RZEŹBA MONUMENTALNA KATEDR FRANCUSKICH.doc

*** RZEŹBA MONUMENTALNA KATEDR FRANCUSKICH: FAZY EWOLUCJI RZEŹBY KATEDRALNEJ I NAJWAŻNIEJSZE REALIZACJE XII – XIII W. – OD WCZESNEGO GOTYKU DO STYLU WYKWINTNEGO. ***

Początki: St. Denis, monumentalna rzeźba kamienna jako dekoracja architektoniczna, pełnoplastyczna, ale wciąż ściśle związana z architekturą (wzajemny związek podkreślają konsole i baldachimy).

Skupiona na zewnątrz, głównie w portalach (wyjątek: Reims);

portale kolumnowo-uskokowe, stopniowe zanikanie uskoków,

dostawianie postaci, kompozycje trójprzelotowe o ujednoliconej tektonice;

treść: zanik demonologii, rozwijanie treści eschatologicznych, przy tym eksponowanie majestatu Zbawiciela, motyw zbawienia dusz (anioł- psychopompos), często brak przedstawień piekła, wątki mariologiczne (koronacja Marii, apoteoza Marii), pojawienie się lokalnych patronów; całe założenie portalowe wg jednej koncepcji.

-Saint Denis, Porta Aurea: związek między treścią a kompozycją archiwolt, rozwinięty wątek eschatologiczny, Chrystus Sędzia (bez gestu „semafora”), aniołowie z Arma Christi, panny mądre i głupie, starcy apokaliptyczni, aniołowie niosący dusze

WCZESNA FAZA

Saint Denis, Porta Aurea: związek między treścią a kompozycją archiwolt, rozwinięty wątek eschatologiczny, Chrystus Sędzia (bez gestu „semafora”), aniołowie z Arma Christi, panny mądre i głupie, starcy apokaliptyczni, aniołowie niosący dusze

Królewski portal w Chartres, ok. poł. XII wieku.

Trzy otwory wejściowe – jedna całość kompozycyjna. Zasada złotego podziału, harmonia, neoplatonizm. Cofnięta wgłąb ściana zostaje zamaskowana przez kolumny i pełnoplastyczne figury. Elementy architektoniczne portalu i jego figury nie są już reliefami wtopionymi w mur lecz – USTAWIONYMI PRZED COFNIĘTYM MUREM, jakby wolnostojącymi pełnoplastycznymi jednostkami. W tej fazie rozwojowej ościeża portalu zachowują jeszcze schodkowy, warstwowy układ muru. Jest to wczesna faza gotyckiej ściany gdzie człony architektoniczne WYSUWAJĄ SIĘ przed mur. HIERARCHIZACJA!!!

Portal w Chartres nawiązuje do budowli architektonicznej opata Sugera – Saint-Denis.

Figury w ościeżach.

Pełnoplastyczne figury z ościeży nie są już zależne od muru, ale jednak nie posiadają też pełnej autonomii, ponieważ figury te i ich zaplecze – kolumny – wyciosane są z jednego bloku. Figury średniowieczne posiadają swego rodzaju przestrzeń „obramującą” (np. baldachimy), bez czego wydają się nie istnieć. Postaci te mają również stopy spuszczone w dół co wskazuje na wpływy malarstwa przekazane przez późny antyk. Wobec tego nie można powiedzieć, że figury odrywają się od płaszczyzny tła. Nowatorstwo postaci pełnoplastycznych z Chartres polegało na: zaokrągleniu figur wokół własnej osi i pozostawieniu kolumny ościeży jako zaplecze POZA SOBĄ.

Figury na archiwoltach.

Nawiązują do zachodniofrancuskich rozwiązań portalu a Aulnay. Poniżej ilustracja tegoż portalu.

Nowe jest w Chartres silne zindywidualizowanie figury i podporządkowanie jej centralnej postaci tympanonu. Widoczne jest to w portalu zachodniej fasady, gdzie starcy apokaliptyczni spoglądają na tronującego Pana.

TYMPANON.

Figury są związane z zapleczem. Nowe jest pojawienie się zaokrąglonych wokół własnej osi figur i pozostawieniezaplecza jako tła dla nich.

Centralny:

- Chrystus na majestacie, w mandorli.

- po jego prawej pod arkadami 12 apostołów

Lewy:

- Wniebowstąpienie Chrystusa

- znaki zodiaku i ich symbole

Prawy:

- Maryja Sedes Sapiente

- sceny z dzieciństwa Chrystusa, rola matki

- po bokach sztuki wyzwolone i ich przedstawiciele

Paryż, tympanon w tzw. portalu św. Anny (przed 1148r.):

Sedes Sapientiae, 2 aniołów, król, biskup, u dołu cykl narracyjny- sceny Wcielenia; w XIII wieku zmiana kompozycji- nadproże ze św. Anną (inny wydźwięk- tematyka maryjna)

Senlis, katedra Notr-Dame, przed 1148r.

Nową fazę gotyckiego portalu rozpoczął portal z Koronacją Marii w Senlis.

Nowość – w ościeżach usunięto uskoki i za figurami pojawia się tylko nieprzerwanie gładka ściana. JEST TO KTO NA PRZÓD W ODERWANIU FIGURY OD MURU i pozostawieniu jej w przestrzeni przed członem architektonicznym. Owe oderwania od muru spowodowało zwiększenie wolumenu postaci jak również ich ruchu. Mamy tutaj jeszcze do czynienia z wpływem malarstwa, gdyż figury prezentują treści raczej sprzeczne z istotą formy posągu. (w ościeżach św. Jan Chrzciciel wskazujący podniesioną prawicą na Chrystusa tronującego w tympanonie, Abraham ze związanym Izaakiem, Dawid tańczący przed Arką Przymierza).

Zmiana w stosunku do zachodniego portalu w Chartres zaszła w figurach na archiwoltach i w płaskorzeźbie tympanonu.  Figury na archiwoltach przedstawiające Drzewo Jessego – ruch i gestykulacja, na twarzach zdumienie, żywe zainteresowanie. Archiwolta ulega pogłębieniu.

Tronujące postaci Koronacji i towarzyszący im aniołowie prawie całkowicie oderwały się od tylnej ściany, a w Chartres jeszcze ZWIĄZANE BYŁY Z ZAPLECZEM!             

Podsumowanie :

- zdecydowane oderwanie figury od architektury

- urealnienie tego, co przedstawione

- nowocześniejszy niż w Chartres program

- program eklezjonalny

- Maria – eklezja

- nadproże ze sceną wniebowzięcia Marii

- postaci w ościeżach - Chrystologia

II FAZA ANTYKIZUJĄCA

Chartres, portal północnego ramienia transeptu, tzw. „portal przymierza” (1204-1205):

-nowa koncepcja portalu, poprzedzonego perspektywiczną kruchtą, otwartą z trzech stron

-rzeźby w samym portalu, ale i na elewacji kruchty

-wątki starotestamentowe i maryjne, w tympanonie koronacja Marii, w nadprożu Zaśnięcie i Wniebowzięcie, w archiwoltach aniołowie, prorocy, Drzewo Jessego, w ościeżach Melchizedech, Abraham z Izaakiem, Mojżesz z miedzianym wężem, Samuel i Dawid, naprzeciw nich: Izajasz, Jeremiasz, Symeon, Jan Chrzciciel i św. Piotr, trumeau ze św. Anną

- prąd antykizujący

- duch klasycyzujący

- eksponowanie zbawczej roli kościoła

Paryż, portal środkowy: Sąd Ostateczny, zmartwychwstanie ciał, walka o dusze, Chrystus z aniołami i Arma Christi – klasycyzm paryski; portal prawy: koronacja Marii, złożenie Marii do grobu

Amiens, katedra Notre-Dame, fasada zachodnia, portal główny, ok. 1200r.

Amiens stanowi szczytowe osiągnięcie w historii gotyckiego portalu ze względu na nadanie tej reprezentacyjnej fasadzie wielkiej katedry JEDNOLITEGO UROCZYSTEGO wyglądu.

Pośrodku dolnej kondygnacji fasady zachodniej, u wejścia do nawy głównej kościoła, wznosi się filar z potężną postacią Chrystusa Zwycięzcy, triumfującego nad smokiem i bazyliszkiem – jest to główny akcent założenia portalowego.

Po jego bokach na skośnych ścianach środkowego otworu zebrało się kolegium apostolskie

Chrystus BEAU DIEU – piękny, który kieruje swoje słowa do ludzi w otoczeniu kolegium apostolskiego

Portal gówny – wejście prawe, ok. 1220r

Na środkowym filarze portalu południowego pojawia się postać Marii, która jako Nova Ewa depcze węża grzechu pierworodnego.

Cykl apoteozy Marii – śmierć, wniebowzięcie, koronacja

południowe ramię transeptu (1235-1245)- trumeau z Vierge Doree( Golden Virgin) – nowy duch mariologii, wyrażenie matczynej opieki, staje się Matką, Chrystus trzyma jabłko.

Poniżej oryginalna rzeźba i rekonstrukcja

STYL WYKWINTNY

Wcześniejszy surowy kanon piękna ustępuje miejsca stylowi, który w liniach twarzy, ułożeniu włosów, wykroju powiek potrafił wydobyć coś z kokieterii.

- pochylenie głowy

- słodkie loczki

- uwodzicielski uśmiech

- balansujące i taneczne ruchy

Rzeźby apostołów dla Saint Chapelle, kaplicy króla Francji Ludwika IX, 2ćw. XIII w.

pełnoplastyczne figury apostołów z wnętrza (początek triumfu rzeźby wewnątrz kościoła), każda z indywidualnym atrybutem i zacheuszkiem, wpisani w strukturę ściany, przy filarach (filary mistycznego Kościoła) na dostawionych konsolkach i baldachimach; obecnie XIX–wieczne kopie.

REIMS, katedra Notre Dame – fasada zachodnia – 1252-1275 – różni mistrzowie, różne style

Stanowi kontrast do wyniosłego i rygorystycznego stylu Amiens i Paryża. Dlatego, że Reims leży w pobliżu ośrodków średniowiecznego złotnictwa ( Namur, Leodium) i równie blisko jest do Akwizgranu i Kolonii jak do stolicy królestwa Kapetyngów. Pokryte wicią cokoły, szaty figur z siatką delikatnych, żłobkowatych fałd, baldachimy wieńczące ościeża – środki właściwe sztuce złotniczej.

Ościeże portalu głównego – styl wykwintny, styl dworski, zmanierowany (anioł – nieziemski czar)

Szczególna jest grupa Nawiedzenia gdzie zanikła gotycka ostrość i surowy rygor paryskiego stylu i Amiens. Forma modelowania jest miękka i łagodna, kontury ciała harmonijne i delikatne, styl mokrych szat.

madonna z Dzieciątkiem w trumeau – portal gł.

Lewe ościeże – Maria i Symeon, służąca lub św. Anna, św. Józef

Prawe ościeże – Zwiastowanie, Nawiedzeni,        grupa zwiastowania

grupa nawiedzenia – styl mokrych szat.