawidłowych:

·         Niekontrolowane rozmnażanie nieadekwatne do potrzeb organizmu

·         Zaburzenia różnicowania

·         Zaburzenia komunikacji pomiędzy komórkami i przylegania ich do podłoża

Działalność człowieka → skutki: degradacja środowiska → wzrost liczby zachorowań na nowotwory.

Czynniki rakotwórcze (kancerogenne):

·         Zewnętrzne – fizyczne, chemiczne, biologiczne (zakaźne)

·         Wewnętrzne – istotniejsze

- zawarte w kodzie genetycznym i układzie immunologicznym i hormonalnym

Rozpoznawanie:

1.      Wywiad – szybkość wzrostu i zmiany wyglądu guza, obecność świądu i rzetelna historia dotychczasowego leczenia

2.      Badanie fizykalne – wielkość, konsystencja, przesuwalność, owrzodzenia

- badanie ww. chłonnych

guzy złośliwe – rosną szybko, wzrost naciekowy, bolesne, często prowadzą do owrzodzeń, dają przerzuty i wznowy

U pacjentów onkologicznych w bardzo wczesnym okresie choroby (kiedy objawy kliniczne nie są jeszcze widoczne) zaznaczają się zmiany metaboliczne – jest to tzw. faza przedkliniczna choroby. Te zmiany to np.:

▫ hyperlaktemia

▫ hyperinsulinemia

▫ zaburzenia ilości aminokwasów i niektórych biopierwiastków we krwi - ↑ koncern-tracji niektórych aminokwasów (gł. kwaśnych i siarkowych) a ↓ koncentracji Mg w porównaniu do kontrolnej surowicy krwi

3.      Określenie budowy morfologicznej:

·         Badanie cytologiczne – biopsja cienkoigłowa

·         Badanie histologiczne → klasyfikacja na złośliwe i niezłośliwe

·         Ocena rozmiarów guza

·         Badanie ww. chłonnych

·         Ewentualne przerzuty

ß

Określenie stopnia zaawansowania nowotworu wg klasyfikacji TNM

4.      Badanie usg, rtg, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny

Bardzo ważne jest określenie wielkości i lokalizacji nowotworu oraz kondycja zwierzęcia (ocena oddziaływania choroby, ewentualnie leczenia na organizm zwierzęcia).

Nowotwory stanowią 16-24% przyczyn eutanazji zwierząt a np. w przypadku bokserów są przyczyną dominującą. Najczęściej śmierć powodują wypadki komunikacyjne, potem nowotwory.

Najwięcej nowotworów dotyczy skóry i tkanek miękkich (ok. 30%), potem gruczołu mlekowego (25%) a reszta to znikomy odsetek.

Nowotworzeniu ulegają wszystkie struktury skóry oraz tk. podskórna. Nowotwory te to 1/3 wszystkich nowotworów u psów. U kotów jest to druga grupa (1/4) po nowotworach układu krwiotwórczego.

Odsetek nowotworów złośliwych:

·         20-30% u psów

·         50-60% u kotów

Niektóre czynniki:

▫ częsta, nadmierna ekspozycja na promienie słońca → dermatoza słoneczna

▫ wirusy → brodawczaki

▫ podrażnienia skóry

▫ zanieczyszczenia środowiska

▫ czynniki genetyczne

▫ choroby immunologiczne

Predysponowane są osobniki o niepigmentowanej skórze.

Raki płaskonabłonkowe – b. złośliwe

- dotyczą gł. palca

- predysponowane są sznaucery olbrzymy i średnie

guzy skórne – najczęściej leczy się chirurgicznie wycinając wraz z marginesem otaczających tkanek

- lepiej zostawić dziurę z powodu braku skóry niż nie wyciąć całego guza

- potem histopatologia z kilku miejsc wokół wyciętego guza

- jeśli są b. duże i nie da się usunąć całkowicie to leczenie chirurgiczne łączy się z radio- lub chemioterapią

- przydatna w leczeniu tych schorzeń jest krioterapia – u starszych zwierząt do leczenia małych, nieinwazyjnych guzów – nie trzeba znieczulać ogólnie

terapia fotodynamiczna – niszczy wybiórczo komórki nowotworowe

- fotouczulacz (podawany i.v.) gromadzi się w tk. nowotworowej → podczas naświetlania powstaje aktywny tlen, który niszczy kom. nowotworowe

- w Polsce nie stosowane u zwierząt (u ludzi tak)

Wykład II.   22.10.03r.

Cykl komórkowy - doczytać

Regulacja cyklu komórkowego:

Przejście komórki z jednego etapu podziału w kolejny jest możliwe tylko gdy etap poprzedni prawidłowo się zakończył. Przejścia tego pilnuje charakterystyczny gen i regulacja ta ma miejsce w tzw. punktach kontrolnych:

·         przejście fazy G1 w fazę S

·         przejście fazy G2 w fazę M

Mechanizm regulacji kontroluje również przebieg fazy M i S. Proces regulacji jest procesem złożonym, na który mają wpływ czynniki wewnętrzne i pozakomórkowe czynniki wzrostowe, np. białko B53 w sposób odwracalny blokuje cykl komórkowy w fazie G1 ale może również tworzyć kompleksy z innymi białkami co powoduje zablokowanie transkrypcji niektórych genów, np. onkogenów potrzebnych do przebiegu cyklu komórkowego.

