KULIG.pdf

KULIG

ŁUKASZ GOŁĘBIOWSKI

Nie można się dziwić, że ta zabawa ludom północnym tak byla upodobana, ludom, które

piękną mają zimę, i dobrą w tym czasie drogę, na mrozy są wytrwałe, a obfitość zbiorów

posiadając, gościnni przytem i lubiący wesołość; cały przeciąg czasu od świąt Bożego

Narodzenia, aż do początku postu, uciechom poświęcali.

Były te zabawy nie tylko w stolicy, lecz po całym kraju naszym, od niepamiętnych,

zapewne przed Sobieskim, czasów.

Kulig, ta zabawa jeszcze od Popiela,

Ma za cel, by każdemu zalala gardziela.

Trwały, pokąd jeszcze błogie za Stanisława Augusta służyły chwile. Cała okolica, powiat

cały, województwo, i kraj, od jednego do drugiego krańca w ruch były przywiedzione.

Układali szlichtadę, czyli kuligi, i porządkowali zwykle celniejsi z pomiędzy młodzieży, rej

pośród niej wiodący. Do zmowy tej, nadania większego życia, przyjemności, i

delikatniejszego powabu, acz skrycie poniekąd, przykładały się dziewczęta, czasem i matki,

lubiące jeszcze pohulać: to dla siebie, to dla swoich. Rozpisana była cała kolej, gdzie się mają

zaczynać, gdzie jak długo trwać, gdzie kończyć nareszcie te uciechy. Laskę z kulą z wierzchu

obsyłano od domu do domu, zwołując kulig. Od pomienionej buławy, i nazwisko kuliga ma

pochodzić.

Nie małej zapewne potrzeba bylo trafności, dokładnej ludzi, i wszystkich, całej rodziny

osób znajomości, niepospolitej biegłości na koniec, ażeby wszelkie zawady usunąć, nie

narazić nigdzie, podobać wszedzie; lecz żyjąc z soba ciągle, a żyjąc w otwartości i miłości

braterskiej, przy tylu doradcach i porozumieniu, zawsze niemal z kimś wewnątrz domu, i to

się snadno uczynić dało, następowały małe jakie zmiany w miarę okoliczności, lub

uczynionych ostrzeżeń. Z jakąż niecierpliwością czekano wśrod tych narad pierwszych

śniegów? Jak się cieszono, gdy wszystko posłużylo, i niebo samo sprzyjalo pospolicie tym

niewinnym zabawom?

Tak więc u przewódcy swojego zbierała się młodzież, przesadzając się na kształtny

zaprzęg, saneczki, dobrze ubranych ludzi. Muzyka była na zawołaniu. Ruszano w dom

najpierwszy, gdzie dużo było dziewcząt, albo je sproszono, z powinszowaniem świąt

szczęśliwych. Zmrokiem przyjechać kazał obyczaj, przy świetle kagańców i pochodni, lśknily

się bryllantami okolice całe i lasy nastrzępione śniegiem, lub srebrem oblane; skrzypiały

przemykające się lekko sanice; odkazywał się z dala tentent koni, jak gdyby szwadron jazdy

był w pełnym pochodzie; brzęk dzwonków różnogłośnych, i kółek nawieszanych, odgłos

muzyki, w takt odzywające się trzaskania biczem zręcznych powozicieli, okrzyki wesołych,

już się dawały słyszec, gdy tylko co na wieś wjeżdżali.

Wybiegały kmiotki i całe ich rodziny na pół już nagie i bose, ze snu ocucone, przypatrywać

się z uśmiechem temu widokowi; wylatywały i odzywały się psy wszystkie całej wioski; tak z

powiększającym się coraz szumem i hukiem w otwartą wpadano bramę, i zajeżdżano przed

mieszkanie gospodarza. Wychodził ku swym gościom, witał uprzejmie, wprowadzał, gdzie

czekała żona i dziewice już do tańca postrojone. Po wstępnych grzecznościach i

pozdrowieniach, ożywiała się coraz bardziej rozmowa; częstowano ochoczo, i ludziom i

koniom rad był gospodarz, i miejsca obmyślił. Zaczynały się tańce. Przez okna nie zawarte

okiennicami, jaśniejacego od światła domu, z dala z początku, coraz bliżej potem,

przypatrywały się dziewczęta i dzieci, przez starszych tulone, z wioski za kuligiem nadbiegłe.

