Prawdopodobnie w renesansie budowano najwięcej instrumentów muzycznych:
- grupa instrumentów klawiszowych (organy, portatyw, pozytyw, klawikord, szpinet, wirginał, klawesyn)
- strunowe szarpane – najpopularniejsza lutnia, a w Hiszpanii vihuela i gitara.
- dęte: flety – podłużne w 7 wielkościach, i poprzeczne (traverso) bez ustnika w 3 wielkościach.
- dęte podwójnostroikowe: pomorty, krumhorny (rodzaj oboju), szałamaje (prototypy oboju, klarnetu i fagotu), dulcjany (zbliżone do fagotów).
- dęte blaszane: cynki, serpent, róg metalowy, trąbka – instrument uprzywilejowany, puzony – w 4 wielkościach.
- instr. smyczkowe: rebek, viola da braccio i da gamba, liry.
- perkusyjne: kotły, na których mogła grać szlachta, małe bębenki, tamburyny, dzwonki.
Do popularności instrumentów dętych drewnianych i blaszanych przyczyniła się w dużej mierze działalność kapel dworskich i szlacheckich. Skład nie był ściśle określony a liczba wykonawców dowolna. Dopiero G. Gabrieli jako jeden z pierwszych kompozytorów, około 1600 roku, wskazał w swoich partyturach instrumenty, jakie przewiduje w poszczególnych partiach utworu.
Do zapisywania solowej muzyki instrumentalnej stosowano specjalny rodzaj notacji – tabulaturę ( z łac. tabula ozn. deskę, tablicę, pismo, spis, obraz). Tabulatura stanowiła uproszczoną formę zapisu dźwięków. Charakterystyczną cechą notacji było określenie wysokości dźwięków za pomocą liter, cyfr lub kombinacji nut i liter. Najbardziej rozpowszechnione były tabul. lutniowe i organowe,(np. tabulatura Jana z Lublina, staroniemiecka).
W związku z bogatym instrumentarium, zróżnicowanym pod względem budowy i możliwości fakturalnych rozpoczął się rozwój dwóch odmiennych kategorii muzyki instr.:
* solowej
* zespołowej.
W repertuarze muz. instr. można wyróżnić kilka odmiennych typów utworów:
1. wokalne, wykonywane bezpośrednio z ksiąg głosowych,
2. opracowania utworów wokalnych,
3. tańce,
4. preludia, toccaty,
5. ricercary i fantazje,
6. canzony.
1. pierwsza grupa reprezentuje etap dowolności – w zapisie utworów umieszczano adnotację: da cantare e suonare (do śpiewania i grania). Dlatego część instrumentów budowano w odmianach odpowiadających skalom głosu ludzkiego i nazywano: sopranowe, altowe, tenorowe i basowe.
2. Dużą część repertuaru stanowią utwory będące opracowaniem motetów, chanson, madrygałów, fragmentów mszalnych na instr. klawiszowe, lutnie, vihuele, gitary, cytry. W praktyce pomijano czasem jeden głos i bogato ozdabiano zasadniczą melodię.
3. Taniec był powszechna forma zabawy na różnych stopniach hierarchii społecznej. Rozwój form życia towarzyskiego sprzyjał uprawianiu tańców. Ustalił się podział na taniec dworski, mieszczański i ludowy. Funkcje i charakter tańców wpłynęły na ich podział, systematykę:
– tańce ceremonialne
– „chodzone”
– „gonione”
– czysto instrumentalne
– piosenki taneczne.
A więc nastąpił już podział na tańce użytkowe i stylizowane.
W zasadzie uprawiano dwa rodzaje tańców powolne i szybkie wraz z kontrastującymi cechami metrorytmicznymi. Do najbardziej rozpowszechnionych należą: we Włoszech: pavana i gagliarda a w Polsce chodzony i goniony. W ten sposób uformował się trzon głównej formy tanecznej – suity.
4. Preludia (preambula) były krótkimi utworami improwizacyjnymi z fragmentami akordowymi i figuracyjnymi na przemian. Miały one ułatwić śpiewakom intonację utworów wokalnych dlatego nazywano je także intonazioni. Szerzej rozbudowane pojawiły się pod koniec XVI w, szczególnie w twórczości wirginalistów ang. Kontrasty faktury akordowej i figuracyjnej, a potem także polifonicznej, stały się podstawą konstrukcji toccaty pisanej głównie na instr. klawiszowe i dęte, (toccare – uderzać).
5. Ricercar (z wł. szukać), stanowi ogniwo pośrednie między stosowana imitacją a ścisłą forma polifoniczna fugą. Powstał w wyniku przeniesienia motetu przeimitowanego na grunt instrumentalny. Odpowiednikiem ricercaru w hiszpańskiej muzyce było tiento – wybitnym przedstawicielem tego gatunku był Antonio de Cabezon. Ścisłe pokrewieństwo z r. wykazywały fantazje na instr. klawiszowe. Lutniowe miały wirtuozowski charakter. W fantazjach krzyżowały się najrozmaitsze zasady.
6. Canzona (z wł. piosenka) – to przeniesienie fr. chanson na instrumenty. Canzona również przyczyniła się do rozwoju fugi a jeszcze bardziej do rozwoju sonaty ze względu na rozczłonkowanie formy.
Wszystkie wymienione gatunki pisano głównie na organy. Twórcami byli we Włoszech: Adrian Willaert, Claudio Merulo, Andrea i Giovanni Gabrieli, Girolamo Frescobaldi. W Niemczech – Konrad Paumann, Martin Agricola, a także tzw. koloryści, którzy bogato ozdabiali najwyższy głos kompozycji.
W Angli – szkoła wirginalistów: Wylliam Byrd, John Bull, Thomas Morley.
Niderlandczyk - Jan Pieterszoon Sweelinck.
1
archaii