Nieśmiertelność komórek:

W dorosłym organizmie większość komórek ulega procesowi podziału. Od nich zależą ich zdolności proliferacyjne. Największą zdolność podziału przejawiają komórki szpiku kostnego i nabłonków. Podziały komórki są bardzo dokładnie kontrolowane w celu zapewnienia homeostazy organizmu. Komórki o niezmienionym fenotypie mają ograniczoną liczbę podziałów. Udowodniły to hodowle komórek z tkanek człowieka i zwierząt np. fibroblasty płodu człowieka dzielą się 50-60 razy.

Maksymalna liczba podziałów nosi nazwę limitu „Hajflika”. Po okresie podziałów następuje faza starych komórek (faza kryzysu) – przerwa. Dla fibroblastów może trwać kilka miesięcy. Limit ?Highflicka? zależy od gatunku zwierzęcia i jest tym wyższy im młodszy był dawca. Może dochodzić do unieśmiertelnienia – dzielenia się bez końca. Prawdopodobnie komórki unieśmiertelnione istnieją jako pula komórek uśmiertelnionych zdolnych do podziału. Podobne są do nich komórki nowotworowe, gdyż mają inny fenotyp niż komórki prawidłowe i uśmiertelnione. Do transformacji nowotworowej potrzebne są minimum 2 czynniki: zjawisko nowotworzenia i usunięcie ............................ .

Geny w chromosomie są rozproszone na dużych odległościach. Łańcuchy DNA zakończone są telomerami. Do replikacji DNA konieczna jest polimeraza DNA, która kopiuje chromosom bez końcowych ich odcinków – telomerów. Groziłoby to skracaniem chromosomów przy podziale – zapobiega temu polimeraza DNA (produkowana przez komórki płciowe w rozwijającym się zarodku a po całkowitym wykształceniu się go ulega regresji. Gdy długość telomerów spada poniżej pewnej granicy (limit „hajflicka”) pada sygnał hamujący dalsze podziały komórki. Po wyczerpaniu tego limitu i telomerów komórka umiera. Pozwoliło to na opracowanie telomerowej hipotezy starzenia się komórek.

Telomeraza – elementem budowy tego enzymu jest fragment RNA służący za matrycę, dzięki czemu końce nici DNA mogą być odtwarzane.

Karcinogeneza wielostopniowa ma 3 etapy:

1.      Inicjacja – czynniki inicjujące wywołują nieodwracalne zmiany w DNA komórek objętych procesem nowotworowym

2.      Promocja – czynniki te prowadzą do zmian nieodwracalnych w komórkach i tkankach aż do rozwinięcia się pierwszych komórek neo

- dla rozwoju tego okresu potrzeba długiego czasu wystawiania na działanie czynników predysponujących

3.      Progresja – czynniki progresji doprowadzają do zmiany komórek zainicjowanych lub w okresie promocji w komórki wykazujące cechy nowotworowe mające możliwość do przekształcania się w wykształconą formę nowotworu

Wg nowego mianownictwa mówi się o nowotworach niezłośliwych a nie o łagodnych.

Stopnie złośliwości wg Brodersa:

I °– do 25% kom. niezróżnicowanych

II° – 25-50%

III° – 50-75%

IV° – 75-100%

Zaawansowanie procesu nowotworowego – system TNM:

·         T – tumor + liczby dodawane oznaczające wielkość guza

·         N – noduli + liczby określające stan ww. chłonnych

·         M – metastases – przerzuty odległe

Tumor:   T1 – guz o średnicy < 2 cm

T2 – guz 2-5 cm

T3 – guz > 5 cm

T4 – guz naciekający okoliczną tkankę

Noduli:         N0 – nie powiększone ww. chłonne

N1 – ww. powiększone i ruchome

N2 – ww. tworzące zbite pakiety

N3 – przerzuty

Metastases:        M0 – brak przerzutów

M1 – obecność przerzutów odległych

Wykład III   29.10.03r.

Czynniki onkogenne:

·  Genetyczne

·  Chemiczne

·  Fizyczne

·  Biologiczne

Czynniki genetyczne:

I.        Onkogeny retrowirusów

II.     Proonkogeny:

▫ insercja promotora

▫ insercja sekwencji wzmacniających transkrypcje

▫ translokacja chromosomów

▫ amplifikacja genu

▫ mutacja punktowa

III.  Abberacje chromosomowe

IV.  Antyonkogeny

Czynniki chemiczne:

1.      Bezpośrednie (ostateczne) – wchodzą bezpośrednio w reakcje z receptorami komórek → prowadzą do transformacji neo

- są one mutagenne i nie wymagają aktywacji In vivo

- np.     ▫ środki alkilujące

▫ laktony

▫ metale ciężkie (Ni, Cd, ?Br...