ANDRZEJKI i Katarzynki.pdf

"ANDRZEJKI"

"KATARZYNKI"

DANUTA BARUCKA

Te wesołe czary-mary odprawiano w przedostatni lub ostatni dzień listopada, w zależności

od tradycji danego regionu. Na Śląsku i w niektórych okolicach Mazowsza - jak mówi

przysłowie - "Na Świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja". Trochę mniej cierpliwe

krakowianki i kaliszanki już w wigilię Św. Andrzeja "na sny bacznie uważały", wierząc że ten

będzie ich mężem, który na dzień przed "Jędrzejem" przyjdzie do nich we śnie.

Dla wzmocnienia wróżby, panny na Podlasiu, nad Narwią i Biebrzą, cały dzień pościły bez

kropelki wody, a wieczorem po zjedzeniu piekielnie słonego śledzia kładły się spać z męskimi

spodniami pod poduszką oraz wałkiem do maglowania bielizny przy boku i marzeniem w

głowie, aby:

W wigilię Świętego Andrzeja

Spełniona została nadzieja

Bogdaj to się sprawdziło

Co sie ongiś wyśniło.

Czasem znów panna musiała posiać siemię lniane w skorupie napełnionej ziemią, mówiąc:

Święty Andrzeju !

ja dla ciebie len sieju

daj znać

z kim będę zbierać.

Odczyniwszy te misteria, panna kładła się do łóżka z kamieniem pod głową, owiniętym w

miękkie gatki i oczekiwała, że we śnie zobaczy dojrzałe konopie, a z nich wychodzącego

dorodnego mlodzieńca.

W Rzeszowskiem wierzono, że w noc Św. Andrzeja wychodzą zza grobu pokutujące dusze

desperatów tzn. wisielców, topielców itp. Aby je odstraszyć od zagród, rozpalano na

podwórzach niewielkie ogniska, tzw. "ognie Św. Andrzeja", z wielkanocnych palm wyjętych

zza obrazów. Za skuteczną wróżbę uchodziło nawąchanie się dymu znad ognia Św. Andrzeja i

pójście spać w stanie lekkiego oczadzenia. Zanim kur zapiał po raz trzeci, kawaler zjawiał się

we śnie pieszo lub na koniu. Ten na koniu był bogatszy. Panny mogły także zajrzeć do pieca

chlebowego, aby zobaczyć tam wizję śpiącego mężczyzny, chociaż to nie był dobry omen, bo

wskazujący na śpiocha, lenia albo piecucha.

Zdaniem polskiego folklorysty Witolda Klingera, który poświęcal się badaniom wierzeń

ludów europejskich, ojczyzną "Andrzejek" jest Grecja, a wróżby z wosku były dobrze znane

już w starożytnych czasach. U nas wosk topiono w tygielku. Skwiercząc i sycząc powoli

zmieniał swą formę, wypełniając izbę połączonym zapachem kościoła i lata. Potem

celebrantka - zwykle najstarsza z obecnych - wylewała roztopiony wosk na wodę w misce

długim chlustem albo pomału bryzgając lub raptownie z góry. Wokół miski tłoczyli się

młodzi "swobodnego stanu", usiłując wyczytać swój los z kształtu woskowej figury.

Puszczanie dwóch igieł na wodę, trik z cielęcą nóżką (wpuszczano psa i czyją nóżkę

(cielęcą) wpierw chwycił...), służyły temu samemu celowi. W Lubelskiem dziewczyny zerkały

w głąb studni bo i tam mogła się odbić twarz przyszłego męża. Na Kujawach, w

Krakowskiem i Sandomierskiem, najlepszym, bo bezstronnym, wróżbitą był gąsior z

zawiązanymi oczami. Tej pannie, do której podszedł zapewniał małżeństwo; tę, którą skubnął,

ostrzegał żeby sama złapała sobie chłopaka.

* * *

Tak jak Święty Andrzej mógł ujawnić pannom ich przyszłego męża, tak Święta Katarzyna

mogła kawalerom wywróżyć małżeństwo. Jeszcze sto lat temu chłopaki zwracali uwagę na to,

co im się przyśnilo w wigilię Świętej Katarzyny czyli w "Katarzynki" (24 listopada). Biała

kura - panienka; czarna kura - wdowa; sowa - mądra baba, ale ponura i szpetna. A jak siwy

koń - to starokawalerstwo.

Bardzo ładna była męska wróżba związana z gałązką wiśni ułamaną w dniu 24 listopada.

Wierzono, że włożona do wody i trzymana w cieple, powinna zakwitnąć w Boże Narodzenie,

dając chłopcu pewność "stanąć na ślubnym kobiercu z tą, co byłaby po sercu".

W tym sęk, że chłopakom nie tak pilno było do żeniaczki jak pannom. Takie różne

powiedzonka jak "słodycz małżeńska często na cukrowej wieczerzy (wesela) się kończy",

albo "za grzechy młodości, skarze Bóg stare kości" sprawiały, że wróżby męskie, nie

znajdując wielu entuzjastów, powoli wyszły z użycia. Ale chłopcy nie byliby chłopcami

gdyby nie wykorzystali każdej nadarzającej się okazji do zabawy, a "Andrzejki" temu

sprzyjały. Na zabawach Andrzejkowych młodzi ludzie obu płci tańczyli, wróżyli i raczyli się

ciemnym piwem lub mieszanym, zwanym na Śląsku "szekerem", zagryzając ciasteczkami z

kokosem, anyżkiem albo kołaczami...

A panny nie traciły nadziei że i tak:

Znajdzie się chłopiec taki

co nie zważy na dziubaki

co śklaneckę miodu kupi

i nie będzie cale głupi,

co daj Boże, Amen.

(Skrót artykułu z londyńskiego Tygodnia Polskiego , 1996)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: