A.Jawłowska „Wokół problemów tożsamości”
Pomysł tek książki zrodził się na międzynarodowej konferencji, poświęconej problemom tożsamości we wschodniej i zachodniej Europie końca XX wieku.
Konferencja ta odbyła się 20-23 listopada 1997 roku w Konstancinie.
W skład książki wchodzą referaty wygłoszone konferencji.
●pomimo różnych perspektyw, ujęty jest tu problem tożsamości w zmiennym i niejednorodnym świecie.
●niebezpieczeństwa związane z budowaniem tożsamości.
CZĘŚĆ I
„TOŻSAMOŚĆ W PROCESIE ZMIAN „
- co dzieje się z „tradycyjnymi” punktami odniesienia tożsamości?!
- granice wolności wyboru w społeczeństwie konsumpcyjnym;
- nowe formy zewnętrznych determinacji procesów samookreślania się.
1. Z. Barman „ Tożsamość- jaka była, jest i po co?”
- pojęcie tożsamości znów znalazło się w centrum uwagi, zaczynamy się nad nią zastanawiać…zadajemy pytania, gdyż czujemy, że ją tracimy.
- jesteśmy otoczeni globalną siecią informacyjną, nie ma podziałów, granic także geograficznych
- mamy do czynienia z dwoma kategoriami ludzi:
*elitą światową, która podróżuje, kupuje, rzadko bywa w domu;
*ludźmi pozostającymi w domu- raczej ze względów finansowych.
- finansowych współczesnym świcie nie trzeba wychodzić z domu, aby uczestniczyć w globalnym świecie- On przychodzi do Nas, podcina „korzenie”
- globalizacja, w kwestii tożsamości, poszerza możliwości lub je odbiera, ma wpływ na jej stałość, trwałość, zmienność i w konsekwencji płynność.
- Ricoeur dokonał rozróżnienia na tożsamość:
▪ różnica względem innych ▪ tożsamość względem siebie w czasie
-to rozróżnienie świadczy o chwiejności i nieokreśloności tożsamości w dzisiejszym świecie.
- tożsamość „ja” to dziś iluzja
- cechy tożsamości : rozchwianie, niestabilność, przemijalność
- można jedna odrzucić i wybrać inną, wg. własnego uznania i ochoty
-to jest zapowiedź nowej wolności samookreślanie się
- HALL- nie tożsamość, lecz IDENTYFIKACJA
…to proces bez fundamentu, proces dyskursywny, niekończące się budowanie, względna i zdana na przygodność
- Świat łączy potrzeba przerabiania i uaktualniania tożsamości, a dzieli zdolność do jej zaspokajania
- wyznacznikiem wysokiej pozycji społecznej, jest zatem zdolność zmiany tożsamości, gdy nie jest już pożądana- łatwość i dowolność w wymianie.
-czyli pozorna wolność, kierowana i sterowana choćby przez środki masowego przekazu –„życie jak na ekranie”
- rzeczy, przedmioty mają największe znaczenie
- jednostka wzoruje się, nie bierze inicjatywy
-w takim świecie należy być czujnym i elastycznym, należy podążać za prądami i umieć się dostosować
- wolność jako złudna dowolność, stała się priorytetem, wartością nadrzędną a wybór tożsamości stał się wartością samą w sobie
-wolność przekładana jest na zakres możliwości konsumenckiego wyboru
- życie polega na ciągłym wybieraniu i daje złudne poczucie bezpieczeństwa
-człowiek posiadający paletę możliwości, czyje się pewniej dokonując wyborów
- ciągłe wybory powodują poczucie niezaspokojenia, a to budzi lęk i niepokój
-im bogatsi bogacą się, biedniejsi widząc większą różnicę, czują się gorsi, niedopasowani
kuszą ich bardziej rzeczy łatwo dostępne bogaczom
-KUPOWANIE, KULTURA PIENIĄDZA- pokolenie bez dyscypliny, kary, rozpieszczone pieniądzem
- „gdy przybywa możliwości, rośnie groźba destrukturacji, fragmentaryzacji i dezartykulacji”
- spokój, pewność i bezpieczeństwo stały się zagrożeniem dal wolności wypowiadania i potwierdzania własnego JA- dlatego to pierwsze ulega degradacji.
2.Martin O’ Brnie „Esej o płynnej tożsamości”
-istnienie tożsamości jest raczej lepkie, klejące i niejednorodne niż płynne
- prawomocność tożsamości we współczesnym świecie jest najczęściej uwarunkowane interwencja z zewnątrz
-niektóre tożsamości nie są trwałe bez względu na kontekst, do których nawiązują
▪ tożsamość płci(Gagne, Tewskbury)
Jest ona wyuczona i realizowana w interakcjach, ale na poziomie kulturowym jest narzucana np. przez religię, czy przekazywana przez środki masowego przekazu i zapisana w archetypach kulturowych
-gdy wyjdziemy poza taką seksualność natrafimy na bariery i ograniczenia, które krępują swobodę przyjmowania lub odrzucania wyznaczników tożsamości
-pod wieloma względami współczesne tożsamości nie są stałe…lecz uogólnienie prowadzi do błędnej interpretacji podstawowych symptomów wzorowania tożsamości, które pomimo zmieniającego się świata nie ustępują
* autor jako przykład podaje książki feministek tożsamości płci dwóch feministek*
Jedna z nich pisze o współczesnej kobiecie bułgarskiej. Ma ona problemy z identyfikacją, definicją i akceptacją siebie. Traktowana jest jak dawniej, lecz wrzucona w wir postmodernizmu, co kłóci się z tezą płynności
- Cala praca ma na celu przeciwstawienie się poglądowi, że zachodzące zmiany oznaczają przejście od stałości do płynności, od tradycyjnej tożsamości i planów życiowych do tożsamości refleksyjnej i refleksyjnie układanych projektów
- we współczesnym społeczeństwie proce tożsamości jest nierównomierny, niebezpieczny politycznie i społecznie, jest uregulowanym procesem podtrzymywania dawnych nierówności i wytwarzania nowych.
3.Małgorzeta Jacyło
Alina Szulżycka „Uzależnienia. Między anemią i autonomią”
- uzależnienie= kompulsywna konsumpcja( np. alkohol), abstynencja(anoreksja), brak samokontroli
-może być indywidualnie lub grupowo przezywane lub praktykowane
- aby stworzyć jedną charakterystyczną strukturę dla uzależnienia należy odwołać się do kontekstu kulturowego
- dwa ważne procesy
▪ demografizacja (klasyfikowanie i ocenianie przez instytucje)
▪ indywidualizacja( różnica między jednostkami)
-Człowiek uzależniony nie ma cech podmiotu
● rozerwanie tradycyjnej więzi „ motyw- działanie- skutek” (podstawowy atrybut podmiotu)
● obfitość możliwych działań
● brak integracji ciała i duszy – żadne z nich nie odpowiada za siebie
„podmiot larwalni” i „podmiot wirtualny” – dzieci i osoby uzależnione
we współczesnym świecie osoby te uzyskały prawa podmiotów
-psychoanaliza – przykład zmian w myśleniu o podmiocie-nadała przemianom postać systematycznych teorii i praktyk terapeutycznych
- „podmiot larwalny”- przebiegły, sprytny, robi wszystko aby przerwać terapię, rządzony jest sprzecznościami, gdyż odzyskanie podmiotowości może dokonać się tylko z pozycji samooskarżenia
- język samooskarżenia jest korelatem nowoczesnej władzy, chce ona aby każdy znalazł lub stworzył dla siebie miejsce
- tradycyjne badania i terapia lekarska poszukują źródła przyczyn w biografii pacjenta, aby jego motywom przypisać porządek
-w zachowaniach występuje także „powtórzenie”, które determinuje zachowanie pacjenta,
jest mechanizmem obronnym. Pozwala przeżyć, ale tylko teraz bo przyszłości nie bierze pod uwagę
- samooskarżanie pozwala na postawienie sobie diagnozy, jest związane z konstruowaniem tożsamości
-osoba uzależniona musi zerwać z przeszłością, stać się „nową osobą”, zerwać ze swoją biografią
-wg. nowoczesnych metod terapii uzależnienie jest ogólnym wzorem tożsamości czy powtarzalnym jego elementem
-każdy jest uzależniony
- nie można zerwać ze swoją biografią lub pozycja społeczną, to spowodowałoby uruchomienie mechanizmów obronnych
- należy w uzależnieniu dojrzeć właśnie wirtualną strukturę- uniwersalną strukturę tożsamości
- demografizacja, towarzysząca indywidualizacji, dała początek do rozpoznania się w pozycjach znamionujących stan „odstępstwa od normy”
-bark odstępstw mamy tylko w konformizmie
- należy umieścić się w obszarze a-nomii, gdyż to daje możliwość podlegania tylko tym prawom, które wybraliśmy
- w takim razie uzależnienie traci sens irracjonalnego wyboru w racjonalnym świecie
- można mówić o irracjonalnym wyborze tylko w odniesieniu do tradycyjnej moralności opartej na utylitarnym wartościowaniu czasu i ciała.
CZAS ●pracy ●odpoczynku
- współcześnie to karykatura czasu dobrej jakości wytworzona przez techniki dyscyplinarne –kumulowanie czasu
-narzucona dyscyplina, w uzależnieniach powoduje „puste powtarzanie”, co powoduje nowe uzależnienie- na początku niewidoczne
Efekt- psychologia i psychiatria mają na celu likwidację uzależnienia- choroby, defektu, a przede wszystkim tego, co je wywołuje
-uzależnienia charakterystyczne dla określonych klas staja się uniwersalne, lecz większość z nim funkcjonuje w klasie średniej
- uzależnienie jest powodowane niedostosowaniem, pod czym kryje się proces tworzenia tożsamości
- uzależnienie można odnieść także do koncepcji społeczeństwa konsumpcyjnego:
● najważniejszy wybór, Anie to, co zostało wybrane
● każde działanie określane jako wybór
● wybór- kontekst moralny i ekonomiczny
● ekonomia polityczna nowoczesnej władzy nie przewiduje zakazów, tworzy przedmioty podzadania, zwiększa nadzieje i szansę na sukces.
- aby to osiągnąć należy się dostosować
-różnica między pragnieniem a potrzebą jest w społeczeństwie konsumpcyjnym coraz bardziej problematyczna
-konsumenta nigdy nie opuszcza niepewność, nigdy nie jest zaspokojony
- uzależnienie jawi się tu jako wybór nie wybierania- osoba nie szuka potwierdzeń
i gwarancji swej tożsamości w państwowym systemie- uwalnia się od niego
- uzależnienie staje się sposobem wyrwania się z koła konsumenckiej wolności- monotonia sięgania cały czas po to samo „powtarzanie”
-z morza ofert nie wybiera nic
wg. Baudrillarda- wyzwolenie jest niemożliwe, gdy wyzwalamy się z pewnego wyobrażenia wolności
4. Aldona Jawłowska „Tożsamość na sprzedaż”
-pytania dotyczące tożsamości pojawiają się w wyniki braku „punktu odniesienia” – wartości, określenia prawdy, czy wizji przyszłości
- Pojęci pojawiające się w literaturze:
„kryzys tożsamości”
„rozpad tożsamości”
„schizofreniczność” kultury współczesnej
-pojawia się poczucie zagubienia, a także nowe możliwości autokracji
-„ dramat uznania niezgodności między tym kim chcemy być, a tym co inni są nam w stanie przyznać”
-możemy nie zdobyć „uznania”, co buduje naszą tożsamość, gdyż nasze standardy nie będą uznawane przez innych
- rozgrywa się to na poziomie indywidualnym i grupowym
- bez względu na uczestników dyskursu, to kultura popularna kształtuje aspiracje życiowe i gwarantuje sukces w postkomunistycznej Polsce
- to wybór dóbr konsumpcyjnych i ofert rynkowych gwarantuje sukces i samookreślenie
● „TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA” - to proces samookreślania się wobec jakichś „składników” rzeczywistości symbolicznej, pozwalających odróżnić siebie od innych, zająć miejsce w przestrzeni społecznej.
- posiadanie tożsamości jest gwarantem zdrowia psychicznego ładu społecznego
Dana czy uzyskana jest wartością, a jej brak powoduje zachwianie równowagi w skali społecznej lub jednostkowej
●Tożsamość wg.E. Słoma
„przekonanie o posiadaniu zalet, poczucie własnej wartości i możliwości wywierania wpływu na otoczenie
● L. Kołakowski wyróżnia 5 składników tożsamości:
1)substancja
2)pamięć
3)antycypacja
4)ciało
5)świadomość określonego początku.
Tożsamość jest postulatem, sytuacją, niż trwałym stanem posiadania
-ma zawsze charakter twórczy
-nie posiadamy jej, musimy ją wynaleźć
- ważne jest kim są „inni”, stanowiący punkt odniesienia dla procesów tworzenia tożsamości- określenie ich to gwarant dla tych procesów( np. ruchy społeczne i kult., wspólnoty religijne itd.)
- „rynkowe oferty tożsamości”- to wszystko co kształtuje osobowość konsumenta
-tożsamość tworzy granice
-„tożsamość słaba”- posiada łatwo przekraczalne granice, jest zmienna, chwiejna, to stały wyścig z samym sobą. Charakterystyczna dla społeczeństw postindustrialnych
- tym tendencjom towarzyszą inne, tworzące „tożsamości silne”, dające poczucie bezpieczeństwa i zakorzenienia w szybko zmieniającym się świecie
- mamy odczynienia, z jednej strony z banalizacją, wywołaną dominacją wartości konsumpcyjnych, z drugiej zaś absolutyzacją
* to druga może prowadzić do nietolerancji i wrogości
- w tym punkcie znajduje się Polska- przejście od wschodniego komunizmu do zachodniego kapitalizmu, procesy globalizacji.
- to wiąże się z załamaniem się dotychczasowego systemu wartości, porządku kulturowego
- jednostki stanęły wobec dylematu samookreślania
- w PRL-u funkcjonował jasny i konkretny podział na MY i ONI
- manifestowanie narodowej tożsamości, po upadku komunizmu, przestało być konieczne
- kanon kultury narodowej rozpadł się, czyli główne źródło idei
-Szpaciński mówi o kryzysie, nie rozpadzie kanonu kultury- jest on zmienny i otwarty, zmieniają się treści, reguła „kanoniczności” pozostaje
- następuje kryzys dyskursu o Polsce i polskości, a po otwarciu granic pada mit Zachodu
-badania dotyczące religijności również słabo wypadają.
Pojawia się nowa kategoria ludzi „wierzących” -sekty, ludzie nie praktykujących, na swój sposób odnoszących się do religii.
-tożsamość Polaka katolika staje się problematyczna
Ideologia konsumpcyjna
- pojawia się w sytuacji bycia „pomiędzy”, na pograniczu, a wraz z nią oferty tożsamości
-świat postindustrialny to spektakl, który czci przedmioty i towary
- konsumpcja to naczelna zasada i godna realizacji wartość i jest źródłem legitymizacji wszelkich wartości
- jest kryterium sukcesu i postępu jednostek i społeczeństw
- upadek autorytetów- państwa, kościoła, a zaufanie budzą instytucje finansowe, komercyjne i biznesowe
- wg. J. Boudrillarda osiągnęliśmy stan, w jakim konsumpcja ogarnia całość ludzkiego życia, a całe środowisko jest wg. niej „umeblowane”
- najważniejsze jest zabawa i bycie szczęśliwym- można to kupić
- wpisana jest tu jednak kategoria przestarzałości – wychodzenie z mody, nieustająca pogoń i niezaspokojenie
- wolność wyboru- wybór samego siebie- być wolnym to różnić się od innych
- hiperprogram wyborów
- Barman „metoda rynkowa polega na budowaniu JA przy pomocy obrazów”- kształt ciała, ubiór, domu i jego zawartości itd.