Przerywano tańce coraz kielichami za zdrowie uprzejmego i łaskawego gospodarza,

wymieniając zawsze jego dostojeństwo; za zdrowie rodziny to ogólnie, to częściowo, za

zdrowie dobrych sąsiadów i gości miłych. Doczekano się tym sposobem, na gwałt

przyporządzanej, obfitej wieczerzy, po której następowały pląsy, śpiewy, do białego dnia

nieraz, spoczynek utrudzonych nareszcie bez wytworności przyjęty, gdzie, i jak można było.

Tymczasem przysposobiono się w domu do śniadania, lub obiadu następnego; wybrano sie

nareszcie w podróż, bo trzeba było jechać z niemi; a jeśli gospodarz nie mógł, jechała

przynajmniej żona z córkami, w dom drugi z kolei; tak wszędzie zabierając z sobą rodzinę, w

której gościli. Powiększal się kulig, coraz bardziej przybywało panien, mężatek, coraz więcej

młodzieży, sanek, ochoty. Gdzie majętniejsi, bardziej uprzejmi, tam i kilka dni zabawiono, a

chwile dniowe nabożeństwu z rana, wzajemnym po stancyi odwiedzinom, śniadaniu,

obiadowi, rozmowom poufałym, śmiechom, żarcikom, i różnym grom społeczeńskim

poświęcano; to obmyślano polowanie różnego rodzaju na grubego zwierza, na ptastwo, jakie

nas i zima nie odstępuje, to łowkę ryb, a zabawom tym towarzyszyly niekiedy i kobiety

śmielsze, lub śmiałemi, nieodmawiającemi próśb i grzecznemi okazać się chcące; albo

zostawały z sobą i bawiły w domu z gospodynią, jej rodziną, nie polującymi mężczyznami;

wyręczały właścicielkę w bawieniu gości, w trudach, w przysposobieniu wszelkiem z

ujmującą ochotą i życzliwością lubą. Innym razem popisywano się nie bez chluby przed

osobami przybyłemi swoją stadniną, wierzchowemi końmi, bydełkiem, bronią, wszystkiem,

co mogło bawić i zajmować; a w ten czas zręcznie pochwalić, i znawcą się okazać, było

przyjemną rzeczą i wspólnem wszystkich staraniem, by utrzymać wesołość, ażeby goście byli

zadowoleni, i gospodarz uradowany i wdzięczny.

Tam imieniny, tu urodziny, tu inna jaka okoliczność, była odwiedzenia chwila i powodem;

rozchodził się nareszcie odgłos zaczętej uciechy, że i do nich zawita szarańcza ta swawolna,

ostrzegał, do przysposobienia się baczną gospodynię skłaniał. Któryż dom wreszcie

obywatelski u nas próżen był zapasów, do uraczenia mało wymagających najezdników,

względnych na stan każdego, okazujących, i rzetelnie okazujących, że są najszczęśliwsi z tak

dobrego przyjęcia? Dług wzajemności był to wreszcie tylko, kiedy sie nawzajem łącząc z tem

gronem, chwil mile spędzonych i grzeczności doznawało wszędzie. Posiadano niezbyt łatwą

sztukę, jak ukołysać miłość własną, rozjaśnić zachmurzone czoło, radości udzielać i samym

jej doznawać. Powinnością i darem to było życia obywatelskiego, tem snadniejszym, że i płeć

piękna do tego należała, i całą swą delikatność, wdzięk i powab umiała przydać. Nikt nie był

obrażonym, nikt upośledzonym, niejedne zatargi, lub nieporozumienia dawne, wtenczas

zaspokojono; wszystko, co dotykać mogło, usunięto, co być miłem ceniono i wznoszono.

Wyobrazić sobie nie można teraz owej trafności, tak zręcznie ukrytej, a raczej tak naturalnego

wszystkich pociągu: do życzliwości prawdziwie rodzinnej, do serc prawdziwie wylanych.

Dzielił te zabawy i kapłan, i rycerz, i poważny obywatel, i mąż sędziwy, a wszyscy byli

weseli; wszelka chmurka znikała tak łatwo przy dobrej woli, za wdaniem sie osób zręcznych.

Tu ostrzeżono wcześnie, tu wpadano z nienacka; to w zwykłych, to w najstronniejszych

ubiorach, to w zręcznie dobranych maskach. Za przybyciem osób przebranych, zwykle

wypadał najpierw arlekin kuligowy z trzepaczką i śpiewał skacząc: "Ej kulig! kulig! kulig!", a

zawsze czyli to najwspanialszem, czy najskromniejszem ugoszczeniem, chętnie zadowolniali

się goście. Jeśli przenikano, że gdzie coś brakować może, w najdelikatniejszy sposób ten

zwierzyny, ten ryb nadesłał, lub trunków jakich, sanie wreszcie były pełne zapasów, które

nieznacznie wpływały w ręce kucharzy, posługaczy, a przy odjeździe, domownicy byli obficie

udarowani.

