XX mj.doc

XX-LECIE MIĘDZYWOJENNE ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

1.      Grupa Skamander – dzieje, przedstawiciele, program.

Skamander – grupa poetycka założona w roku 1918 przez Juliana Tuwima, Antoniego Słonimskiego, Jarosława Iwaszkiewicza, Kazimierza Wierzyńskiego oraz Jana Lechonia. Wzorem dla skamandrytów była przede wszystkim twórczość Leopolda Staffa.

Swoją nazwę wzięła od mitologicznej rzeki opływającej Troję. Jednocześnie jednak zawarta jest w niej aluzja do słynnego zdania z Akropolis Stanisława Wyspiańskiego: "Skamander połyska, wiślaną świetląc się falą". (Nazwa pows. 6 XII 1919 – pomysłodawcą był Jan Lechoń). Pomimo bardzo silnego utrwalenia się w ogólnej świadomości funkcjonowania poetów Skamandra jako grupy Michał Głowiński sformułował sąd, że Skamandryci to grupa sytuacyjna, czyli taka, której głównym spoiwem jest rzeczywistość pozaliteracka (wspólna działalność kabaretowa, odczyty i działalność "Pod Picadorem", stolik na półpiętrze w kawiarni Ziemiańskiej, obracanie się w tych samych kręgach towarzyskich).

Historię grupy Skamander można podzielić na trzy okresy, z których pierwszy rozpada się jeszcze na dwa podokresy.

integracja grupy (lata 1916-1919 z cezurą w roku 1918):

1916-1918 - formowanie się grupy na Uniwersytecie Warszawskim wokół czasopisma młodzieżowego i akademickiego „Pro arte et studio” („dla sztuki i nauki” – pismem tym opiekował się Kleiner). Nie ma jeszcze wspólnych wystąpień, ani samoświadomości grupy, ale przy pracy w redakcji rysuje się podobieństwo poetów i ich odrębność od innych grup (głównie na gruncie opozycji antymodernistycznej). Cezura roku 1918 - w marcu 1918 w „Pro arte et studio” zostaje opublikowany wiersz Wiosna Juliana Tuwima. Wiersz ten wywołuje wielkie kontrowersje obyczajowe, które doprowadzają do zmian w redakcji pisma (Kleiner zrzekł się opieki nad pismem) . W ich wyniku redakcję obejmują osoby związane ze Skamandrem. Wtedy też stało się „Pro arte” "bojowym organem", gdzie poeci występowali przeciwko modernistycznym epigonom. Redaktorem został Jan Lechoń, choć obowiązki te pełnił Mieczysław Grydzewski. 29 listopada 1918 roku na ul. Nowy Świat w Warszawie otwarta zostaje kawiarnia poetów "Pod Picadorem". (do IV 1919). To głównie podczas tutejszych występów ukształtowała się "wielka piątka" (zwana pikadorczykami) (Nazwa „pikador” wywodzi się z j. hiszpańskiego; ozn. zawodnika siedzącego na koniu i walczącego z bykiem.). Tu też wykrystalizowały się wspólne dążenia grupy, wspólne sojusze i fobie, tu wygłaszano wiersze. Poprzez specyficzny kontakt z publicznością jaki zaistniał po raz pierwszy w historii, właśnie "Pod Picadorem" (stałe odczyty, czy występy kabaretowe za które należało uiścić opłatę), grupa wzięła udział w procesie profesjonalizacji i instytucjonalizacji zawodu literata.

1918-1919 - działalność grupy już pod nazwą Skamander. Pojawiają się wtedy pierwsze tomiki poszczególnych poetów: Julian Tuwim - Czyhanie na Boga (1918 r.), Jan Lechoń - Karmazynowy poemat (1920 r.), Antoni Słonimski - Sonety (1918 r.), Kazimierz Wierzyński - Wiosna i wino (1919 r.), Jarosław Iwaszkiewicz - Oktostychy (1918 r.); Mieczysław Grydzewski – redaktor pisma Wiadomości literackie. Ich poglądy były antymłodopolskie.

działalność właściwa (1920-1926/1927):

Grupa w najpełniejszy sposób przybiera swoją formę. Skupiona wokół miesięcznika „Skamander” osiąga programową jednomyślność. W tym też okresie pojawiają się poeci-satelici Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Józef Wittlin, Stanisław Baliński, Kazimiera Iłłakowiczówna, czy powieściopisarze i krytycy (m.in. Wilam Horzyca). W tym okresie działalność grupowa; intensywnie pracowali (18 zbiorów poetyckich, wydawali też poezję obcą, dodatek do „Skamandra”, twórczość satyryczną).

Twórczość skamandrytów jako całość:

·         twórczość programowa bez programu, postulat wolności;

·         hasła: witalizm (kult życia);

·         mówili, że są poetami dnia powszedniego;

·         zafascynowanie codziennością;

·         hasła: demokratyzacji, sztuka dla sztuki – sztuka ma być przystępna dla coraz większego kręgu odbiorców ;

·         skamandryci "wyszli" do ludzi, spotykali się i recytowali wiersze w miejscach ogólnodostępnych np. w kawiarniach;

·         postulowali urbanizm;

·         uprawiali tradycyjny model poezji oparty o regularne dzieła stroficzne, rytmiczne;

·         fascynowali się symbolistami rosyjskimi, nawiązywali do twórczości amerykańskiego poety Wolta Whitmana. Z jego twórczości wzięli kult życia i cywilizacji;

·         wspólne manifestacje grupowe;

·         polemizowali z futurystami ;

·         prowadzili kampanie w sprawie sytuacji pisarzy (np. wykorzystywanie pisarzy przez wydawców);

·         manifestacyjne wystąpienie np. na pogrzebie St. Żeromskiego przeciwko zamordowaniu Gabriela Narutowicza;

·         elementy języka potocznego, stosowanie kolokwializmów, neologizmów i wulgaryzmów; używali języka potocznego, gwarowego, pełnego humoru;

·         żądanie doskonałości artystycznej;

·         łączenie różnych form wypowiedzi (liryka, satyra, ironia);

dezintegracja grupy (po 1926/27):

Zanikają tak charakterystyczne dla Skamandra tendencje optymistyczno-witalistyczne oraz zaczyna słabnąć więź grupowa. Drogi skamandrytów się rozeszły. Każdy z nich poszedł inną drogą. Do 1930 r. łącza ich jeszcze więzy towarzyskie. Z wyjątkiem Iwaszkiewicza wszyscy wyjechali z kraju, np. do USA. Iwaszkiewicz nie opuścił kraju.,  robił karierę w RP Ludowej.

Najważniejszym poetą ugrupowania jest JULIAN TUWIM

1.       TWÓRCZOŚC WCZESNA 1918-1926.

TOMIKI: "Czekanie na Boga", "Sokrates tańczący", "Siódma jesień", "Wiersze - tom IV".

WIERSZE:

WIOSNA. DYTYRAMB- Zbiorowym bohaterem wiersza jest tłum, który, gdy tylko budzi się w przyrodzie nowe życie, również wylega na ulice, do parków i kawiarni, by tam rozkoszować się wiosną. Rozkosz ta jest czysto biologiczna, erotyczna, nie wysublimowana, duchowa. Opis tłumu jest dokonany poprzez liczne wulgaryzmy, padają określenia: potwór poróbczy, psiekrwie, gnój miasta. Okazuje się ze człowiek jest w gruncie rzeczy tylko istotą biologiczną, seksualną., zdemoralizowaną przez swoją własną naturę, której oszukać się nie da.

PROSBA O PIOSENKĘ - jest to znany w tradycji zwrot do Boga z prośbą o natchnienie. Jednak wbrew tradycji romantycznej, poeta nie pragnie tworzyć wierszy górnolotnych, wzniosłych, lecz przystępne , zrozumiałe dla wszystkich, zakorzenione w jego współczesności. Poezja powinna towarzyszyć życiu prostych ludzi.

BAL W OPERZE - najsłynniejsza satyra epoki na ówczesne elity, które pod maską elegancji kryją najpodlejsze instynkty i zwierzęce zachowania. Utwór skandalizujący ze względu na dosadność i użycie wulgaryzmów.

2.       TWÓRCZOŚĆ PÓŹNIEJSZA

SITOWIE - poeta już inaczej postrzega proces twórczy - jest on męką, ciężką pracą, polegającą na szukaniu właściwej formy dla świata i własnych przeżyć. Artysta tym właśnie się różni od zwykłego człowieka, ze opętany jest myślą o formie.

RZECZ CZARNOLESKA - to już wiara Tuwima w moc tradycji i klasyki. Powraca on do znanej w przeszłości koncepcji poetyckiego natchnienia, czci ideał klasycznej harmonii i ładu, który odnajduje w twórczości Jana Kochanowskiego. Poezja jest wynikiem łączenia się natchnienia i ciężkiej wytrwałej pracy nad słowem. W tak rozumianej twórczości , poeta odnajduje spokój i ukojenie.

70

2.      Ekspresjonizm w Polsce

Ekspresjonizm – od słowa łac. expressio = wyraz, wyrażenie. Kierunek w sztuce i literaturze obejmujący początek XX wieku. Jego największy rozkwit przypada na lata 1905-1930. Terminu tego po raz pierwszy użył dla oznaczenia swojej sztuki francuski malarz J. A. Hervè w 1901 roku nadając tę nazwę cyklowi swoich obrazów wystawionych w Salon Niezależnych. Kierunek w sztuce rozwinął się na dobre na początku XX w. w Niemczech, ale korzeniami sięga do eksperymentów artystycznych wielkich twórców schyłku XIX w.: Vincenta van Gogha, Edwarda Muncha, Jamesa Ensora i Paula Gauguina, których można określić jako prekursorów ekspresjonizmu.

Celem ekspresjonistów nie było bezpośrednie odtwarzanie rzeczywistości, ale raczej utrwalenie intelektualnego i uczuciowego przeżycia wywołanego wybranym fragmentem oglądanego świata, obrazy oddziaływają na wyobraźnię odbiorcy nastrojem.

Ekspresjonizm w literaturze – Polska

Kierunek, który pojawił się na początku w. XX w Niemczech i innych krajach, docierając do Polski w okresie modernizmu.

W październiku 1917 Jerzy Hulewicz (teoretyk i dramaturg) założył w Poznaniu dwutygodnik literacko-artystyczny "Zdrój". Wydawał go wspólnie z bratem Witoldem. Czasopismu patronował Stanisław Przybyszewski.  Czasopismo poświęcone było sztuce, kulturze umysłowej.

Pismo miało swoje przedstawicielstwo we Lwowie, Józef Wittln autor tomiku pt. „Hymny” poezja ekspresjonistyczna. W Warszawie, Jarosław Iwaszkiewicz, członek ugrupowania skamandrytów. W Krakowie pismo reprezentował Stefan Esmarowski, Zenon Kosidowski i Arkady Fiedler.

Pierwszy numer utrzymany był w duchu modernistycznym. W tym pierwszym okresie pismo zadrukowywali pisarze, twórcy Młodej Polski, np. Wacław Berent. W latach 1919/20 dopiero nastąpiły zmiany. Pismo wydało własną bibliotekę Zdrojów. Numery związane były z ekspresjonizmem. Tu drukowali pisarze: J. Iwaszkiewicz, J. Hulewicz, T. Miciński, Emil Zegadłowicz („Odejście Rolfa Moora”)

(W roku 1918 rozpoczyna działalność awangardowa grupa malarzy i poetów "Bunt" (Jerzy i Witold Hulewicz, Władysław Skotarek, Adam Bederski, Małgorzata i Stanisław Kuliccy). Grupa rozpadła się wraz z upadkiem "Zdroju" w 1922 roku. Jedną z przyczyn jej krótkiego trwania były narastające różnice stanowisk i wizji, silnie zarysowane indywidualności poszczególnych twórców.)

Ekspresjonizm jako prąd umysłowy.

·         był reakcją na jałowość społeczeństwa polskiego dotkniętego wojną światową

·         ekspresjonizm atakował naturalizm za ciasnotę założeń;

·         charakteryzował się tematem  treści - górowała nad formą;

·         odrzucał naturalistyczne opowiadanie świata, zewnętrzne opisywanie świata;

·         za najważniejszą uważał treść

·         kierunek antyestetyczny, nie zwracano uwagi na formę, uważano, ze trzeba wiernie oddać elementy wewnętrzne;

·         kierowano się emocjami wewnętrznymi

·         twórczość powinna mieć charakter profetyczny;

·         zaprzeczają potocznej wizji rzeczywistości (np. groteska);

·         ...