„Kupuję, więc jestem, jestem tym, co kupuje”
- wraz z towarami kupujemy style życia i oznaki przynależności do wspólnot, także „rynkowych”
MEDIA
- MTV, VIVA, MLM- dają wzory autokracji- moda, styl zabawy, nieustanna rozrywka
-„składanie” siebie z różnych cech i wzorów zachowań „bohaterów” kultury popularnej
- konstytuowanie siebie poprzez manipulowanie własnym ciałem- fragmentaryzacja
-samookreślanie poprzez kupowanie
- w Polskiej wersji kultury konsumpcyjnej kobieta panuje w wiecie przedmiotów, a dzięki temu może mieć władzę na mężczyzną
-jest również warunkiem zdobycia kariery
-reklamy skierowane są głównie do ludzi młodych
- młodych polskiej rzeczywistości „nowe” wzory mieszają się z tradycyjnymi
- media zmieniają jednak kontekst kulturowy, punkt odniesienia, w którym sytuujemy tożsamość
- pomimo tego tworzą się grupy kultur mniejszościowych, które chcą szukać innych dróg samookreślania się
5.Marian Kempny „Globalizacja kultury i ulokowanie tożsamości? Procesy kulturowe w teoretycznym dyskursie współczesnej socjologii”
„kultura bez społeczeństwa” (A. Touraine)
-„ kultyralizacja”- zmiana statusu zjawisk poznawczych, które były mechanizmami decydującymi o przemianach w społeczeństwach ponowoczesnych i postkomunistycznych
- zmiana dyskursu o tożsamości indywidualnej i społecznych, więzi solidarności, identyfikacji
-pojawia się globalizacja, która mówi, iż świat jest jedynym miejscem…to zakłóca relację między społeczeństwem a kulturą
- następuje przejście od społeczeństw nowoczesnych do ponowoczesnych.- oznacza to jakościową zmianę, zatarcie granic
-teoria funkcjonalistyczna- ewolucja nowoczesnych społeczeństw dokonuje się w wyniku różnicowania i współzależności podsystemów systemu społecznego
Takim podsystemem jest kultura i ma ona za zadanie „kultywowanie wzorów”
-kulturowa nowoczesność jest niespójna, wew. zróżnicowana wręcz amorficzna
-dochodzi do fragmentaryzacji kultury, która często staje w sprzeczności do innych sfer rzeczywistości społeczeństwa kapitalistycznego
-skutkiem jest rozproszenie kultury
-postmodernizacja oznacza zatem, że procesy modernizacji przekraczają pewien punkt krytyczny, powstaje „postkultura”
-jej granice są zamazane, wieloznaczne i niejednorodne
- kultura jest tu tworem wewnętrznie sprzecznym
-poskultura, to zatracenie hierarchii i brak rozróżnienia na lepsze i gorsze
- jej cechą jest nieograniczone manipulowanie możliwościami,, pęd do rozróżnienia
F. Jameson- nigdy dotąd kultura nie była tak nasycona znakami i przekazami, jet ona obecna w każdym elemencie społ. Konsumpcyjnego
- zatarcie granicy między realnością a obrazem
- znak i towar, to jeden twór
Trzy cechy podkultury wg. Barmana:
1)” teren samorządowy”- rozprasza się i koncentruje
2)żadne z działań kulturowych nie jest zwykł...
NataliaF5