Zachodziła-li trudność w noclegu, karczma, folwark, dom proboszcza, organisty,

kmiotków chałupy, obite wnet kobiercami, przystrojone, każdej rodzinie, każdej gromadzie

dawały schronienie, albo noc całą strawiono na tańcach; rozjeżdżano się z rana. Był-li dom

jaki, gdzieby niezbyt ochoczo przyjęto, zatrzymywali się w przyległem miejscu chwilkę

wszyscy zebrani, posłano tam jako straż przednią, osoby najbardziej tej rodzinie miłe; wkrótce

zjawiły się drugie i trzecie sanie, coraz więcej, nareszcie wszystkie. Żartowano bez obrażenia

z kłopotu gospodyni, przyczyniającej coraz wieczerzy. Dobry humor powstawał; wszystkiego

czarodziejską jakoby mocą znalazł się dostatek, i nieraz gdzie najmniej spodziewano się;

najlepiej czasem zabawiono. Tu chwilkę tylko, by nie przeciążyć, tu dłużej gościć wypadło;

wszędzie jakaą odmiana, wszędzie rozmaitość; a jeśli kiedy bywała jednostajność, i ta nie

utrudzała.

Obok zabaw, ileż się nie ułatwiło interesów, układów, narad obywatelskich nawet, albo

słodkich związków familijnych; ileż w tem zbliżeniu nie powstało miłości, skojarzeń,

związków ślubnych? Znalazł młodzian sposobność być umieszczonym koło swej dziewicy,

tulić ją od zimna, ochraniać, częściej z nią mówić, bawić i jej się podobać; a jeśli były jakie

zawady, trudności i niechęci, za sprawą tylu osób w chwili najlepszego humoru, usunąć je i

zezwolenie otrzymać zdoływał.

Wszelki przypadek zwykle niebezpiecznym nie był: tam twarz namrożoną otarto śniegiem,

tu wywrot lekki zabawił tylko, wesołość i niewinne śmiechy podwajał. Nie znano

przedrwiwań, kłótni, pojedynków; nieporozumienie jakie topiło się w winie, uściskach

braterskich, lub w prośbach dziewiczych, a część znaczną osób, mogła i nie wiedzieć o takim

wypadku. Gdzie wąskie drogi leśne, tam saneczki jednokonne brano, albo 2, 3 i 4 konie, koń

przed koń z forysiem; sanie to orłem, pelikanem, niedźwiedziem, to murzynem, turkiem w

zawoju, to syreną, dziewicą, lub innem jakiem ozdobione godłem.

Zabrakło-li komu czego, wnet u innych znajdował. Jeżeli komu wypadała potrzeba, na czas

krótki do siebie powracał, lub niechętny jaki dla siebie dom omijał, łączył się znowu w

umówionem stanowisku z tym hucznym orszakiem. Komu za póżna przypadała kolej,

upewniwszy naczelników zabawy o dobrem u siebie przyjęciu, o gotowości wszelkiej, łączył

się wcześniej z kuligiem, by dłużej tych zabaw używać. Im krótsza już była chwila, tem

więcej starano się z niej korzystać.

Kto widział chociażby cień jeszcze tych zabaw, przyzna z rozrzewnieniem: jak ludzki, jak

uprzejmy, gościnny, dobroduszny był ten naród, rodzina to jedna zdawała sie jakoby,

weseląca się razem, używając darów swej błogiej ziemi. Ta gromada, podobna do alpejskiej

śnieżnicy, wzrastająca coraz bardziej, gdzie spadła, to dla tego jedynie, ażeby wesołość

pomnożyć, starożytny obyczaj zachować, serca zbliżac, współnych uciech doznawać, nie zaś

klęski nanosić.

Topniała nareszcie pierwszych dni postu ta hulanka, i każdy do siebie powracał, zabierając

tylko powoli, co gdzie rozpuścił, pozostawiał: to skaleczone konie, to sługę chorego, to sprzęt

jaki, i odsyłając na wzajem cudze; spoczynkowi, uciszeniu i pobożności te dnie religijne

poświęcając.

Fragment ze zbioru: GRY I ZABAWY różnych stanów w kraju całym, lub niektórych tylko

prowincjach opisane przez Łukasza Gołębiowskiego , w Warszawie, 1831 (reprint, WAiF,

Warszawa 1983). Zachowano oryginalną pisownię.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: